ZAŁĄCZNIK WYMAGANIA EGZAMINACYJNE DOTYCZĄCE EGZAMINU MATURALNEGO W LATACH SZKOLNYCH 2022/2023 I 2023/2024 EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA POLSKIEGO Ogólne wymagania egzaminacyjne Kształcenie literackie i kulturowe. Kształtowanie dojrzałości intelektualnej, emocjonalnej i moralnej uczniów. Rozumienie historii literatury i dziejów kultury jako procesu, a także dostrzeganie roli czynników wewnętrznych i zewnętrznych wpływających na ten proces. Rozumienie konieczności zachowania i rozwoju literatury i kultury w życiu jednostki oraz społeczeństwa. Rozróżnianie kultury wysokiej i niskiej, elitarnej i popularnej oraz dostrzeganie związków między nimi. Znajomość wybranych utworów z literatury polskiej i światowej oraz umiejętność mówienia o nich z wykorzystaniem potrzebnej terminologii. Kształtowanie różnorodnych postaw czytelniczych: od spontanicznego czytania do odbioru opartego na podstawach naukowych. Kształcenie umiejętności czytania, analizowania i interpretowania literatury oraz innych tekstów kultury, a także ich wzajemnej korespondencji. Kształcenie umiejętności świadomego odbioru utworów literackich i tekstów kultury na różnych poziomach: dosłownym, metaforycznym, symbolicznym, aksjologicznym. Kształcenie umiejętności rozumienia roli mediów oraz ich wpływu na zachowania i postawy ludzi, a także krytycznego odbioru przekazów medialnych oraz świadomego korzystania z nich. Budowanie systemu wartości na fundamencie prawdy, dobra i piękna oraz szacunku dla człowieka. Kształcenie umiejętności rozpoznawania i wartościowania postaw budujących szacunek dla człowieka (np. wierność, odpowiedzialność, umiar) oraz służących budowaniu wspólnot: państwowej, narodowej, społecznej (np. patriotyzm, sprawiedliwość, obowiązkowość, szlachetność, walka, praca, odwaga, roztropność). 1 Kształcenie językowe. Pogłębianie funkcjonalnej wiedzy z zakresu nauki o języku. 2. Wzbogacanie umiejętności komunikacyjnych, stosowne wykorzystanie języka w różnych sytuacjach komunikacyjnych. Funkcjonalne wykorzystywanie wiedzy o języku w odczytaniu sensów zawartych w strukturze głębokiej tekstów literackich i nieliterackich. Świadome wykorzystanie działań językowych w formowaniu odpowiedzialności za własne zachowania językowe. Uwrażliwianie na piękno mowy ojczystej, wspomaganie rozwoju kultury językowej, doskonalenie umiejętności posługiwania się poprawną polszczyzną. III. Tworzenie wypowiedzi. Doskonalenie umiejętności wyrażania własnych sądów, argumentacji i udziału w dyskusji. Wykorzystanie kompetencji językowych i komunikacyjnych w wypowiedziach ustnych i pisemnych. Kształcenie umiejętności formułowania i uzasadniania sądów na temat dzieł literackich oraz innych tekstów kultury. Doskonalenie umiejętności retorycznych, w szczególności zasad tworzenia wypowiedzi spójnych, logicznych oraz stosowania kompozycji odpowiedniej dla danej formy gatunkowej. Rozwijanie umiejętności tworzenia tekstów o wyższym stopniu złożoności. IV. Samokształcenie. Doskonalenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji, oceny ich rzetelności, wiarygodności i poprawności merytorycznej. Wyrabianie nawyku samodzielnej, systematycznej lektury. Umacnianie postawy poszanowania dla cudzej własności intelektualnej. Szczegółowe wymagania egzaminacyjne Na III etapie edukacyjnym obowiązuje utrwalanie, poszerzanie i doskonalenie wiadomości i umiejętności nabytych w szkole podstawowej. POZIOM PODSTAWOWY POZIOM ROZSZERZONY Kształcenie literackie i kulturowe. Czytanie utworów literackich. Zdający: rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto: 2 renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.; rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową); rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe; rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, elipsę; wersyfikacyjne, tym przerzutnię; określa ich funkcje; interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego; rozpoznaje w tekstach literackich: ironię autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter; rozumie pojęcie groteski, rozpoznaje ją tekstach oraz określa jej artystyczny i wartościujący charakter; wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe; rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji; rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, odczytuje tekst w jego warstwie