STAN PRAWNY NA 24 LUTEGO 2022 Współpraca przedszkola z prywatnym gabinetem psychologa Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1280), • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych oso-bowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (Dz.U. UE.L. z 2016 r. Nr 119 poz. 1), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie wa-runków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepeł-nosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecz-nym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1309). Korzystanie z usług poradni psychologiczno-pedagogicznych nie jest obowiązkiem rodziców nawet w sytuacji, gdy otrzymają oni od przedszkola informację o tym, że istnieje potrzeba objęcia dziecka szczegółową diagnozą jednostki specjalistycznej. W takich sytuacjach rodzice reagują w różny sposób. Zdarza się, że nie godzą się z informacją przekazywaną przez porad-nię. Rolą przedszkola jest oddziaływanie na rodziców, aby zrozumieli potrzebę współpracy ze specjalistami. Możliwości jego działania w tym zakresie są jednak bardzo ograniczone – pla-cówka nie ma prawa do jakiejkolwiek formy tzw. wykonania zastępczego, czyli nie może np. podjąć za rodziców decyzji o wystąpieniu do poradni psychologiczno-pedagogicznej z wnioskiem o orzeczenie lub opinię. W skrajnych przypadkach, gdy wychowanek wymaga natychmiastowej pomocy, np. w związku z wykazywaniem przez niego zachowań agresywnych, przedszkole ma prawo wystą-pić do sądu rodzinnego z wnioskiem o wgląd w sytuację rodzinną dziecka. Jest to jednak działanie, które ma charakter ostateczny. Podejmowane jest w momencie, gdy próby nawiązania współpracy z rodzicami nie odniosły skutku, a potrzeba udzielenia pomocy dziecku nadal istnieje. Ewentualne działanie sądu rodzinnego może zastąpić decyzję rodziców, ale rodzice nie muszą decydować się na współpracę z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, mogą zechcieć skorzystać z porady psychologa dziecięcego. Powody takiej decyzji mogą być różne, np. opinia o psychologu jako dobrym specjaliście. Należy jednak zauważyć, że podjęcie takich działań przez rodziców w istotny sposób upośledza możliwość udzielenia pomocy dziecku. RODO Decyzja rodziców o skorzystaniu z pomocy prywatnego specjalisty znacząco wpływa na ograniczenie możliwości przetwarzania przez niego danych. Przedszkole nie dysponuje bo-wiem podstawą prawną do udzielania mu jakichkolwiek informacji dotyczących zdrowia dziecka oraz jego funkcjonowania w grupie rówieśniczej. Co do zasady zdrowie dziecka nale-ży do danych wrażliwych, których przetwarzanie jest dopuszczalne jedynie w kilku przypad-kach, wskazanych w art. 9 RODO, m.in. wtedy, gdy: 1) osoba, której dane dotyczą, wyraziła wyraźną zgodę na przetwarzanie tych danych osobowych w jednym lub kilku konkretnych celach, 2) przetwarzanie jest niezbędne do wypełnienia obowiązków i wykonywania szczegól-nych praw przez administratora lub osobę, której dane dotyczą, w dziedzinie prawa pracy, zabezpieczenia społecznego i ochrony socjalnej, 3) przetwarzanie jest niezbędne do ochrony żywotnych interesów osoby, której dane do-tyczą, lub innej osoby fizycznej, a osoba, której dane dotyczą, jest fizycznie lub praw-nie niezdolna do wyrażenia zgody, 4) przetwarzanie dotyczy danych osobowych w sposób oczywisty upublicznionych przez osobę, której dane dotyczą. Biorąc pod uwagę przypadki wskazane w pkt 1 i 3, można uznać, że rodzice mogą wyrazić w imieniu dziecka zgodę na przetwarzanie jego danych wrażliwych przez psychologa prowa-dzącego gabinet prywatny, mogą się również zgodzić na przekazanie takich danych przez przedszkole. Problem pojawia się jednak po stronie regulacji obowiązujących przedszkole, sama zgoda rodziców nie oznacza bowiem, że placówka ma obowiązek zastosować się do niej. Należy w szczególności zwrócić uwagę na treść § 4 pkt 3 Rozporządzenia MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, stosownie do którego pomoc psychologiczno-pedagogiczną organizuje się i udziela we współpracy z: • rodzicami dzieci, • poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, • placówkami doskonalenia nauczycieli, • innymi przedszkolami, • organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami i podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży. Katalog ten ma charakter zamknięty, nie może więc zostać rozszerzony o podmioty w nim niewymienione, w tym prywatne gabinety psychologów, co skutkuje znacznym ograniczeniem możliwości dokonania diagnozy przez podmiot niebędący poradnią psychologiczno-pedagogiczną. Przepis wymienia wprost poradnie psychologiczno-pedagogiczne jako pod-mioty, z którymi przedszkole powinno współpracować, i stanowi on – przede wszystkim –podstawę prawną