STAN PRAWNY NA 4 MARCA 2022 Pomoc psychologiczno-pedagogiczna dla uczniów z Ukrainy – aspekty prawne Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2013 r. poz. 532 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U. z 2013 r. poz. 199 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1743 ze zm.). Podstawowe informacje dotyczące przyjmowani obcokrajowców do szkół w Polsce, a także organizowania im pomocy psychologiczno-pedagogicznej zostały przedstawione przez Ministerstwo Edukacji i Nauki w Komunikacie z 25 lutego 2022 r. MEiN wskazało w nim, że uczniowie cudzoziemscy mogą być objęci taką pomocą w związku z doświadczeniem migracyjnym i ma ona polegać na rozpoznawaniu, a także zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych, jak również na rozpoznawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych i czynników środowiskowych wpływających na jego funkcjonowanie. W ministerialnej informacji zaznaczono ponadto, że pomoc psychologiczno-pedagogiczną w szkole organizuje dyrektor szkoły, a udzielają jej nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych oraz specjaliści wykonujący w szkole zadania z zakresu wsparcia psychologiczno-pedagogicznego, w szczególności psycholodzy, pedagodzy, logopedzi, doradcy zawodowi i terapeuci pedagogiczni. Pomoc taka jest organizowana oraz udzielana we współpracy z rodzicami uczniów i może być prowadzona we współpracy z innymi podmiotami, m.in.: poradniami psychologiczno- -pedagogicznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, innymi szkołami, organizacjami pozarządowymi, a także innymi instytucjami czy podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży. Warunki współpracy szkoły z tymi podmiotami uzgadnia dyrektor szkoły. Są to zasady wynikające z Rozporządzenia w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno- -pedagogicznej w publicznych szkołach i placówkach. Wyraźnie wynika z nich, że szkoły współpracują z poradniami, dlatego warto omówić szerzej regulacje dotyczące tej współpracy. Jakie są zasady udzielania pomocy uczniom z Ukrainy? Przyczyny objęcia uczniów pomocą psychologiczno-pedagogiczną zostały wskazane w § 3 ust. 2 Rozporządzenia w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, zgodnie z treścią której potrzeba ta wynika w szczególności z: • niepełnosprawności, • niedostosowania społecznego, • zagrożenia niedostosowaniem społecznym, • zaburzeń zachowania lub emocji, • szczególnych uzdolnień, • specyficznych trudności w uczeniu się, • deficytów kompetencji i zaburzeń sprawności językowych, • choroby przewlekłej, • sytuacji kryzysowych lub traumatycznych, • niepowodzeń edukacyjnych, • zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego i kontaktami środowiskowymi, • trudności adaptacyjnych związanych z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą. Ważne! Uczniowie przybywający z zagranicy, w tym także z Ukrainy, korzystają z systemu oświaty na zasadach ustalonych dla obywateli polskich, zatem są również objęci pomocą psychologiczno- -pedagogiczną w szkołach, jeżeli taka potrzeba w odniesieniu do konkretnego ucznia zachodzi. W przytoczonej regulacji mamy cały szereg czynników uzasadniających objęcie ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną, natomiast MEiN zwrócił uwagę przede wszystkim na ostatni z nich, czyli trudności adaptacyjne związane z różnicami kulturowymi, sytuacją bytową ucznia i jego rodziny. Jest to oczywiście tylko jeden z powodów objęcia ucznia pomocą, natomiast w przypadku uczniów z Ukrainy będzie to także wskazywane w Rozporządzeniu wystąpienie sytuacji kryzysowych lub traumatycznych. Kto decyduje o udzieleniu pomocy uczniom z Ukrainy? Treść § 22 Rozporządzenia w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno- -pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach mówi, iż o potrzebie objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną informuje się rodziców ucznia. Informuje się ich również o ustalonych dla ucznia formach, okresie udzielania pomocy psychologiczno- -pedagogicznej oraz wymiarze godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane, przy czym informacja ma formę pisemną. Przepis ten wydaje się być sformułowany w taki sposób, żeby to dyrektorowi dawał prawo wskazania właściwej formy pomocy psychologiczno- -pedagogicznej i liczby jej godzin, rodzicom pozostawiając obowiązek zastosowania się do polecenia dyrektora. To wrażenie może dodatkowo wzmocnić treść § 5 ust. 1 Rozporządzenia, zgodnie z którym pomoc psychologiczno-pedagogiczną organizuje wyłącznie dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki i należy to do jego decyzji. Tymczasem § 5 ust. 3 Rozporządzenia mówi, że pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest organizowana i udzielana we współpracy z: • rodzicami uczniów, • poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, • placówkami doskonalenia nauczycieli, • innymi szkołami i placówkami, • organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami i podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży. Ważne! Udzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest wykonywane we współpracy z powyższymi podmiotami, zwłaszcza z rodzicami uczniów i poradniami psychologiczno-pedagogicznymi. Dyrektor może zatem zadecydować samodzielnie o objęciu ucznia pomocą, ale jest ona potem realizowana właśnie przy współpracy z wymienionymi podmiotami. Na to, że dyrektor samodzielnie decyduje o objęciu ucznia pomocą, wskazuje natomiast treść § 6 