STAN PRAWNY NA 4 MARCA 2022 Przyjmowanie cudzoziemców do przedszkoli i udzielanie im pomocy psychologiczno-pedagogicznej Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty in-nych państw (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1283), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1280), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U. z 2013 r. poz. 199 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych po-radniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1743 ze zm.). Ministerstwo Edukacji i Nauki opublikowało 25 lutego 2022 r. komunikat zatytułowany Za-sady przyjmowania cudzoziemców do polskich szkół w kontekście obecnej sytuacji na Ukrainie. Sam tytuł mówi już o tym, że komunikat ów nie dotyczy przedszkoli, tymczasem również dzieci w wieku przedszkolnym pochodzące z Ukrainy korzystają z systemu edukacji. Nie-zbędna jest w związku z tym wiedza na temat obowiązujących w tym zakresie regulacji. War-to też nadmienić, że komunikat MEiN stanowił jedynie przypomnienie aktualnego stanu prawnego. Nie istnieją żadne przepisy szczególne, dotyczące szkół i przedszkoli, które obej-mowałyby uchodźców. Na stronie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów zamieszczona została 3 marca 2022 r. informa-cja o przygotowywanym Projekcie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z kon-fliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Zgodnie z treścią komunikatu Projekt ma na celu stworzenie szczególnej regulacji prawnej zapewniającej doraźną podstawę prawną do legalnego pobytu cudzoziemcom, w szczególności posiadającym obywatelstwo ukraińskie, którzy w wyniku działań wojennych zostali zmuszeni do opuszczenia swojego kraju pocho-dzenia i wjechali, posiadając stosowne uprawnienie wjazdowe, na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Projekt ma określać przede wszystkim szczególne zasady legalizacji pobytu obywateli Ukrainy, a ponadto ma ustalać: 1) szczególne zasady powierzenia pracy obywatelom Ukrainy przebywającym legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, 2) pomoc udzielaną im przez wojewodów, 3) utworzenie nowej rezerwy celowej na finansowanie wydatków w zakresie pomocy obywatelom Ukrainy, 4) niektóre uprawnienia obywateli Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny, 5) szczególne zasady przedłużania okresów ich legalnego pobytu oraz wydanych im przez organy polskie dokumentów dotyczących uprawnień w zakresie wjazdu i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, 6) niektóre uprawnienia obywateli polskich i obywateli Ukrainy będących studentami, nauczycielami akademickimi lub pracownikami naukowymi wjeżdżającymi z teryto-rium Ukrainy, 7) szczególne regulacje dotyczące kształcenia, wychowania i opieki dzieci i uczniów bę-dących obywatelami Ukrainy, w tym wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w realizacji dodatkowych zadań oświatowych w tym zakresie, 8) szczególne zasady organizacji i funkcjonowania uczelni w związku z zapewnianiem obywatelom Ukrainy miejsc na studiach. Bardzo istotny jest tutaj pkt 5 założeń, wskazuje on bowiem na to, że projekt będzie zawierał regulacje szczególne dotyczące kształcenia wyłącznie dzieci będących uchodźcami z Ukrainy. Być może oznacza to, że będą to regulacje zmieniające czy też doprecyzowujące obecne przepisy określające przyjmowanie obcokrajowców do przedszkoli, czego jednak nie można niestety na tym etapie jednoznacznie rozstrzygnąć. Przyjęcie Ustawy planuje się w pierwszym kwartale 2022 r., czyli najprawdopodobniej w marcu. Przyjmowanie cudzoziemców Podstawową regulacją określającą status cudzoziemców w polskim systemie oświaty jest regu-lacja art. 165 ust. 1 Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, stosownie do której: (...) osoby niebędące obywatelami polskimi korzystają z nauki i opieki w publicznych przedszkolach lub publicznych innych formach wychowania przedszkolnego, a także w niepublicznych przedszkolach, o których mowa w art. 17 ust. 1 Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, oddziałach przedszkolnych w niepublicznych szkołach podstawowych, o których mowa