STAN PRAWNY NA 8 MARCA 2022 Zawetowanie ustawy „Lex Czarnek” Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referen-dum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypo-spolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 78 poz. 483 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082). Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej zawetował 2 marca 2022 r. Projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw. Projekt ten był nazywany potoczne „Lex Czarnek” (od nazwiska Ministra Edukacji i Nauki). Przytoczenie tej nazwy jest tu nie-zbędne z uwagi na to, że Minister zapowiedział już kolejną próbę nowelizacji, którą sam na-zwał „Lex Czarnek 2.0”. Stoi za tym – wedle doniesień prasowych – przekonanie Ministra, że jeśli zmiany w prawie oświatowym zostaną „przepracowane jeszcze raz”, to Prezydent kolejną wersję podpisze . Podkreślić należy, że weto nie oznacza zaprzestania prac nad Projektem. Prezydent skorzystał jedynie z przysługującej mu konstytucyjnie możliwości odmowy natychmiastowego podpisa-nia ustawy, która już została przegłosowana przez parlament, dlatego warto przeanalizować argumentację uzasadniającą prezydencki sprzeciw oraz wskazać możliwy dalszy tok postę-powania z Projektem. Co do zasady Prezydent podpisuje ustawę przedstawioną mu przez Marszałka Sejmu w ciągu 21 dni od dnia jej przedstawienia. Jest to jednocześnie czas, w którym może on odmówić podpisania ustawy i zastosować jedną z dwóch możliwości. Pierwszą z nich, wynikającą z art. 122 ust. 3 Konstytucji RP, jest wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Jest to tzw. prewencyjna kontrola ustawy, do któ-rej włączony zostaje organ pozaparlamentarny, czyli sąd konstytucyjny. Podkreślić należy, że tylko Prezydent może uruchomić na tym etapie postępowanie przed Trybunałem Konstytu-cyjnym, czyli w stosunku do nieogłoszonej i nieobowiązującej ustawy. Prezydent odmawia podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodną z Konstytucją RP. Jeżeli jednak niezgodność ta dotyczy poszczególnych przepisów, a Trybu-nał nie orzekł, że są one nierozerwalnie związane z całym aktem, Prezydent podpisuje ustawę po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją RP albo też zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności. Prezydent nie może natomiast odmówić podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał w cało-ści za zgodną z Konstytucją RP. Drugą możliwością jest weto ustawodawcze, z którego Pre-zydent skorzystał w przypadku „Lex Czarnek”. Wynika ono z art. 122 ust. 5 Konstytucji RP, w myśl którego Prezydent może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Zgodnie z doktryną: Uzasadnienie wniosku Prezydenta może odwoływać się zarówno do argumentacji prawnej, w tym zarzutów odnośnie do konstytucyjności ustawy, jak i argumentacji pozaprawnej, kwestionującej celowość bądź polityczną zasadność wydania ustawy . W uzasadnieniu zawartym we wniosku do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 2 marca 2022 r. o powtórne rozpatrzenie rozwiązań przyjętych w Ustawie z dnia 13 stycznia 2022 r. o zmianie ustawy Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw Prezydent powołał się na wątpliwości dotyczące przede wszystkim gwarancji poszanowania praw i roli rodziców niepełnoletnich dzieci w procesie decydowania o organizatorach i treści zajęć dodatkowych oraz roli i zadań kuratora oświaty lub specjalistycznej jednostki nadzoru (nad szkołami artystycznymi). Zau-ważył również, że Projekt wzbudzał na wszystkich etapach procesu legislacyjnego wiele wąt-pliwości m.in. wśród uczniów, przedstawicieli organizacji społecznych, szkół, rad rodziców, przedstawicieli samorządu terytorialnego czy organizacji zrzeszających pracowników oświaty, o czym świadczą liczne z ich strony apele, listy, postulaty i opinie prawne, które