STAN PRAWNY NA 2 MARCA 2022 Rekolekcje wielkopostne w szkole Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1915), • Rozporządzenie Ministerstwa Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w szkołach publicznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 983), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 czerwca 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1147), • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 lutego 2022 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz.U. z 2022 r. poz. 473). Nadchodzący okres rekolekcji wielkopostnych stanowi z pewnością ważne wydarzenie dla wierzących uczniów. Z tego względu przepisy prawa pozwalają, aby w tym czasie umożliwić im w nich udział, zwalniając ich jednocześnie z obowiązku uczestniczenia w zajęciach szkolnych. Co powinna wiedzieć szkoła o organizowanych tegorocznych rekolekcji wielkopostnych? Podstawa prawna organizowania w szkole zajęć z religii Na wstępie warto przypomnieć, na jakich zasadach organizowane jest w szkole nauczanie religii, co wiąże się z tym, że zwolnieniem z zajęć szkolnych na czas odbywających się rekolekcji objęci są wyłącznie uczniowie uczęszczający na lekcje religii. Zgodnie z art. 12 ust. 1 Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty publiczne szkoły podstawowe organizują naukę religii na życzenie rodziców, publiczne szkoły ponadpodstawowe na życzenie bądź rodziców, bądź samych uczniów; po osiągnięciu pełnoletności o pobieraniu nauki religii decydują uczniowie. Szczegółowe kwestie związane z nauczaniem religii zostały określone w wydanym na podstawie art. 12 ust. 2 Ustawy o systemie oświaty Rozporządzeniu MEN z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w szkołach publicznych. Rozporządzenie powiela zasadę, zgodnie z którą nauka religii odbywa się na życzenie odpowiednio rodziców uczniów albo pełnoletnich uczniów, przy czym życzenie to powinno zostać wyrażone w formie pisemnego oświadczenia (które nie musi być ponawiane w kolejnym roku szkolnym, może jednak zostać zmienione). Co więcej, według przepisów tego Rozporządzenia uczestniczenie lub nieuczestniczenie w przedszkolnej albo szkolnej nauce religii lub etyki nie może być powodem dyskryminacji przez kogokolwiek i w jakiejkolwiek formie. Zwolnienie – tylko dla uczniów uczęszczających na zajęcia religii w szkole Uczniowie, którzy uczęszczają zgodnie z ww. zasadami na naukę religii, mają, na podstawie § 10 Rozporządzenia z dnia 14 kwietnia 1992 r., prawo do zwolnienia z zajęć szkolnych w celu odbycia trzydniowych rekolekcji wielkopostnych, jeżeli rekolekcje te stanowią praktykę danego kościoła lub innego związku wyznaniowego. W związku z powyższym należy wskazać na kilka kwestii: • uczniowie nieuczęszczający na lekcje religii nie mają prawa do zwolnienia z zajęć szkolnych, • uczniowie uczęszczający na zajęcia religii, ale poza szkołą, nie mogą skorzystać z omawianego zwolnienia z zajęć, • uczniowie uczęszczający na lekcje religii, będący jednak członkami kościoła, który nie praktykuje rekolekcji, nie mają prawa do zwolnienia z zajęć. Jaki jest wymiar zwolnienia z zajęć? Jeszcze do niedawna przepisy przewidywały, że zwolnienie z zajęć dla uczniów uczestniczących w rekolekcjach udzielane jest na trzy kolejne dni. Nie było zatem możliwości, aby zwolnienie zostało udzielone np. wyłącznie na czas uczestniczenia w praktykach religijnych. Obecnie jednak przepisy wskazują, że zwolnienie udzielane jest w celu odbycia trzydniowych rekolekcji, bez określania dokładnie wymiaru tego zwolnienia. Przyjmuje się zatem, że jeżeli program rekolekcji zakłada przeprowadzenie np. jednej lub dwóch godzin zajęć w ciągu dnia, uczniowie mogliby uzyskiwać wyłącznie zwolnienie na część dnia, a w pozostałym zakresie – realizować zajęcia przewidziane w planie zajęć szkolnych. Kwestia ta powinna być jednak przedmiotem ustaleń pomiędzy szkołą a podmiotem organizującym rekolekcje. Jaki jest termin organizowania rekolekcji? Zgodnie z § 10 ust. 3 Rozporządzenia MEN z dnia 14 kwietnia 1992 r. o terminie rekolekcji dyrektor szkoły powinien być powiadomiony przez organizujących rekolekcje na co najmniej miesiąc przed terminem rozpoczęcia rekolekcji. W przypadku gdy na terenie szkoły jest prowadzona nauka religii więcej niż jednego kościoła lub innego związku wyznaniowego, powinny one dążyć do ustalenia wspólnego terminu rekolekcji (a o wspólnym terminie rekolekcji powinny