w art. 19 ust. 1 Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, i niepublicznych innych formach wychowania przedszkolnego, o których mowa w art. 21 ust. 1 Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, a podlegające obowiązkowi szkolnemu, korzystają z nauki i opieki w publicznych szkołach podstawowych, publicznych szkołach artystycznych oraz w publicznych placówkach, w tym placówkach artystycznych, na warunkach dotyczących obywateli polskich. Przepis ten zrównuje prawa cudzoziemców do korzystania z przedszkoli z prawami posiada-nymi przez obywateli polskich. Pewne szczególne uprawnienia dotyczące uczniów szkół nie obejmują jednak dzieci przedszkolnych, w tym dzieci podlegających rocznemu obowiązko-wemu przygotowaniu przedszkolnemu. Jako przykład można podać art. 165 ust. 7 Prawa oświatowego, na podstawie którego osoby niebędące obywatelami polskimi, podlegające ob-owiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, mają prawo do dodatkowej, bezpłat-nej nauki języka polskiego. Dodatkową naukę języka polskiego dla tych osób organizuje organ prowadzący szkołę. Dzieci przedszkolnych nie dotyczy też prawo do pomocy udzielanej przez osobę władającą językiem kraju pochodzenia, zatrudnioną w charakterze pomocy nauczyciela przez dyrektora szkoły. Chcąc wskazać przepisy, które powinny ulec modyfikacji w projektowanej ustawie specjalnej, można wspomnieć o powyższych formach pomocy. Obowiązujące regulacje dotyczące przyjmowania obcokrajowców do przedszkoli znajdują się w Rozporządzeniu MEN z dnia 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw. Według § 3 dziecko przy-bywające z zagranicy jest przyjmowane do publicznego przedszkola, oddziału przedszkolnego w publicznej szkole podstawowej lub publicznej innej formy wychowania przedszkolnego na warunkach i w trybie postępowania rekrutacyjnego dotyczących obywateli polskich. Innymi słowy, jeżeli dziecko z Ukrainy byłoby przyjmowane do przedszkola na początku roku szkolnego, to wówczas podlegałoby takim samym przepisom rekrutacyjnym, jak pozostałe dzieci. Z perspektywy dyrektora istotna jest regulacja § 3 ust. 2, zgodnie z którym jeżeli przyjęcie dziecka przybywającego z zagranicy do publicznego przedszkola lub oddziału przedszkolnego w publicznej szkole podstawowej odbywa się w trakcie roku szkolnego, o przyjęciu dziecka – zgodnie z art. 130 ust. 2 i 3 Prawa oświatowego – decyduje odpowiednio dyrektor przedszkola lub szkoły. Przepisy te stanowią, że jeżeli przyjęcie dziecka wymaga przepro-wadzenia zmian organizacyjnych pracy przedszkola powodujących dodatkowe skutki finan-sowe, dyrektor może przyjąć dziecko po uzyskaniu zgody organu prowadzącego. Jeżeli dzieci z Ukrainy zaczną być przyjmowane do przedszkoli publicznych, wówczas za-stosowanie będą miały przede wszystkim te regulacje, dotyczące przyjmowania w trakcie roku szkolnego. Takie przyjęcie wiąże się z reguły z koniecznością ponoszenia dodatkowych nakładów przez przedszkola, choćby w przypadku zatrudnienia dodatkowych pedagogów czy rozszerzenia zakresu godzin dydaktycznych pedagogom już zatrudnionym. Można więc założyć, że w większości przypadków będzie wymagana zgoda organu prowadzącego, która z uwagi na obecną sytuację i deklaracje samorządów będzie zapewne formalnością. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna W komunikacie z 25 lutego 2022 r. Ministerstwo Edukacji i Nauki zawarło również podsta-wowe informacje dotyczące organizowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Minister-stwo wskazało w szczególności, że dzieci cudzoziemskie mogą być objęte pomocą psycholo-giczno-pedagogiczną w związku z doświadczeniem migracyjnym. Pomoc polegałaby na roz-poznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz rozpo-znawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych i czynników środowiskowych wpływających na jego funkcjonowanie. Ponieważ MEiN skupił się ponownie na pomocy organizowanej w szkołach, warto w skrócie przywołać zasady odnoszące się w tym zakresie do przedszkoli. Wynikają one z Rozporzą-dzenia MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psy-chologiczno-pedagogicznej w