semantycznej i semiotycznej; rozumie pojęcie tradycji literackiej kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych; rozpoznaje w utworach cechy prądów literackich i artystycznych oraz odczytuje ich funkcje; rozróżnia grupę literacką pokolenie literackie; rozpoznaje założenia programowe w utworach literackich różnych epok; rozpoznaje mitologizację demitologizację w utworach literackich, rozumie ich uniwersalny charakter oraz rolę interpretacji; rozpoznaje w utworach literackich konwencje: baśniową, oniryczną, turpistyczną, nadrealistyczną, postmodernistyczną; określa przemiany konwencji i ich przenikanie się w utworach literackich; rozpoznaje odmiany synkretyzmu (rodzajowego, gatunkowego) oraz interpretuje jego znaczenie; rozumie pojęcie archetypu, rozpoznaje archetypy w utworach literackich oraz określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych; rozumie pojęcie parafrazy, parodii i trawestacji, wskazuje ich wzorce tekstowe; wykorzystuje te pojęcia w interpretacji utworu literackiego; porównuje różnorodne propozycje odczytania tego samego utworu literackiego; rozumie pojęcie aluzji literackiej, rozpoznaje aluzje w utworach 3 akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje; rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych; w interpretacji utworów literackich odwołuje się do tekstów poznanych w szkole podstawowej, w tym: bajek Ignacego Krasickiego, Dziadów cz. II oraz Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, Balladyny Juliusza Słowackiego; porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne; przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej; wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny; rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości. i określa ich znaczenie w interpretacji utworów; rozumie i określa związek wartości poznawczych, etycznych i estetycznych w utworach literackich. Odbiór tekstów kultury. Zdający: 1) przetwarza i hierarchizuje informacje spełnia wymagania określone z tekstów, np. publicystycznych, dla poziomu podstawowego, a ponadto: popularnonaukowych, naukowych; 1) analizuje strukturę eseju: odczytuje 2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, zawarte w nim sensy, sposób główną myśl, sposób prowadzenia wywodu prowadzenia wywodu, oraz argumentację; charakterystyczne cechy stylu; 3) rozpoznaje specyfikę tekstów 2) wykorzystuje teksty naukowe publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), w interpretacji dzieła sztuki; retorycznych (przemówienie), popularnonaukowych i naukowych (rozprawa); 4 wśród tekstów prasowych rozróżnia 3) rozpoznaje nawiązania do tradycji wiadomość i komentarz; rozpoznaje środki biblijnej i antycznej w kulturze językowe i ich funkcje zastosowane współczesnej; w tekstach; odczytuje informacje i przekazy 4) porównuje teksty kultury, jawne i ukryte; rozróżnia odpowiedzi właściwe uwzględniając różnorodne i unikowe; konteksty; 4) rozumie pojęcie katharsis i charakteryzuje jego 5) rozpoznaje i charakteryzuje główne rolę w kształtowaniu odbioru dzieła; style w sztuce; 5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz 6) odczytuje poglądy filozoficzne określa ich wpływ na kulturę epoki; zawarte w różnorodnych dziełach; 6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, 7) zna pojęcie syntezy sztuk, stosując kod właściwy w danej dziedzinie rozpoznaje jej cechy i ewolucję od sztuki; romantyzmu do współczesności. 7) odróżnia dzieła kultury wysokiej od tekstów kultury popularnej. II. Kształcenie językowe. 1. Gramatyka języka polskiego. Zdający: 1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, spełnia wymagania określone słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie dla poziomu podstawowego. i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi; rozumie zróżnicowanie składniowe zdań wielokrotnie złożonych, rozpoznaje ich funkcje w tekście i wykorzystuje je w budowie wypowiedzi o różnym charakterze; rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi; rozumie rolę szyku wyrazów w zdaniu oraz określa rolę jego przekształceń w budowaniu znaczenia wypowiedzi. Zróżnicowanie języka. Zdający: rozróżnia pojęcie stylu i stylizacji, rozumie ich znaczenie w tekście; rozróżnia style funkcjonalne polszczyzny oraz rozumie zasady ich stosowania; rozpoznaje i ocenia modę językową we współczesnym języku; zna, rozumie