powiadomić dyrektora szkoły – na co najmniej miesiąc przed terminem ich rozpoczęcia). Ważne! Termin rekolekcji jest ustalany przez ich organizatorów, biorąc jednak pod uwagę fakt, że zwalnianie uczniów na czas trwania rekolekcji zaburza pracę szkoły, zasadne jest podjęcie próby ustalenia takiego terminu, który w jak najmniejszym stopniu zaburzyłby pracę szkoły. Warto bowiem zwrócić uwagę na zawarty w § 10 ust. 5 Rozporządzenia MEN z dnia 14 kwietnia 1992 r. zapis, zgodnie z którym „inny termin rekolekcji” powinien być przedmiotem odrębnych ustaleń pomiędzy organizującymi rekolekcje a szkołą. Sprawowanie opieki nad uczniami uczestniczącymi w rekolekcjach W stanie prawnym do 31 sierpnia 2017 r. Rozporządzenie z dnia 14 kwietnia 1992 r. wskazywało, że pieczę nad uczniami w czasie zajęć rekolekcyjnych zapewniają katecheci. Przepisy w obecnym brzmieniu nie zawierają jednak takiego zapisu, przewidując wyłącznie, że w czasie trwania rekolekcji szkoła nie jest zwolniona z realizowania funkcji opiekuńczej i wychowawczej. Nie daje to niestety odpowiedzi na pytanie, kto dokładnie powinien sprawować opiekę nad uczniami w czasie trwających praktyk religijnych. Z przedstawionych kilka lat temu przez resort edukacji informacji wynika, że powyższe oznacza odpowiedzialność szkoły za bezpieczeństwo nie tylko uczniów pozostających w czasie rekolekcji w szkole (co jest oczywiste), ale również tych, którzy odbywają rekolekcje. Resort edukacji wskazuje, że opiekę nad uczniami w czasie rekolekcji powinni zapewniać nauczyciele religii, natomiast dyrektor szkoły, jeżeli wymagają tego względy bezpieczeństwa uczniów, może zwrócić się do pozostałych nauczycieli z prośbą o pomoc w zapewnieniu uczniom opieki w czasie ich przemieszczania się do miejsca odbywania się rekolekcji i w drodze powrotnej do szkoły. W tym przypadku dyrektor powinien jednak respektować prawo nauczycieli do wolności sumienia i wyznania. Ważne! Szczegółowe kwestie związane z zapewnieniem uczniom bezpieczeństwa w trakcie rekolekcji, a także w trakcie przemieszczenia się ze szkoły na rekolekcje i z powrotem, powinny stanowić przedmiot ustaleń pomiędzy organizującymi rekolekcje a szkołą. Zajęcia dla uczniów pozostających w szkole W czasie trwania rekolekcji szkoła nie jest zwolniona z realizowania funkcji opiekuńczej i wychowawczej. Oznacza to m.in., że w przypadku uczniów pozostających w tym czasie w szkole należy zapewnić odpowiednią opiekę lub inne zajęcia wychowawcze. W zależności od tego, jak duża liczba uczniów uczestniczy w rekolekcjach, możliwe do rozważenia jest prowadzenie zajęć w grupach łączonych (przepisy nie zabraniają również prowadzenia w tym czasie zajęć dydaktycznych dla uczniów nieuczestniczących w rekolekcjach). Czy zwolnienie na rekolekcje przysługuje również nauczycielom? Przepisy Rozporządzenia MEN z dnia 14 kwietnia 1992 r. przewidują, że zwolnieniem z zajęć szkolnych objęci są wyłącznie uczniowie. Tym samym dla nauczycieli będzie to normalny dzień pracy, z tym wyjątkiem, że dyrektor może zobowiązać ich do wykonywania zadań związanych z zapewnieniem uczniom uczestniczącym w rekolekcjach bezpieczeństwa. Jeżeli zatem niska liczba uczniów pozostających w szkole wyklucza prowadzenie zaplanowanych zajęć dydaktycznych, to nauczyciele w trakcie trwania rekolekcji powinni sprawować zadania opiekuńczo-wychowawcze wobec uczniów. Alternatywnie, w ramach czasu pracy nauczyciele mogą realizować zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym. Rekolekcje a obowiązujące obostrzenia sanitarne Obowiązujące aktualnie wytyczne sanitarne MEiN-u, MZ-etu i GIS-u dla szkół podstawowych i ponadpodstawowych nie odnoszą się w żaden sposób do uczestnictwa uczniów w rekolekcjach. Wynika to oczywiście z faktu, że szkoła nie jest podmiotem odpowiedzialnym za ich organizację, jej rola sprowadza się wyłącznie do udzielenia uczniom uczęszczającym na zajęcia religii zwolnienia z zajęć szkolnych, a także realizowania w czasie trwania rekolekcji funkcji opiekuńczej i wychowawczej. Ważne! Za przestrzeganie wytycznych sanitarnych będzie odpowiedzialny podmiot organizujący rekolekcje, a zastosowanie znajdą ogólne regulacje dotyczące obostrzeń stosowanych w trakcie zgromadzeń organizowanych w ramach działalności kościołów i innych związków wyznaniowych – określone aktualnie w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 25 lutego 2022 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii.