STAN PRAWNY NA 28 LUTEGO 2022 Przyjmowanie uchodźców w przedszkolach Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa Prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082), • Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 26 stycznia 2022 r. w sprawie czaso-wego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobiega-niem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2022 r. poz. 186 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz.U. z 2019 r. poz. 502), • Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 25 lutego 2022 r. w sprawie czaso-wego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z sytuacją na granicy państwowej Rzeczypospolitej Polskiej z Ukrainą (Dz.U. z 2022 r. poz. 477). Przygotowania do przyjęcia uchodźców z Ukrainy były w wielu samorządach przedmiotem prac już kilka tygodni przed inwazją Rosji na ten kraj. Praca wydziałów zarządzania kryzy-sowego w gminach czy powiatach polegała w znacznej mierze na przygotowywaniu hipote-tycznych rozwiązań dla przyszłych problemów. Dziś sytuacja wygląda zupełnie inaczej. Licz-ba uchodźców gwałtownie rośnie, a samorządy otwarcie deklarują chęć pomocy. Czy po-mieszczenia jednostek oświatowych mogą być wykorzystywane jako tymczasowe rozwiązanie? Jakie możliwości mają samorządy w tym zakresie? Na niekorzyść samorządów działają w tym wypadku dwa czynniki. Po pierwsze wygasająca pandemia i związany z tym powrót uczniów do nauki stacjonarnej, który znacząco ogranicza możliwości korzystania ze szkolnych pomieszczeń w sprawach innych niż związane z edukacją. Po drugie kończące się ferie zimowe. Czynniki te nie obejmują przedszkoli, które są jed-nostkami nieferyjnymi, a poza tym nie były objęte regulacjami Rozporządzenia MEiN z dnia 26 stycznia 2022 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Zgodnie z tym aktem do 20 lutego 2022 r. ograniczone zostało funkcjonowanie publicznych i niepublicznych: • szkół podstawowych w zakresie klas V–VIII, • szkół ponadpodstawowych, • placówek kształcenia ustawicznego i centrów kształcenia zawodowego, • szkół artystycznych realizujących wyłącznie kształcenie artystyczne oraz placówek ar-tystycznych, • szkół artystycznych realizujących także kształcenie ogólne w zakresie klas V–VIII szkoły podstawowej lub liceum ogólnokształcącego. Ograniczenie funkcjonowania nie dotyczyło natomiast: • szkół podstawowych specjalnych oraz szkół ponadpodstawowych specjalnych, funk-cjonujących w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych i młodzieżowych ośrod-kach socjoterapii, • internatów i burs, • branżowych szkół I stopnia – w odniesieniu do uczniów branżowych szkół I stopnia będących młodocianymi pracownikami w zakresie zajęć praktycznych realizowanych u pracodawców. Z uwagi na to, że przedszkola są jednostkami nieferyjnymi, terminy przerw w ich działaniu nie muszą pokrywać się z terminami ferii ogólnopolskich. Wynika to z treści § 12 ust. 1 Roz-porządzenia MEN z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli, stosownie do którego przedszkole funkcjonuje przez cały rok szkolny, z wyjątkiem przerw ustalonych przez organ prowadzący przedszkole, na wspólny wniosek dyrektora przedszkola i rady przedszkola, a w przypadku braku rady przedszkola – na wspólny wniosek dyrektora przedszkola i rady rodziców. Regulacja ta powoduje, że to organ prowadzący może wskazywać czas, w którym przedszkola będą nieczynne. Nawet jeżeli kończą się obecnie ferie zimowe, a przedszkola pracują stacjo-narnie, to nie ma przeszkód ku temu, aby wyznaczyć przerwę w działaniu placówki, nawet wtedy, gdy od początku roku kalendarzowego przedszkola w danej gminie taką przerwę już miały. Zauważyć bowiem należy, że przywołana regulacja Rozporządzenia nie zawiera żad-nych ograniczeń co do liczby przerw i czasu ich trwania, można więc przyjąć dowolną ich liczbę w czasie roku szkolnego. Teoretycznie, ponieważ przedszkola zobligowane są, zgodnie z art. 13 ust. 1 pkt 1 Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, do realizacji pro-gramów wychowania przedszkolnego uwzględniających podstawę programową. Na jej reali-zację potrzebny jest odpowiedni czas, stąd taka konstrukcja przepisów dotyczących wprowa-dzenia przerw w działalności przedszkola, gdzie organ prowadzący nie działa samodzielnie, lecz na wniosek dyrektora i rady rodziców. Dyrektor jest tym podmiotem, do zadań którego należy ustalenie, czy kolejna przerwa w działalności nie wpłynie na wykonywanie podstawo-wych zadań placówki. Konstrukcję tę można wykorzystać jako przepis umożliwiający zawieszenie działalności przedszkola nie z powodu pandemii, lecz dla