i funkcjonalnie wykorzystuje biblizmy, mitologizmy, sentencje, przysłowia spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto: rozumie pojęcie socjolektu; rozpoznaje i określa jego funkcje komunikacyjne; określa właściwości języka jako nośnika i przekaźnika treści kulturowych; 5 i aforyzmy obecne w polskim dziedzictwie 3) rozpoznaje i charakteryzuje styl kulturowym; indywidualny (dzieła literackiego, 5) rozpoznaje rodzaje stylizacji (archaizacja, autora) oraz styl typowy (gatunku dialektyzacja, kolokwializacja, stylizacja literackiego, prądu literackiego, środowiskowa, biblijna, mitologiczna itp.) oraz epoki) i wykorzystuje tę wiedzę określa ich funkcje w tekście; w interpretacji utworu literackiego; 6) rozpoznaje słownictwo o charakterze 4) określa rolę języka jako narzędzia wartościującym; odróżnia słownictwo wartościowania w tekstach neutralne od słownictwa o zabarwieniu literackich. emocjonalnym, oficjalne od potocznego. 3. Komunikacja językowa i kultura języka. Zdający: 1) rozpoznaje i określa funkcje tekstu spełnia wymagania określone (informatywną, poetycką, ekspresywną, dla poziomu podstawowego, a ponadto: impresywną – w tym perswazyjną); 1) określa intencję wypowiedzi jako 2) rozpoznaje zjawiska powodujące aktu o dwóch znaczeniach: niejednoznaczność wypowiedzi (homonimie, dosłownym i implikowanym elipsy, paradoksy), dba o jasność i precyzję (presupozycja); komunikatu; 2) określa funkcje języka: poznawczą 3) posługuje się różnymi odmianami polszczyzny (kategoryzowanie świata), w zależności od sytuacji komunikacyjnej; komunikacyjną (dostosowanie 4) odróżnia zamierzoną innowację językową od języka do sytuacji komunikacyjnej) błędu językowego; określa funkcję innowacji oraz społeczną (budowanie językowej w tekście; wspólnoty regionalnej, 5) stosuje zasady etyki wypowiedzi; wartościuje środowiskowej, narodowej); wypowiedzi językowe, stosując kryteria, np. 3) określa rolę języka w budowaniu prawda – fałsz, poprawność – niepoprawność; obrazu świata. 6) rozróżnia pojęcia manipulacji, dezinformacji; rozpoznaje te zjawiska w tekstach i je charakteryzuje; 7) stosuje zasady etykiety językowej w wypowiedziach ustnych i pisemnych odpowiednie do sytuacji. 4. Ortografia i interpunkcja. Zdający: 1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym spełnia wymagania określone szczególnie: pisowni wielką i małą literą, dla poziomu podstawowego, a ponadto pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz stosuje podstawowe zasady pisowni partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami polskiej (fonetyczną, morfologiczną, mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i; zapisu historyczną i konwencjonalną) przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni w zachowaniu poprawności zapisu przyimków złożonych; pisowni nosówek (ą, ę) wypowiedzi. oraz połączeń om, on, em, en; pisowni skrótów i skrótowców; 6 wykorzystuje składniowo-znaczeniowy charakter interpunkcji do uwypuklenia sensów redagowanego przez siebie tekstu; rozumie stylistyczną funkcję zamierzonego błędu ortograficznego w tekście artystycznym. Tworzenie wypowiedzi. 1. Elementy retoryki. Zdający: formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych; wskazuje i rozróżnia cele perswazyjne w wypowiedzi literackiej i nieliterackiej; rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa); wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę; rozróżnia typy argumentów, w tym argumenty pozamerytoryczne (np. odwołujące się do litości, niewiedzy, groźby, autorytetu, argumenty ad personam); rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach; odróżnia dyskusję od sporu i kłótni; rozpoznaje elementy erystyki w dyskusji oraz ocenia je pod względem etycznym; rozumie zjawisko nowomowy; określa jego cechy i funkcje w tekście. spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto: odróżnia elementy stałe fakultatywne przemówień; stosuje różne typy dowodzenia wypowiedzi (indukcyjne, dedukcyjne, sylogizmy); rozpoznaje wywód o charakterze demagogicznym oraz metodę pytań podchwytliwych i sugerujących; rozumie pojęcie sarkazmu, wskazuje jego funkcje w tekście oraz przedstawia propozycję odczytania; rozróżnia ironię w zależności od celu: satyrycznego, parodystycznego, przejawu drwiny sarkazmu. Mówienie i pisanie. Zdający: zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie; buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach: esej, interpretacja porównawcza. 7 z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki; zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji; tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca; odróżnia streszczenie od parafrazy; funkcjonalnie stosuje je w zależności od celu wypowiedzi; tworzy plan kompozycyjny i dekompozycyjny tekstów o charakterze argumentacyjnym; stosuje retoryczne zasady kompozycyjne w tworzeniu własnego tekstu; wygłasza mowę z uwzględnieniem środków pozajęzykowych; w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów; stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe; wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej. IV. Samokształcenie. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach; korzysta z literatury naukowej lub popularnonaukowej; dokonuje krytycznej selekcji źródeł; spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto sięga do literatury naukowej, aby pogłębiać swoją wiedzę przedmiotową. 8 wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi; wzbogaca swoją wypowiedź pozajęzykowymi środkami komunikacji; posługuje się słownikami ogólnymi języka polskiego oraz słownikami specjalistycznymi (np. etymologicznymi, frazeologicznymi, skrótów, gwarowymi). Lektura obowiązkowa ZAKRES PODSTAWOWY ZAKRES ROZSZERZONY 1. Utwory literackie (epickie i dramatyczne) poznawane w całości (na egzaminie maturalnym obowiązuje znajomość całego utworu): 1) Jan Parandowski, Mitologia, część I Grecja; 1) William Szekspir, Hamlet; 2) Sofokles, Antygona; 2) Juliusz Słowacki, Lilla Weneda; 3) Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich; 3) Zygmunt Krasiński, Nie-Boska Komedia; 4) William Szekspir, Makbet; 4) realistyczna lub naturalistyczna powieść 5) Molier, Skąpiec; europejska (Honoré de Balzac, Ojciec 6) Adam Mickiewicz, Konrad Wallenrod; Goriot lub Charles Dickens, Klub Dziady cz. III; Pickwicka, lub Mikołaj Gogol, Martwe 7) Juliusz Słowacki, Kordian; dusze, lub Gustaw Flaubert, Pani Bovary); 8) Bolesław Prus, Lalka; 5) Stanisław Wyspiański, Noc listopadowa; 9) Eliza Orzeszkowa, Gloria victis; 6) Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata; 10) Henryk Sienkiewicz, Potop; 7) Stanisław Ignacy Witkiewicz, Szewcy; 11) Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara; 8) Bruno Schulz, wybrane opowiadania 12) Stanisław Wyspiański, Wesele; z tomu Sklepy cynamonowe; 13) Stefan Żeromski, Przedwiośnie; 9) Tadeusz Konwicki, Mała Apokalipsa; 14) Tadeusz Borowski, opowiadania: Proszę 10) Sławomir Mrożek, wybrane państwa do gazu, Ludzie, którzy szli; opowiadania. Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat; Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem; Albert Camus, Dżuma; George Orwell, Rok 1984; Sławomir Mrożek, Tango; Marek Nowakowski, Raport o stanie wojennym (wybrane opowiadanie); Górą „Edek” (z tomu Prawo prerii); Jacek Dukaj, Katedra (z tomu W kraju niewiernych); Andrzej Stasiuk, Miejsce (z tomu Opowieści galicyjskie); 9 Olga Tokarczuk, Profesor Andrews w Warszawie (z tomu Gra na wielu bębenkach). 2. Utwory literackie (epickie i dramatyczne) omawiane we fragmentach (na egzaminie maturalnym nie obowiązuje znajomość całego utworu): 1) Biblia, w tym fragmenty Księgi Rodzaju, 1) Homer, Odyseja (fragmenty); Księgi Hioba, Księgi Koheleta, Pieśni nad 2) Arystoteles, Poetyka, Retoryka Pieśniami, Księgi Psalmów, Apokalipsy św. (fragmenty); Jana; 3) Platon, Państwo (fragmenty); 2) Homer, Iliada (fragmenty); 4) św. Augustyn, Wyznania (fragmenty); 3) Lament świętokrzyski (fragmenty); Legenda 5) św. Tomasz z Akwinu, Summa o św. Aleksym (fragmenty); Rozmowa Mistrza teologiczna (fragmenty); Polikarpa ze Śmiercią (fragmenty); 6) Michel de Montaigne, Próby 4) Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu (fragmenty); (fragmenty); 7) Franz Kafka, Proces (fragmenty). Pieśń o Rolandzie (fragmenty); Gall Anonim, Kronika polska (fragmenty); Dante Alighieri, Boska Komedia (fragmenty); Piotr Skarga, Kazania sejmowe (fragmenty); Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki (fragmenty). 