STAN PRAWNY NA 8 MARCA 2022 Prezydent zawetował „Lex Czarnek” Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 78 poz. 483 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082). Projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw został 2 marca 2022 r. zawetowany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Projekt ten, nazywany potoczne „Lex Czarnek”, wzbudzał ogromne kontrowersje, a jednocześnie był jedną z najbardziej dyskutowanych w ostatnich latach propozycji zmian w polskim ustawodawstwie oświatowym. Minister zapowiedział już kolejną próbę nowelizacji, nazwaną przez niego „Lex Czarnek 2.0” i – według doniesień prasowych – jest przekonany, że jeśli zmiany w prawie oświatowym zostaną „przepracowane jeszcze raz”, to Prezydent kolejną wersję Projektu już podpisze . Należy podkreślić fakt, że weto nie oznacza zaprzestania prac nad Projektem. Prezydent skorzystał jedynie z przysługującej mu konstytucyjnie możliwości odmowy natychmiastowego podpisania ustawy, która już została przegłosowana przez parlament, dlatego warto przeanalizować argumentację uzasadniającą prezydencki sprzeciw oraz wskazać możliwy dalszy tok postępowania z Projektem. Weto ustawodawcze Co do zasady Prezydent podpisuje ustawę przedstawioną mu przez Marszałka Sejmu w ciągu 21 dni od dnia jej przedstawienia. Jest to jednocześnie czas, w którym może on odmówić podpisania ustawy i zastosować jedną z dwóch możliwości. Pierwszą z nich, wynikającą z art. 122 ust. 3 Konstytucji RP, jest wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Jest to tzw. prewencyjna kontrola ustawy, do której włączony zostaje organ pozaparlamentarny, czyli sąd konstytucyjny. Tylko Prezydent może uruchomić na tym etapie postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym, czyli w stosunku do nieogłoszonej i nieobowiązującej ustawy. Prezydent odmawia podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodną z Konstytucją RP. Jeżeli jednak niezgodność ta dotyczy poszczególnych przepisów, a Trybunał nie orzekł, że są one nierozerwalnie związane z całym aktem, to Prezydent podpisuje ustawę po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją RP, albo też zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności. Prezydent nie może natomiast odmówić podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał w całości za zgodną z Konstytucją RP. Drugą możliwością jest weto ustawodawcze, z którego Prezydent skorzystał w przypadku „Lex Czarnek”. Wynika ono z art. 122 ust. 5 Konstytucji RP, w myśl którego Prezydent może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Zgodnie z doktryną: Uzasadnienie wniosku Prezydenta może odwoływać się zarówno do argumentacji prawnej, w tym zarzutów odnośnie do konstytucyjności ustawy, jak i argumentacji pozaprawnej, kwestionującej celowość bądź polityczną zasadność wydania ustawy . Uzasadnienie weta W uzasadnieniu zawartym we wniosku do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 2 marca 2022 r. o powtórne rozpatrzenie rozwiązań przyjętych w Ustawie z dnia 13 stycznia 2022 r. o zmianie ustawy Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw Prezydent powołał się na wątpliwości dotyczące przede wszystkim gwarancji poszanowania praw i roli rodziców niepełnoletnich dzieci w procesie decydowania o organizatorach i treści zajęć dodatkowych oraz roli i zadań kuratora oświaty lub specjalistycznej jednostki nadzoru (nad szkołami artystycznymi). Zauważył również, że Projekt wzbudzał na wszystkich etapach procesu legislacyjnego wiele wątpliwości m.in. wśród uczniów, przedstawicieli organizacji społecznych, szkół, rad rodziców, przedstawicieli samorządu terytorialnego czy organizacji zrzeszających pracowników oświaty. (…) Jak wskazuje bardzo liczna korespondencja oraz treść spotkań poświęconych ustawie z dnia 13 stycznia 2022 r., które odbyły się w Pałacu Prezydenckim, budzi ona wątpliwości szerokiego kręgu podmiotów i jest przedmiotem sporu politycznego. Począwszy od etapu prac rządowych nad ustawą, do Kancelarii Prezydenta PR wpłynęło bardzo wiele listów, apeli, postulatów i opinii prawnych od