publicznych szkołach i placówkach. Przyczyny objęcia dzieci pomocą zostały wskazane w § 3 ust. 2 tego aktu, który mówi, że potrzeba ta wynika w szcze-gólności: 1) z niepełnosprawności, 2) z niedostosowania społecznego, 3) z zagrożenia niedostosowaniem społecznym, 4) z zaburzeń zachowania lub emocji, 5) ze szczególnych uzdolnień, 6) ze specyficznych trudności w uczeniu się, 7) z deficytów kompetencji i zaburzeń sprawności językowych, 8) z choroby przewlekłej, 9) z sytuacji kryzysowych lub traumatycznych, 10) z niepowodzeń edukacyjnych, 11) z zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego i kontaktami środowiskowymi, 12) z trudności adaptacyjnych związanych z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środo-wiska edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą. Dzieci przybywające z zagranicy korzystają z systemu oświaty na zasadach ustalonych dla obywateli polskich, w związku z czym objęte są również pomocą psychologiczno-pedagogiczną, jeżeli taka potrzeba w odniesieniu do konkretnego dziecka zachodzi. W komu-nikacie MEiN zwrócił uwagę na ostatnią z ww. przyczyn, jednak w przypadku dzieci z Ukrai-ny uzasadnienie udzielenia pomocy może wynikać także z powodu wskazanego w pkt 9. Ko-rzystanie z pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu jest dobrowolne i nieod-płatne, o czym informuje § 3 Rozporządzenia. O potrzebie objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną (§ 23 Rozporządzenia) informuje się jego rodziców. Powiadamia się ich również o ustalonych dla dziecka formach, okresie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiarze godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane, przy czym informacja musi przyjąć formę pisemną. Stosownie do § 4 ust. 3 Rozporządzenia pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest organizowana i udzielana we współpracy z: • rodzicami uczniów, • poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, • placówkami doskonalenia nauczycieli, • innymi szkołami i placówkami, • organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami i podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży. Dyrektor może zadecydować samodzielnie o objęciu dziecka pomocą, ale już sama pomoc udzielana jest przy współpracy z ww. podmiotami. W wielu bowiem sprawach taka współpra-ca jest niezbędna dla ustalenia odpowiedniej formy pomocy, np. objęcie dziecka zindywidua-lizowaną ścieżką realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego wymaga opinii publicznej poradni. Zgodnie z § 2 Rozporządzenia MEN z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych do zadań poradni psychologiczno-pedagogicznej należy: • diagnozowanie dzieci i młodzieży, • udzielanie dzieciom i młodzieży oraz rodzicom bezpośredniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej, • realizowanie zadań profilaktycznych oraz wspierających wychowawczą i edukacyjną funkcję przedszkola, szkoły i placówki, w tym wspieranie nauczycieli w rozwiązywa-niu problemów dydaktycznych i wychowawczych, • organizowanie i prowadzenie wspomagania przedszkoli, szkół i placówek w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Diagnozowanie dzieci i młodzieży jest prowadzone w szczególności w celu określenia indy-widualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofi-zycznych dzieci i młodzieży, wyjaśnienia mechanizmów ich funkcjonowania w odniesieniu do zgłaszanego problemu oraz wskazania sposobu rozwiązania tego problemu. Efektem dia-gnozowania dzieci i młodzieży, stosownie do § 3 ust. 2 ww. Rozporządzenia, jest w szczegól-ności wydanie opinii lub orzeczenia na pisemny wniosek rodzica dziecka. Sama decyzja dyrektora przedszkola o objęciu dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną powinna być uzupełniona o współpracę z poradnią. Aby dyrektor mógł w pełni dostosować pracę przedszkola do potrzeb dziecka, niezbędne jest dysponowanie zakresem takiego dosto-sowania, a ten znajduje się właśnie w orzeczeniu lub opinii. Ostatecznie to współpraca z ro-dzicami będzie decydować o tym, w jaki sposób będzie przebiegała praca z dzieckiem i czy opinia poradni zostanie wydana.