STAN PRAWNY NA 24 LUTEGO 2022 Umowy cywilnoprawne i własna działalność a staż pracy nauczyciela Opracowała: Aneta Mościcka, prawnik z odbytą aplikacją sądową, dziennikarz od 2001 r. Autorka artykułów z zakresu prawa: pracy, BHP, cywilnego, gospodarczego, podatków, zamówień publicznych, nieruchomości. Współpracuje m.in. z Wydawnictwem C. H. Beck i Wydawnictwem Wiedza i Praktyka Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.), • Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1282 ze zm.), • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1960), • Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 162 ze zm.), • Projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks pracy (druk sejmowy nr 1137). Obowiązujące przepisy prawa nie przewidują wliczania do pracowniczego stażu pracy okresu prowadzenia firmy i pracy na podstawie umów cywilnoprawnych, a także uniemożliwiają dostęp do wielu stanowisk pracy, dla których obowiązujące taryfikatory kwalifikacyjne przewidują legitymowanie się wyłącznie określonym stażem pracy w ramach stosunku pracy. Do Rzecznika Praw Obywatelskich napływają skargi, że brak możliwości wliczania do stażu pracy prowadzenia działalności gospodarczej i pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej nie przystaje do obecnej sytuacji na rynku pracy, gdzie obok zatrudnienia pracowniczego wykonywanie działalności zarobkowej odbywa się w znaczącej większości na podstawie umów cywilnoprawnych lub w ramach prowadzonej na własny rachunek działalności gospodarczej. W odpowiedziach na wcześniejsze wystąpienia rzeczników praw obywatelskich dotyczących tego problemu Ministerstwo Pracy podkreślało, że wprowadzenie tego rozwiązania oznaczałoby dla pracodawców wzrost obciążeń finansowych: chodzi o prawo do urlopu, dodatek za wysługę lat czy nagrodę jubileuszową. Co ciekawe, w przypadku stanowisk kierowniczych w samorządach jest wymagany co najmniej trzyletni okres prowadzenia działalności gospodarczej o charakterze zgodnym ze stanowiskiem w samorządzie, co wynika z art. 6 ust. 4 Ustawy o pracownikach samorządowych. Taryfikatory kwalifikacyjne, określone w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych, dopuszczają wliczanie do stażu pracy – wymaganego na stanowiskach pracy z powołania oraz na kierowniczych stanowiskach urzędniczych – okresów wykonywania działalności gospodarczych. Stan aktualny W piśmie do Minister Rodziny i Polityki Społecznej Rzecznik Praw Obywatelskich podkreślił, że przepisy prawa pracy nie definiują pojęcia „staż pracy”. Obecnie na staż pracy składają się głównie okresy pozostawania w stosunku pracy. W konsekwencji blokuje to drogę do zatrudnienia na różnych stanowiskach pracy grupie szeroko rozumianych przedsiębiorców oraz osobom, które wcześniej świadczyły pracę na podstawie umów cywilnoprawnych. Na mocy obowiązującego prawa osoby prowadzące wcześniej działalność gospodarczą, a następnie ubiegające się o podjęcie pracy w ramach stosunku pracy na danym stanowisku, wymagającym określonego stażu, są gorzej traktowane w porównaniu z osobami legitymującymi się wyłącznie pracą w ramach stosunku pracy. Rzecznik Praw Obywatelskich zapytał Minister Rodziny i Polityki, czy jej resort planuje rozwiązanie omawianego problemu. W odpowiedzi ministerstwo stwierdziło, że zasadą jest, iż do okresu pracy, od którego uzależnione są uprawnienia pracownicze, wlicza się jedynie okresy zatrudnienia, tj. pracy świadczonej w ramach stosunku pracy, a więc na podstawie umowy o pracę, mianowania, powołania, wyboru, spółdzielczej umowy o pracę (art. 2 Kodeksu pracy). Inne okresy, niebędące okresami zatrudnienia, również podlegają wliczeniu do okresu wymaganego do nabycia uprawnień pracowniczych, ale tylko jeżeli wynika to z przepisów szczególnych. Stosunek pracy różni się od działalności gospodarczej, która jest odrębnym i jakościowo odmiennym rodzajem aktywności zarobkowej, uregulowanym w Ustawie z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców. Działalność ta jest wykonywana na własny rachunek podmiotu prowadzącego taką działalność i polega na tym, że przedsiębiorca dobrowolnie podejmuje określony rodzaj działalności wytwórczej czy usługowej i występuje na rynku na równych prawach z innymi podmiotami gospodarczymi. Należy pamiętać, że osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą w ramach stosunku pracy mogą występować jako pracodawca, czyli podmiot zatrudniający pracowników, a nie jako pracownicy. W związku z tym nie jest możliwe utożsamianie tego rodzaju działalności z pracą podporządkowaną, wykonywaną w ramach stosunku pracy. Skoro zaś pracownicy i przedsiębiorcy należą do różnych kategorii podmiotów, dozwolone jest, w świetle zasady równości, ich odmienne traktowanie przez prawo, co przejawia się