osób fizycznych, przedstawicieli organizacji społecznych, szkół, rad rodziców, przedstawicieli samorządu terytorialnego, organizacji zrzeszających pracowników oświaty, a także uczniów, w przeważającej większości kwestionujących zasadność przedmiotowej regulacji oraz wskazujących na potencjalną niezgodność z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej . Wnioskując na tej podstawie brak szerokiej aprobaty społecznej dla rozwiązań przyjętych w Projekcie, Prezydent powołał się na obecną sytuację w kraju i w Ukrainie, podkreślając, że obecnie niepotrzebne są wewnętrzne spory, lecz spokój, i należy skupić się – w atmosferze konsensusu społecznego i politycznego – na przepisach wzmacniających bezpieczeństwo państwa, a także na rozwiązaniach legislacyjnych zapewniających wsparcie mieszkańcom Ukrainy, w tym również dzieciom i młodzieży w obszarze edukacji. Argumentacja z tej części uzasadnienia ma więc charakter pozaprawny. Dalej jednak Prezydent przywołuje własny projekt zmian w Prawie oświatowym jako ten, którego rozpatrzeniem powinien zająć się Sejm. Nie jest to projekt nowy. Pochodzi z 2020 r. i do tej pory nie był procedowany, a dotyka on właśnie takich spraw jak normatywne uzupełnienie w kwestii możliwości organizacji przez stowarzyszenia oraz inne podmioty zajęć z dziećmi, które miałoby na uwadze ochronę gwarantowanego art. 48 ust. 1 Konstytucji RP prawa rodziców do wychowania dziecka zgodnie z własnymi przekonaniami. Ważne! Prezydencki projekt zakładał wprowadzenie zmian w art. 86 Prawa oświatowego w ten sposób, że podjęcie działalności w placówce przez stowarzyszenie lub inną organizację wymagałoby uzyskania zgody jej dyrektora, wyrażonej po uprzednim uzgodnieniu warunków tej działalności i po uzyskaniu pozytywnej opinii rady placówki oraz zgody rodziców dzieci do niej uczęszczających. Obecnie Ustawa wymaga pozytywnej opinii rady rodziców. Ponadto stowarzyszenie lub inna organizacja, zamierzające podjąć działalność w placówce, miały bezpłatnie przekazywać jej dyrektorowi, w postaci elektronicznej oraz papierowej, prospekt informacji wychowawczej. Dyrektor miał go następnie przekazywać rodzicom, również w postaci elektronicznej lub papierowej, w terminie 14 dni od dnia jego otrzymania, i wraz z jego przekazaniem informować rodziców o możliwości wyrażenia zgody albo braku zgody na podjęcie przez stowarzyszenie lub inną organizację działalności, terminie i sposobie wyrażenia zgody lub braku zgody. Projekt zakładał też, że rodzic może wyrazić zgodę lub brak zgody w terminie 7 dni od dnia otrzymania prospektu. Jak widać, w projekcie prezydenckim modyfikacje są znacznie mniejsze, ograniczone właściwie wyłącznie do bezpośredniego udziału rodziców, bez pośrednika w postaci rady rodziców, w procedurze wyrażania zgody na działalność organizacji zewnętrznych w placówce. Projekt ten nie zwiększa w żaden sposób uprawnień kuratorów, do czego zresztą Prezydent odniósł się także w swoim uzasadnieniu weta, przypominając o tym, jakie są w istocie funkcja kuratorium, charakter i zakres jego kompetencji. Propozycję MEiN-u określił jako rozwiązanie, które „w nieprawidłowy sposób kształtuje nadrzędną rolę kuratora lub specjalistycznej jednostki nadzoru względem roli rodziców”, zwracając przy tym uwagę na to, że „rolą kuratora nie jest zastępowanie rodziców w procesie wychowawczym ich dzieci”. Proponowane regulacje mogą zdaniem Prezydenta nadmiernie ograniczać samodzielność jednostek samorządu terytorialnego, a to z kolei może naruszać zasadę decentralizacji władzy publicznej czy określoną w preambule Konstytucji RP zasadę pomocniczości. Ważne! Weto nie oznacza jednak, co warto powtórzyć, zakończenia prac nad Ustawą. Zgodnie z art. 122 ust. 5 Konstytucji RP po ponownym uchwaleniu Ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w ciągu 7 dni podpisuje Ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Można się oczywiście spodziewać, że „Lex Czarnek” nie zdobędzie wymaganej większości 3/5 głosów, a co za tym idzie, weto Prezydenta nie zostanie odrzucone. Dopiero takie głosowanie będzie oznaczało koniec prac nad Ustawą.