3. Utwory poetyckie (na egzaminie maturalnym nie będzie sprawdzana znajomość treści wierszy): 1) Horacy – wybrane utwory; 1) Jan Kochanowski, Treny (jako cykl 2) Bogurodzica; poetycki); 3) Jan Kochanowski, wybrane pieśni, w tym: 2) Cyprian Kamil Norwid, Bema pamięci Pieśń IX ks. I, Pieśń V ks. II; tren IX, X, XI, żałobny – rapsod, Fortepian Szopena, XIX; Czarne kwiaty (fragmenty), Promethidion 4) wybrane wiersze następujących poetów: (fragmenty); Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn, 3) Wybrane wiersze następujących Mikołaj Sęp-Szarzyński; poetów: Józefa Czechowicza, Tadeusza 5) Ignacy Krasicki, Hymn do miłości ojczyzny, Gajcego, Mirona Białoszewskiego. wybrane satyry; Franciszek Karpiński, wybór sielanek i liryki religijnej; Adam Mickiewicz, Oda do młodości; wybrane ballady, w tym Romantyczność; wybrane sonety z cyklu Sonety krymskie oraz inne wiersze; Juliusz Słowacki, wybrane wiersze, w tym Grób Agamemnona (fragmenty), Testament mój; wybrane wiersze następujących poetów: Cyprian Kamil Norwid, Adam Asnyk, 10 Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff, Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Maria Pawlikowska- Jasnorzewska, Julian Przyboś, Krzysztof Kamil Baczyński, Stanisław Baliński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Kazimierz Wierzyński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Czesław Miłosz, w tym wybrane wiersze z tomu Ocalenie oraz Traktat moralny (fragmenty), Tadeusz Różewicz, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, w tym wybrane wiersze z tomów Pan Cogito oraz Raport z oblężonego Miasta, Stanisław Barańczak, Wojciech Wencel; wybrane utwory okresu stanu wojennego. Inne: powojenna piosenka literacka – wybrane utwory wybrane eseje następujących autorów: Jacka Kaczmarskiego oraz Agnieszki Osieckiej. Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Zbigniewa Herberta, Zygmunta Kubiaka, Jarosława Marka Rymkiewicza (co najmniej po jednym utworze). EGZAMIN MATURALNY Z MATEMATYKI Ogólne wymagania egzaminacyjne Sprawność rachunkowa. Wykonywanie obliczeń na liczbach rzeczywistych, także przy użyciu kalkulatora, stosowanie praw działań matematycznych przy przekształcaniu wyrażeń algebraicznych oraz wykorzystywanie tych umiejętności przy rozwiązywaniu problemów w kontekstach rzeczywistych i teoretycznych. Wykorzystanie i tworzenie informacji. Interpretowanie i operowanie informacjami przedstawionymi w tekście, zarówno matematycznym, jak i popularnonaukowym, a także w formie wykresów, diagramów, tabel. Używanie języka matematycznego do tworzenia tekstów matematycznych, w tym do opisu prowadzonych rozumowań i uzasadniania wniosków, a także do przedstawiania danych. Wykorzystanie i interpretowanie reprezentacji. Stosowanie obiektów matematycznych i operowanie nimi, interpretowanie pojęć matematycznych. 11 Dobieranie i tworzenie modeli matematycznych przy rozwiązywaniu problemów praktycznych i teoretycznych. Tworzenie pomocniczych obiektów matematycznych na podstawie istniejących, w celu przeprowadzenia argumentacji lub rozwiązania problemu. Wskazywanie konieczności lub możliwości modyfikacji modelu matematycznego w przypadkach wymagających specjalnych zastrzeżeń, dodatkowych założeń, rozważenia szczególnych uwarunkowań. IV. Rozumowanie i argumentacja. Przeprowadzanie rozumowań, także kilkuetapowych, podawanie argumentów uzasadniających poprawność rozumowania, odróżnianie dowodu od przykładu. Dostrzeganie regularności, podobieństw oraz analogii, formułowanie wniosków na ich podstawie i uzasadnianie ich poprawności. Dobieranie argumentów do uzasadnienia poprawności rozwiązywania problemów, tworzenie ciągu argumentów, gwarantujących poprawność rozwiązania i skuteczność w poszukiwaniu rozwiązań zagadnienia. Stosowanie i tworzenie strategii przy rozwiązywaniu zadań, również w sytuacjach nietypowych. Szczegółowe wymagania egzaminacyjne I. Liczby rzeczywiste. Poziom podstawowy. Zdający: wykonuje działania (dodawanie, odejmowanie, mnożenie, dzielenie, potęgowanie, pierwiastkowanie, logarytmowanie) w zbiorze liczb rzeczywistych; przeprowadza proste dowody dotyczące podzielności liczb całkowitych i reszt z dzielenia nie trudniejsze niż dowód podzielności przez 24 iloczynu czterech kolejnych liczb naturalnych; stosuje własności pierwiastków dowolnego stopnia, w tym pierwiastków stopnia nieparzystego z liczb ujemnych; stosuje związek pierwiastkowania z potęgowaniem oraz prawa działań na potęgach i pierwiastkach; stosuje własności monotoniczności potęgowania, w szczególności własności: jeśli x y oraz a 1, to a x a y , zaś gdy x y i 0 a 1, to a x a y ; posługuje się pojęciem przedziału liczbowego, zaznacza przedziały na osi liczbowej; stosuje interpretację geometryczną i algebraiczną wartości bezwzględnej, rozwiązuje równania i nierówności typu: x 4 5 , x 2 3, x 3 4 ; wykorzystuje własności potęgowania i pierwiastkowania w sytuacjach praktycznych, w tym do obliczania procentów składanych z kapitalizacją roczną i zysków z lokat; 12 stosuje związek logarytmowania z potęgowaniem, posługuje się wzorami na logarytm iloczynu, logarytm ilorazu i logarytm potęgi. Poziom rozszerzony. Zdający spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto: stosuje wzór na zamianę podstawy logarytmu; przeprowadza proste dowody dotyczące podzielności liczb całkowitych i reszt z dzielenia nie trudniejsze niż dowód własności: jeśli liczba przy dzieleniu przez 5 daje resztę 3, to jej trzecia potęga przy dzieleniu przez 5 daje resztę 2. Wyrażenia algebraiczne. Poziom podstawowy. Zdający: stosuje wzory skróconego mnożenia na: a b 2 , a b 2 , a 2 b2 ; dodaje, odejmuje i mnoży wielomiany jednej i wielu zmiennych; wyłącza poza nawias jednomian z sumy algebraicznej; rozkłada wielomiany na czynniki metodą wyłączania wspólnego czynnika przed nawias oraz metodą grupowania wyrazów, w przypadkach nie trudniejszych niż rozkład wielomianu W x 2 x 3 3 x 2 4 x 2 3 ; mnoży i dzieli wyrażenia wymierne; dodaje i odejmuje wyrażenia wymierne, w przypadkach nie trudniejszych niż: +11 − 1 , 1 + 12 + 13 , +1 +2 + +1−1 . Poziom rozszerzony. Zdający spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto: znajduje pierwiastki całkowite i wymierne wielomianu o współczynnikach całkowitych; dzieli wielomian jednej zmiennej ( ) przez dwumian postaci − ; korzysta ze wzorów na: ( + )3, ( − )3, 3 + 3 i 3 − 3. III. Równania i nierówności. przekształca równania i nierówności w sposób równoważny; interpretuje równania i nierówności sprzeczne oraz tożsamościowe; rozwiązuje nierówności liniowe z jedną niewiadomą; rozwiązuje równania i nierówności kwadratowe; 5) rozwiązuje równania wielomianowe postaci W x 0 dla wielomianów doprowadzonych do postaci iloczynowej lub takich, które dają się doprowadzić do postaci iloczynowej metodą wyłączania wspólnego czynnika przed nawias lub metodą grupowania; 13 6) rozwiązuje równania wymierne postaci WV xx 0 , gdzie wielomiany V x i W x są zapisane w postaci iloczynowej. Poziom rozszerzony. Zdający spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto: rozwiązuje nierówności wielomianowe typu: W x 0 , W x 0 , W x 0 , W x 0 dla wielomianów doprowadzonych do postaci iloczynowej lub takich, które dają się doprowadzić do postaci iloczynowej metodą wyłączania wspólnego czynnika przed nawias lub metodą grupowania; rozwiązuje równania i nierówności wymierne nie trudniejsze niż x 1 1 2x ; x x 1 x 1 x 1 x 1 stosuje wzory Viète’a dla równań kwadratowych; rozwiązuje równania i nierówności z wartością bezwzględną, o stopniu trudności nie większym niż: 2 x 3 3 x 1 13 , x 2 2 x 3 11 ; 5) analizuje równania i nierówności liniowe z parametrami oraz równania i nierówności kwadratowe z parametrami, w szczególności wyznacza liczbę rozwiązań w zależności od parametrów, podaje warunki, przy których rozwiązania mają żądaną własność, i wyznacza rozwiązania w zależności od parametrów. IV. Układy równań. Poziom podstawowy. Zdający: rozwiązuje układy równań liniowych z dwiema niewiadomymi, podaje interpretację geometryczną układów oznaczonych, nieoznaczonych i sprzecznych; stosuje układy równań do rozwiązywania zadań tekstowych. Poziom rozszerzony. Zdający spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto: 1) rozwiązuje metodą podstawiania układy równań, z których jedno jest liniowe, ax by e ax by e a drugie kwadratowe, postaci x 2 y 2 cx dy f ; lub y cx 2 dx f 2 + 2 + + = 2) rozwiązuje układy równań kwadratowych postaci { 2 + 2 ++=. V. Funkcje. 