zapewnienia miejsca uchodźcom. Rozwiązanie to może mieć jednak charakter wyłącznie tymczasowy. Realizacja zajęć w lokalizacji innej niż ta, która zostanie udostępniona uchodźcom, jest w obecnym stanie prawnym bardzo kłopotliwa. Według art. 39 ust. 7a Ustawy Prawo oświa-towe w przypadku jednostek oświatowych prowadzonych przez samorządy zarówno tworze-nie, jak i likwidacja innych lokalizacji prowadzenia zajęć dydaktycznych stanowią przekształ-cenie jednostki, które jest procedurą długotrwałą, wymagającą podjęcia przez organy stano-wiącej jednostki samorządu terytorialnego dwóch uchwał. Ponadto pierwsza z nich musi zo-stać przyjęta co najmniej pół roku przed terminem wyznaczenia dodatkowej lokalizacji pro-wadzenia zajęć. Oznacza to oczywiście, że w obecnej sytuacji rozwiązanie to będzie całkowi-cie nieprzydatne. Można więc zauważyć, że samorządy decydują się na utworzenie miejsc dla uchodźców raczej w szkołach niż w przedszkolach, niemniej działania będą prawdopodobnie ulegały zmianie w zależności od sytuacji, w tym także liczby przybywających uchodźców. Z udostępnionych dotychczas informacji wynika, że np. Elbląg przygotował 420 miejsc w czterech salach gimnastycznych przy elbląskich szkołach, które mogą być uruchomione w pierwszej kolejności do zakwaterowania uchodźców . Władze Włodawy zwróciły się do właścicieli hoteli, którzy mogliby zapewnić dodatkowe miejsca . Z kolei Kraków chce rozlokować uchodźców w akademikach i internatach, deklarując nawet 17 tys. miejsc . W żadnym z powyższych przypadków nie mówi się o przedszkolach, a w przypadku szkół bierze się pod uwagę sale gimnastyczne. Akademiki czy internaty wydają się miejscami słu-żącymi do zapewnienia bazy noclegowej bardziej odpowiednimi niż przedszkole czy szkoła, posiadającymi już właściwą infrastrukturę. Z uwagi na gwałtowność, z jaką zmienia się sytu-acja, przystosowywanie przez samorządy budynków przedszkoli czy szkół jest zbyt długo-trwałym procesem, aby było brane pod uwagę w pierwszej kolejności, co jednocześnie nie oznacza, że nie można ich w tym celu wykorzystać. 25 lutego zostało przyjęte Rozporządzenie MEiN w sprawie czasowego ograniczenia funkcjo-nowania jednostek systemu oświaty w związku z sytuacją na granicy państwowej Rzeczypo-spolitej Polskiej z Ukrainą. Bardzo istotny jest § 1 ust. 1 tego aktu, stosownie do którego: (...) do dnia 30 kwietnia 2022 r. w związku z utrzymującym się szczególnym zagrożeniem bezpieczeństwa obywateli oraz porządku publicznego, związanym z obecną sytuacją na granicy państwowej Rzeczypospolitej Polskiej z Ukrainą, na obszarze powiatu: bieszczadzkiego, chełmskiego, hrubieszowskiego, jarosławskiego, lubaczowskiego, przemyskiego, tomaszowskiego i włodawskiego oraz miast na prawach powiatu: Chełma i Przemyśla dyrektor publicznej lub niepublicznej jednostki systemu oświaty za zgodą organu prowadzącego tę jednostkę i organu sprawującego nadzór pedagogiczny może zawiesić wszystkie lub poszczególne zajęcia w tej jednostce. Należy zwrócić uwagę, że przepis ten obejmuje każdą jednostkę oświatową w wymienionych samorządach, zarówno publiczną, jak i niepubliczną. Regulacja nie mówi wprost o wy-korzystaniu pomieszczeń przedszkoli czy szkół na potrzeby przyjęcia uchodźców, niemniej sama możliwość zawieszenia zajęć taką sposobność otwiera, co oczywiście dotyczy tylko budynków samorządowych. Jeżeli nawet właściciel przedszkola lub szkoły niepublicznej zde-cyduje się zawiesić zajęcia, to sam będzie decydował o tym, czy i jak wykorzysta pomiesz-czenia prowadzonej przez siebie jednostki. Sporo jednostek niepublicznych korzysta jednak z pomieszczeń samorządowych szkół, przed-szkoli i placówek, wynajmując je na własne potrzeby. Jest to rozwiązanie powszechne, daje ono bowiem osobie prowadzącej dostęp do pomieszczenia już przystosowanego do potrzeb dzieci, w tym także objętego odpowiednimi opiniami sanepidu i straży pożarnej, co znacząco ułatwia samo założenie jednostki. Zawieszenie zajęć daje więc samorządowi możliwość sko-rzystania z pomieszczeń również jednostki niepublicznej, z tym jednak zastrzeżeniem, że musi się ona znaleźć w umowie najmu zawartej z niepubliczną jednostką lub – ewentualnie – zostać w chwili obecnej wynegocjowana. Wykorzystanie infrastruktury jednostek oświatowych w celu zapewnienia schronienia uchodźcom jest możliwe, raczej jednak w charakterze rozwiązania na krótki czas. Chcąc za-pewnić dłuższy pobyt w dobrych warunkach, samorządy wykorzystać powinny bazę nocle-gową znajdującą się w zasobach gminy wymaganych ustawą czy jednostki już przystosowane do całodobowego pobytu ludzi, jak np. bursy, internaty, akademiki.