takiej współpracy. Oznacza to, że specjalista pracujący w poradni może się pojawić w przedszkolu i dokonać diagnozy funkcjonowania dziecka w środowisku przed-szkolnym. Takiej podstawy brak w przypadku gabinetów niebędących poradniami. Dyrektor nie może w związku z tym zgodzić się, bez spełnienia dodatkowych warunków, na obserwację, ponieważ jest on odpowiedzialny za bezpieczeństwo wychowanków przedszkola oraz za obecność i działania osób trzecich na terenie placówki. Istotne jest tu zdanie rodziców. Podejmując współpracę z danym przedszkolem, rodzice godzą się wyłącznie na warunki zaproponowane w umowie oraz te, które wynikają z obowiązków przedszkola wskazanych w przepisach prawa powszechnie obowiązującego. Jeżeli rodzice dziecka ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi chcą, aby psycholog niewspółpracujący z poradnią pracował w grupie przedszkolnej, dyrektor powinien poinformować o tym rodzi-ców dzieci tej grupy i uzyskać ich zgodę na takie działanie. Nie ma oczywiście takiej ko-nieczności w przypadku pracowników poradni. Przyjmując jednak, że dodatkowe warunki – jak zgody rodziców – zostały spełnione, a dyrek-tor zgodził się na współpracę z psychologiem prywatnym, pojawia się kolejny problem zwią-zany z możliwością wykorzystania postawionej przez niego diagnozy. Diagnoza Zgodnie z art. 127 ust. 1 Prawa oświatowego kształceniem specjalnym obejmuje się dzieci i młodzież niepełnosprawną, niedostosowaną społecznie i zagrożoną niedostosowaniem spo-łecznym, wymagającą stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Kształcenie to może być prowadzone w formie nauki odpowiednio w przedszkolach i szkołach ogólnodo-stępnych, przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych i szkołach lub oddziałach integracyjnych, przedszkolach i szkołach lub oddziałach specjalnych, innych formach wychowania przedszkolnego i ośrodkach. Przepis wymienia szereg przypadków dotyczących wychowanków przedszkola, jak np. nie-pełnosprawności czy niedostosowanie społeczne. Ponadto dziecku objętemu kształceniem specjalnym dostosowuje się program wychowania przedszkolnego do jego indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych. Dostosowanie na-stępuje na podstawie opracowanego dla dziecka indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego uwzględniającego zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. Zgodnie z ust. 10 przywołanej regulacji opinie o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka oraz orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego albo indywidualnego obowiąz-kowego rocznego przygotowania przedszkolnego i indywidualnego nauczania, a także o po-trzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych organizowanych zgodnie z przepisami o ochro-nie zdrowia psychicznego, wydają zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradniach specjalistycznych. Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego określa zalecane jego formy, z uwzględnieniem rodzaju niepełno-sprawności, w tym stopnia niepełnosprawności intelektualnej. Według ust. 11 opinie w sprawie dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z pro-gramu nauczania do indywidualnych potrzeb dziecka, u którego stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom, wydają również nie-publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym niepubliczne specjalistyczne porad-nie psychologiczno-pedagogiczne założone zgodnie z art. 168 Prawa oświatowego oraz za-trudniające pracowników posiadających kwalifikacje określone dla pracowników publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych. Przepisy te wyraźnie wskazują, że opinie i orzeczenia dotyczące wychowanków przedszkola mogą wydawać wyłącznie poradnie psychologiczno-pedagogiczne, publiczne i niepubliczne. Do tego Rozporządzenie z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształ-cenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych spo-łecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym wskazuje w § 5 pkt 1, że zadaniem jed-nostki oświatowej, w tym przedszkola, jest realizacja zaleceń zawartych w orzeczeniu o po-trzebie kształcenia specjalnego. Wiążące dla przedszkola są więc wyłącznie akty wydane przez poradnie. Opinia psychologa niezwiązanego z poradnią może być wzięta pod uwagę przy udzielaniu pomocy psycholo-giczno-pedagogicznej w przedszkolu, ale nie stanowi ona dokumentu, który przedszkole ma obowiązek w pełni realizować, co oczywiście rodzi pytanie o sens takiej współpracy. Nieza-leżna od poradni opinia wydana w sytuacji, gdy rodzice nie chcą z poradnią współpracować, może okazać się przydatna, jeżeli przekona rodziców, że istnieje faktycznie konieczność udzielenia dziecku specjalistycznej pomocy.