m.in. uznaniem, że okres prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej nie jest okresem pracowniczego zatrudnienia oraz że okres zatrudnienia w ramach stosunku pracy nie jest okresem prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Stanowisko Rady Ministrów 15 grudnia 2021 r. Rada Ministrów przyjęła stanowisko rządu wobec poselskiego Projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks pracy (druk sejmowy nr 1137), w którym negatywnie oceniła propozycję wprowadzenia przepisu przewidującego wliczanie poprzednio zakończonych okresów prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych lub współpracy przy wykonywaniu tej działalności, za które zostały opłacone składki na ubezpieczenia społeczne, do okresów, od których zależą świadczenia lub uprawnienia pracownika. Nie ma również podstaw do utożsamiania wykonywania pracy w ramach stosunku pracy ze świadczeniem pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej. W ocenie resortu ważne jest, że w zależności od ustaleń stron świadczenie pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej nie zawsze musi opierać się na wyłącznie osobistym jej wykonywaniu, a podmiot zobowiązany może korzystać podczas realizacji umowy z pomocy osób trzecich. Prawo do niektórych świadczeń niemających charakteru powszechnego (np. dodatek stażowy, nagroda jubileuszowa) nie jest regulowane przepisami Kodeksu pracy, lecz przepisami obowiązującymi daną grupę pracowników, np. zatrudnionych w określonych jednostkach sfery budżetowej. Obowiązujące akty prawne z reguły przewidują, iż do okresów pracy uprawniających do dodatku stażowego czy nagrody jubileuszowej wlicza się wszystkie poprzednio zakończone okresy zatrudnienia oraz inne okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Umożliwia to zatem wliczenie do okresu pracy uprawniającego do danego świadczenia także innego okresu, niebędącego okresem zatrudnienia w rozumieniu Kodeksu pracy. Warunkiem jest jednak, jak już zaznaczono wyżej, aby odrębne przepisy przewidywały taką możliwość. Przykładem uwzględnienia okresu prowadzenia działalności gospodarczej w wymaganym stażu pracy jest wskazany wyżej art. 6 ust. 4 pkt 1 Ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych. Natomiast u pracodawców spoza sfery budżetowej warunki wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą, w tym np. tzw. dodatku stażowego, określają regulaminy wynagradzania bądź układy zbiorowe pracy, ustalone zgodnie z przepisami działu 11 Kodeksu pracy. Warunki wynagradzania pracowników zatrudnionych u pracodawców niezobowiązanych do ustalenia zasad wynagradzania w układzie zbiorowym pracy czy regulaminie wynagradzania określane są w umowie o pracę. Oznacza to, że u pracodawców spoza sfery budżetowej istnieje możliwość wprowadzenia w aktach wewnątrzzakładowych (np. układ zbiorowy pracy, regulamin pracy), a także w umowie o pracę, regulacji przewidujących wliczanie okresów prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej lub wykonywania pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej do okresu zatrudnienia jako regulacji korzystniejszej dla pracowników (art. 9 § 2 i 3 k.p.). Przepisy Kodeksu pracy regulują bowiem w sposób powszechny tylko te uprawnienia, które mają najistotniejsze znaczenie dla określenia statusu pracowniczego, np. wymiar urlopu wypoczynkowego, długość okresu wypowiedzenia umowy o pracę, wysokość odprawy pośmiertnej itp. We wszystkich wskazanych przypadkach wymiar uprawnienia został uzależniony od okresu zatrudnienia pracownika, przy czym jedynie wymiar urlopu wypoczynkowego zawsze zależał i nadal zależy od tzw. ogólnego stażu pracy pracownika. Wymiar pozostałych dwóch uprawnień, poczynając od 1996 r., zależy od tzw. zakładowego stażu pracy. Ważne! W ocenie resortu wliczanie okresów prowadzenia firmy i umów cywilnoprawnych do stażu pracy zwiększyłoby koszty pracodawców. Prognozy na przyszłe zmiany Zdaniem Ministerstwa Rodziny nie jest uzasadnione, aby do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze, wliczać okres prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej lub wykonywania pracy na podstawie umów cywilnoprawnych, a tym samym zwiększać koszty pracodawcy związane z realizacją tych uprawnień przez pracownika. Według resortu wprowadzenie ogólnej regulacji uwzględniającej wskazane wyżej okresy przy ustalaniu uprawnień pracowniczych związanych ze stażem pracy zwiększałoby obciążenia finansowe pracodawców. Natomiast wprowadzenie proponowanych zmian do pracodawców będących jednostkami sektora finansów publicznych, np. szkół, wywołałoby także skutki dla budżetu państwa i samorządów. W konsekwencji Ministerstwo Rodziny poinformowało, że obecnie nie są prowadzone żadne prace legislacyjne, aby ten stan rzeczy zmienić.