Rozporządzenia, zgodnie z którym pomoc psychologiczno-pedagogiczna w szkole i placówce jest udzielana z inicjatywy: • ucznia, • rodziców ucznia, • dyrektora szkoły lub placówki, • nauczyciela, wychowawcy grupy wychowawczej lub specjalisty, prowadzących zajęcia z uczniem, • pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania lub higienistki szkolnej, • poradni, • asystenta edukacji romskiej, • pomocy nauczyciela, • pracownika socjalnego, • asystenta rodziny, • kuratora sądowego, • organizacji pozarządowej, innej instytucji lub podmiotu działających na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży. Inicjatywa objęcia ucznia pomocą może zatem należeć do rodziców czy pełnoletniego ucznia, ale to sam dyrektor może zadecydować o tym, że pomoc zostanie wdrożona. W wielu sprawach współpraca jest jednak niezbędna dla ustalenia odpowiedniej formy pomocy. Przykładowo, zgodnie z § 13b ust. 3 Rozporządzenia objęcie ucznia zindywidualizowaną ścieżką wymaga opinii publicznej poradni, z której wynika potrzeba objęcia ucznia pomocą w tej formie. Bez opinii ta forma pomocy nie będzie zatem możliwa, podobnie jak innego rodzaju pomoc dziecku. Z kolei według treści § 2 Rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych do zadań poradni psychologiczno-pedagogicznej należy: • diagnozowanie dzieci i młodzieży, • udzielanie dzieciom i młodzieży oraz rodzicom bezpośredniej pomocy psychologiczno- -pedagogicznej, • realizowanie zadań profilaktycznych oraz wspierających wychowawczą i edukacyjną funkcję przedszkola, szkoły i placówki, w tym wspieranie nauczycieli w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych, • organizowanie i prowadzenie wspomagania przedszkoli, szkół i placówek w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Diagnozowanie dzieci i młodzieży jest prowadzone w szczególności w celu określenia indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży, wyjaśnienia mechanizmów ich funkcjonowania w odniesieniu do zgłaszanego problemu oraz wskazania sposobu rozwiązania tego problemu. Efektem diagnozowania dzieci i młodzieży, zgodnie z § 3 ust. 2 Rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych, jest w szczególności: • wydanie opinii, • wydanie orzeczenia o potrzebie: kształcenia specjalnego, zajęć rewalidacyjno- -wychowawczych, indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego lub indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży, • objęcie dzieci i młodzieży albo dzieci i młodzieży oraz rodziców bezpośrednią pomocą psychologiczno-pedagogiczną, • wspomaganie nauczycieli w zakresie pracy z dziećmi i młodzieżą oraz rodzicami. Zgodnie z kolei z § 5 ust. 1 Rozporządzenia poradnia wydaje opinię na pisemny wniosek rodzica dziecka albo pełnoletniego ucznia, którego dotyczy opinia, w terminie nie dłuższym niż 30 dni, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach w terminie nie dłuższym niż 60 dni od dnia złożenia wniosku. Wniosek powinien zawierać uzasadnienie. Można zresztą wspomnieć, że podobne zasady, czyli obowiązkowy wniosek rodzica, dotyczą również orzeczeń wydawanych przez poradnie, przy czym tu już należy odwołać się do regulacji Rozporządzenia w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (dalej: Rozporządzenia w sprawie orzeczeń i opinii). Zgodnie z § 3 tego aktu zespoły orzekające działające w poradniach wydają orzeczenia i opinie dla dzieci i uczniów uczęszczających do przedszkoli, szkół i ośrodków, mających siedzibę na terenie działania poradni. Podsumowanie Sam fakt uczęszczania do jednostki oświatowej mieszczącej się na terenie działania poradni daje prawo do korzystania z jej usług. W przypadku dzieci i młodzieży nieuczęszczających do przedszkola, szkoły lub ośrodka orzeczenia wydają zespoły działające w poradniach właściwych ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. Z kolei orzeczenia i opinie dla dzieci oraz uczniów niesłyszących, słabosłyszących, niewidomych, słabowidzących i z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, wydają zespoły działające w poradniach wskazanych przez kuratora oświaty, za zgodą organów prowadzących te poradnie. Co istotne, zgodnie z § 5 Rozporządzenia w sprawie orzeczeń i opinii zespoły wydają orzeczenia i opinie na pisemny wniosek rodzica dziecka lub ucznia lub na pisemny wniosek pełnoletniego ucznia. Nie wystarczy zatem decyzja dyrektora o objęciu ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną, bowiem aby dyrektor mógł w pełni dostosować pracę szkoły do potrzeb ucznia, szkoła musi posiadać zakres takiego dostosowania, a ten znajduje się właśnie w orzeczeniu lub opinii. Ostatecznie to współpraca z rodzicami pełni decydującą rolę w zakresie dotyczącym przebiegu pracy z dzieckiem i tego, czy opinia poradni będzie wydana. Warto zatem taką współpracę rozpoczynać, jako że wielu rodziców jest nieświadoma, że może korzystać z form pomocy oferowanej przez krajowy system oświaty, przewidujący również współpracę szkoły z poradniami. Tu w szczególności należy zwracać uwagę, że samo objęcie ucznia pomocą psychologiczno- -pedagogiczną w szkole nie wymaga opinii czy orzeczenia, jednak są one potrzebne dla pełnej realizacji potrzeb dziecka i to, czy opinia lub orzeczenie zostanie wydane, zależy wyłącznie od rodziców. Ważne! W przypadku uczniów z Ukrainy możliwość objęcia ich wsparciem poradni jest identyczna jak w przypadku obywateli Rzeczypospolitej, ponieważ sam fakt korzystania z edukacji szkolnej już daje prawo do korzystania z usług poradni.