14 Poziom podstawowy. Zdający: określa funkcje jako jednoznaczne przyporządkowanie za pomocą opisu słownego, tabeli, wykresu, wzoru (także różnymi wzorami na różnych przedziałach); oblicza wartość funkcji zadanej wzorem algebraicznym; odczytuje i interpretuje wartości funkcji określonych za pomocą tabel, wykresów, wzorów itp., również w sytuacjach wielokrotnego użycia tego samego źródła informacji lub kilku źródeł jednocześnie; odczytuje z wykresu funkcji: dziedzinę, zbiór wartości, miejsca zerowe, przedziały monotoniczności, przedziały, w których funkcja przyjmuje wartości większe (nie mniejsze) lub mniejsze (nie większe) od danej liczby, największe i najmniejsze wartości funkcji (o ile istnieją) w danym przedziale domkniętym oraz argumenty, dla których wartości największe i najmniejsze są przez funkcję przyjmowane; interpretuje współczynniki występujące we wzorze funkcji liniowej; wyznacza wzór funkcji liniowej na podstawie informacji o jej wykresie lub o jej własnościach; szkicuje wykres funkcji kwadratowej zadanej wzorem; 8) interpretuje współczynniki występujące we wzorze funkcji kwadratowej w postaci ogólnej, kanonicznej i iloczynowej (jeśli istnieje); wyznacza wzór funkcji kwadratowej na podstawie informacji o tej funkcji lub o jej wykresie; wyznacza największą i najmniejszą wartość funkcji kwadratowej w przedziale domkniętym; wykorzystuje własności funkcji liniowej i kwadratowej do interpretacji zagadnień geometrycznych, fizycznych itp., także osadzonych w kontekście praktycznym; 12) na podstawie wykresu funkcji y f x szkicuje wykresy funkcji y f x a , y f x b , y f x , y f x ; posługuje się funkcjami wykładniczą i logarytmiczną, w tym ich wykresami, do opisu i interpretacji zagadnień związanych z zastosowaniami praktycznymi. Poziom rozszerzony. Zdający spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto: 1) na podstawie wykresu funkcji y f x rysuje wykres funkcji y VI. Ciągi. Poziom podstawowy. Zdający: oblicza wyrazy ciągu określonego wzorem ogólnym; w prostych przypadkach bada, czy ciąg jest rosnący, czy malejący; sprawdza, czy dany ciąg jest arytmetyczny lub geometryczny; x . 15 stosuje wzór na n-ty wyraz i na sumę n początkowych wyrazów ciągu arytmetycznego; stosuje wzór na n-ty wyraz i na sumę n początkowych wyrazów ciągu geometrycznego; wykorzystuje własności ciągów, w tym arytmetycznych i geometrycznych, do rozwiązywania zadań, również osadzonych w kontekście praktycznym. Poziom rozszerzony. Zdający spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto: 1 1) oblicza granice ciągów, korzystając z granic ciągów typu , n a oraz n twierdzeń o granicach sumy, różnicy, iloczynu i ilorazu ciągów zbieżnych; 2) rozpoznaje zbieżne szeregi geometryczne i oblicza ich sumę. VII. Trygonometria. Poziom podstawowy. Zdający: 1) wykorzystuje definicje funkcji: sinus, cosinus i tangens dla kątów od 0 do 180 , w szczególności wyznacza wartości funkcji trygonometrycznych dla kątów 30°, 45°, 60°; korzysta z wzorów sin 2cos 2 1, tg sin ; cos stosuje twierdzenie cosinusów oraz wzór na pole trójkąta P 12 a b sin ; oblicza kąty trójkąta i długości jego boków przy odpowiednich danych (rozwiązuje trójkąty m.in. z wykorzystaniem twierdzenia cosinusów). Poziom rozszerzony. Zdający spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto: stosuje miarę łukową, zamienia miarę łukową kąta na stopniową i odwrotnie; posługuje się wykresami funkcji trygonometrycznych: sinus, cosinus, tangens; wykorzystuje okresowość funkcji trygonometrycznych; stosuje wzory redukcyjne dla funkcji trygonometrycznych; korzysta z wzorów na sinus, cosinus i tangens sumy i różnicy kątów, a także na funkcje trygonometryczne kątów podwojonych; rozwiązuje równania trygonometryczne o stopniu trudności nie większym niż w przykładzie 4 cos 2 x cos 5 x 2 cos 7 x 1; stosuje twierdzenie sinusów; oblicza kąty trójkąta i długości jego boków przy odpowiednich danych (m.in. z wykorzystaniem twierdzenia sinusów). VIII. Planimetria. Poziom podstawowy. Zdający: wyznacza promienie i średnice okręgów, długości cięciw okręgów oraz odcinków stycznych, w tym z wykorzystaniem twierdzenia Pitagorasa; 16 rozpoznaje trójkąty ostrokątne, prostokątne i rozwartokątne przy danych długościach boków (m.in. stosuje twierdzenie odwrotne do twierdzenia Pitagorasa i twierdzenie cosinusów); stosuje twierdzenie: w trójkącie naprzeciw większego kąta wewnętrznego leży dłuższy bok; rozpoznaje wielokąty foremne i korzysta z ich podstawowych własności; korzysta z własności kątów i przekątnych w prostokątach, równoległobokach, rombach i trapezach; stosuje własności kątów wpisanych i środkowych; stosuje wzory na pole wycinka koła i długość łuku okręgu; stosuje twierdzenia: Talesa, o dwusiecznej kąta oraz o kącie między styczną a cięciwą; korzysta z cech podobieństwa trójkątów; wykorzystuje zależności między