STAN PRAWNY NA 28 LUTEGO 2022 Przyjmowanie uchodźców w placówkach oświatowych Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082), • Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 26 stycznia 2022 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2022 r. poz. 186 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz.U. z 2019 r. poz. 502), • Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 25 lutego 2022 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z sytuacją na granicy państwowej Rzeczypospolitej Polskiej z Ukrainą (Dz.U. z 2022 r. poz. 477). Inwazja na Ukrainę stała się faktem, jednak już na kilka tygodni przed agresją Rosji na naszego wschodniego sąsiada w wielu polskich samorządach trwały intensywne prace przygotowawcze na ewentualność przyjęcia uchodźców z Ukrainy. Działania wydziałów zarządzania kryzysowego w gminach czy powiatach polegały w znacznej mierze na przygotowywaniu hipotetycznych rozwiązań na wypadek pojawienia się uchodźców. Oczywiście nadal można było żywić nadzieję, że do inwazji nie dojdzie i w związku z tym nie będzie potrzeby realizacji przygotowywanych rozwiązań. Dziś już wiemy, że napływ uchodźców następuje, a samorządy otwarcie deklarują chęć pomocy. Czy w tej sytuacji pomieszczenia jednostek oświatowych, w tym szkół, mogą być wykorzystywane jako tymczasowe rozwiązanie? Jakie możliwości mają w tym zakresie samorządy? Wykorzystanie pomieszczeń szkół jako tymczasowego lokum dla uchodźców jest przez samorządy oczywiście brane pod uwagę, jednak aktualnie mamy dwa podstawowe czynniki wpływające na niekorzyść takiego rozwiązania. Pierwszym z nich jest, choć brzmi to paradoksalnie, wygasająca pandemia i związany z tym powrót uczniów do nauki stacjonarnej. To istotne ograniczenie możliwości korzystania ze szkolnych pomieszczeń w zakresie ich przeznaczenia dla uchodźców. Drugi czynnikiem jest fakt, że właśnie skończyły się ferie zimowe trwające w tym roku od 17 stycznia do 25 lutego. W chwili obecnej można zauważyć, że samorządy decydują się przede wszystkim na utworzenie miejsc dla uchodźców w szkołach, pomijając wykorzystanie przedszkoli, choć oczywiście w zależności od tego, z jaką liczbą uchodźców będziemy mieli do czynienia, działania te będą ulegać zmianie. Z aktualnie dostępnych informacji wynika, że miasto Elbląg przygotowało 420 miejsc w 4 salach gimnastycznych przy elbląskich szkołach, które mogą być uruchomione w pierwszej kolejności do zakwaterowania uchodźców . Z kolei władze Włodawy zwróciły się do właścicieli hoteli, którzy mogliby zapewnić dodatkowe miejsca . Kraków natomiast w pierwszej kolejności chce rozlokować uchodźców w akademikach i internatach, w sumie deklaruje nawet 17 tys. miejsc . W żadnym z tych przypadków nie są aktualnie wykorzystywane przedszkola, a co do szkół bierze się pod uwagę przede wszystkim sale gimnastyczne. Akademiki czy internaty są bardziej naturalnym sposobem zapewnienia bazy noclegowej niż same szkoły, ponieważ już posiadają odpowiednią infrastrukturę. Ważne! Z uwagi na gwałtowność, z jaką zmienia się sytuacja, przystosowywanie budynków szkół przez samorządy na potrzeby noclegu dla uchodźców jest zbyt długotrwałym procesem, aby było brane pod uwagę jako pierwszy wybór w istniejącym kryzysie. Nie oznacza to jednak, że szkolnych budynków nie można wykorzystać, bowiem taka możliwość cały czas istnieje i zawsze można ją rozważyć jako tymczasowe rozwiązanie, jeżeli napływ uchodźców byłby gwałtowny. Należy tu zresztą wskazać, że 25 lutego zostało przyjęte Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z sytuacją na granicy państwowej Rzeczypospolitej Polskiej z Ukrainą. Bardzo istotny jest § 1 ust. 1 tego aktu, zgodnie z którym: „(…) do dnia 30 kwietnia 2022 r. w związku z utrzymującym się szczególnym zagrożeniem bezpieczeństwa obywateli oraz porządku publicznego, związanym z obecną sytuacją na granicy państwowej Rzeczypospolitej Polskiej z Ukrainą, na obszarze powiatu: bieszczadzkiego, chełmskiego, hrubieszowskiego, jarosławskiego, lubaczowskiego, przemyskiego, tomaszowskiego i włodawskiego oraz miast na prawach powiatu: Chełma i Przemyśla dyrektor publicznej lub niepublicznej jednostki systemu oświaty za zgodą organu prowadzącego tę jednostkę i organu sprawującego nadzór pedagogiczny może zawiesić wszystkie lub poszczególne zajęcia w tej jednostce”. Przepis ten obejmuje każdą jednostkę oświatową w tych samorządach, a więc zarówno publiczną, jak i niepubliczną, czyli niesamorządową, jak również każde przedszkole, szkołę czy inną placówkę oświatową. Nie jest to oczywiście regulacja mówiąca o wykorzystaniu pomieszczeń tych jednostek na potrzeby zakwaterowania uchodźców, a jedynie o możliwości zawieszenia zajęć w związku z sytuacją na Ukrainie. Jednocześnie takie zawieszenie zajęć udostępnia budynek jednostki oświatowej i może on zostać wykorzystany. Oczywiście dotyczy to budynków samorządowych, bowiem jeżeli to właściciel szkoły niepublicznej zdecyduje się na zawieszenie zajęć, to samodzielnie decyduje o tym, jak wykorzysta pomieszczenia prowadzonej przez siebie jednostki. Należy jednak zauważyć, że sporo jednostek niepublicznych korzysta z pomieszczeń samorządowych szkół, przedszkoli i placówek, wynajmując je na własne potrzeby. Zawieszenie zajęć da więc samorządowi możliwość skorzystania z pomieszczeń także jednostki niepublicznej, z tym jednak zastrzeżeniem, że taka możliwość musi się znaleźć w umowie najmu zawartej z niepubliczną jednostką, ewentualnie obecnie powinna być wynegocjowana. Ważne! Wykorzystanie infrastruktury jednostek oświatowych w celu zapewnienia schronienia uchodźcom jest możliwe, niemniej jednak, co trzeba podkreślić, jest to rozwiązanie tymczasowe. Chcąc zapewnić uchodźcom dłuższy pobyt, w dobrych warunkach, samorządy muszą wykorzystać posiadaną bazę noclegową mieszkań znajdujących się w zasobach gminy wymaganych Ustawą oraz jednostki już przystosowane do całodobowego pobytu ludzi, czyli bursy, internaty itd.