wpłynęły do Kancelarii Prezydenta RP. Wnioskując na tej podstawie brak szerokiej aprobaty społecznej dla rozwiązań przyjętych w Projekcie, Prezydent powołał się na obecną sytuację w kraju i w Ukrainie, podkreślając, że obecnie niepotrzebne są wewnętrzne spory, lecz spokój, i należy skupić się – w atmosferze konsensusu społecznego i politycznego – na przepisach wzmacniających bezpieczeństwo pań-stwa, a także na rozwiązaniach legislacyjnych zapewniających wsparcie mieszkańcom Ukrai-ny, w tym także dzieciom i młodzieży w obszarze edukacji. Argumentacja z tej części uzasadnienia ma więc charakter pozaprawny. Dalej jednak Prezy-dent przywołuje własny projekt zmian w Prawie oświatowym jako ten, którego rozpatrzeniem powinien zająć się Sejm. Nie jest to projekt nowy. Pochodzi z 2020 r. i do tej pory nie był procedowany, a dotyka on właśnie takich spraw, jak normatywne uzupełnienie w kwestii możliwości organizacji przez stowarzyszenia oraz inne podmioty zajęć z dziećmi, które mia-łoby na uwadze ochronę gwarantowanego art. 48 ust. 1 Konstytucji RP prawa rodziców do wychowania dziecka zgodnie z własnymi przekonaniami. Prezydencki projekt zakładał wprowadzenie zmian w art. 86 Prawa oświatowego w ten spo-sób, że podjęcie działalności w placówce przez stowarzyszenie lub inną organizację wymaga-łoby uzyskania zgody jej dyrektora, wyrażonej po uprzednim uzgodnieniu warunków tej dzia-łalności i po uzyskaniu pozytywnej opinii rady placówki oraz zgody rodziców dzieci do niej uczęszczających. Obecnie Ustawa wymaga pozytywnej opinii rady rodziców. Ponadto stowa-rzyszenie lub inna organizacja, zamierzające podjąć działalność w placówce, miały bezpłatnie przekazywać jej dyrektorowi, w postaci elektronicznej oraz papierowej, prospekt informacji wychowawczej. Dyrektor miał go następnie przekazywać rodzicom, również w postaci elek-tronicznej lub papierowej, w terminie 14 dni od dnia jego otrzymania, i wraz z jego przekaza-niem informować rodziców o możliwości wyrażenia zgody albo braku zgody na podjęcie przez stowarzyszenie lub inną organizację działalności, terminie i sposobie wyrażenia zgody lub braku zgody. Projekt zakładał też, że rodzic może wyrazić zgodę lub brak zgody w termi-nie 7 dni od dnia otrzymania prospektu. Jak widać, w projekcie prezydenckim modyfikacje są znacznie mniejsze, ograniczone wła-ściwie wyłącznie do bezpośredniego udziału rodziców, bez pośrednika w postaci rady rodzi-ców, w procedurze wyrażania zgody na działalność organizacji zewnętrznych w placówce. Projekt ten nie zwiększa w żaden sposób uprawnień kuratorów, do czego zresztą Prezydent odniósł się także w swoim uzasadnieniu weta, przypominając o tym, jaka jest w istocie funkcja kuratorium, charakter i zakres jej kompetencji. Propozycję MEiN-u określił jako rozwiązanie, które „w nieprawidłowy sposób kształtuje nadrzędną rolę kuratora lub specjalistycznej jednostki nadzoru względem roli rodziców”, zwracając przy tym uwagę na to, że „rolą kurato-ra nie jest zastępowanie rodziców w procesie wychowawczym ich dzieci”. Proponowane re-gulacje mogą zdaniem Prezydenta nadmiernie ograniczać samodzielność jednostek samorządu terytorialnego, a to z kolei może naruszać zasadę decentralizacji władzy publicznej czy okre-śloną w preambule Konstytucji RP zasadę pomocniczości. Weto nie oznacza jednak, co warto powtórzyć, zakończenia prac nad Ustawą. Zgodnie za art. 122 ust. 5 Konstytucji RP po ponownym uchwaleniu Ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Prezydent Rzeczypo-spolitej w ciągu 7 dni podpisuje Ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rze-czypospolitej Polskiej. Można się oczywiście spodziewać, że „Lex Czarnek” nie zdobędzie wymaganej większości 3/5 głosów, a co za tym idzie, weto Prezydenta nie zostanie odrzuco-ne. Dopiero takie głosowanie będzie oznaczało koniec prac na Ustawą.