obwodami oraz między polami figur podobnych; wskazuje podstawowe punkty szczególne w trójkącie: środek okręgu wpisanego w trójkąt, środek okręgu opisanego na trójkącie, środek ciężkości oraz korzysta z ich własności; 11) stosuje funkcje trygonometryczne do wyznaczania długości odcinków w figurach płaskich oraz obliczania pól figur. Poziom rozszerzony. Zdający spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto: stosuje własności czworokątów wpisanych w okrąg i opisanych na okręgu; stosuje twierdzenie odwrotne do twierdzenia Talesa; przeprowadza dowody geometryczne. IX. Geometria analityczna na płaszczyźnie kartezjańskiej. Poziom podstawowy. Zdający: rozpoznaje wzajemne położenie prostych na płaszczyźnie na podstawie ich równań, w tym znajduje wspólny punkt dwóch prostych, jeśli taki istnieje; posługuje się równaniem prostej na płaszczyźnie w postaci kierunkowej, w tym wyznacza równanie prostej o zadanych własnościach (takich jak na przykład przechodzenie przez dwa dane punkty, znany współczynnik kierunkowy, równoległość lub prostopadłość do innej prostej, styczność do okręgu); oblicza odległość dwóch punktów w układzie współrzędnych; posługuje się równaniem okręgu x a 2y b 2 r2 ; oblicza odległość punktu od prostej; wyznacza obrazy okręgów i wielokątów w symetriach osiowych względem osi układu współrzędnych, symetrii środkowej (o środku w początku układu współrzędnych). Poziom rozszerzony. Zdający spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto: 17 posługuje się równaniem prostej w postaci ogólnej na płaszczyźnie, w tym wyznacza równanie prostej o zadanych własnościach (takich jak na przykład przechodzenie przez dwa dane punkty, równoległość lub prostopadłość do innej prostej, styczność do okręgu); zna pojęcie wektora i oblicza jego współrzędne oraz długość; znajduje punkty wspólne prostej i okręgu oraz prostej i paraboli będącej wykresem funkcji kwadratowej. Stereometria. rozpoznaje wzajemne położenie prostych w przestrzeni, w szczególności proste prostopadłe nieprzecinające się; posługuje się pojęciem kąta między prostą a płaszczyzną; rozpoznaje w graniastosłupach i ostrosłupach kąty między odcinkami (np. krawędziami, krawędziami i przekątnymi), oblicza miary tych kątów; oblicza objętości i pola powierzchni graniastosłupów i ostrosłupów, również z wykorzystaniem trygonometrii i poznanych twierdzeń; wykorzystuje zależność między objętościami graniastosłupów oraz ostrosłupów podobnych. Poziom rozszerzony. Zdający spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto: zna i stosuje twierdzenie o prostej prostopadłej do płaszczyzny i o trzech prostopadłych; posługuje się pojęciem kąta dwuściennego między półpłaszczyznami; rozpoznaje w graniastosłupach i ostrosłupach kąty między ścianami, oblicza miary tych kątów; określa, jaką figurą jest dany przekrój prostopadłościanu płaszczyzną; wyznacza przekroje sześcianu i ostrosłupów prawidłowych oraz oblicza ich pola, także z wykorzystaniem trygonometrii. XI. Kombinatoryka. Poziom podstawowy. Zdający: zlicza obiekty w prostych sytuacjach kombinatorycznych; zlicza obiekty, stosując reguły mnożenia i dodawania (także łącznie) dla dowolnej liczby czynności w sytuacjach nie trudniejszych niż: obliczenie, ile jest czterocyfrowych nieparzystych liczb całkowitych dodatnich takich, że w ich zapisie dziesiętnym występuje dokładnie jedna cyfra 1 i dokładnie jedna cyfra 2, obliczenie, ile jest czterocyfrowych parzystych liczb całkowitych dodatnich takich, że w ich zapisie dziesiętnym występuje dokładnie jedna cyfra 0 i dokładnie jedna cyfra 1. 18 Poziom rozszerzony. Zdający spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto: 1) oblicza liczbę możliwych sytuacji, spełniających określone kryteria, z wykorzystaniem reguły mnożenia i dodawania (także łącznie) oraz wzorów na liczbę: permutacji, kombinacji i wariacji, również w przypadkach wymagających rozważenia złożonego modelu zliczania elementów; stosuje współczynnik dwumianowy (symbol Newtona) przy rozwiązywaniu problemów kombinatorycznych. XII. Rachunek prawdopodobieństwa i statystyka. Poziom podstawowy. Zdający: oblicza prawdopodobieństwo w modelu klasycznym; oblicza średnią arytmetyczną i średnią ważoną, znajduje medianę i dominantę; oblicza odchylenie standardowe zestawu danych (także w przypadku danych odpowiednio pogrupowanych), interpretuje ten parametr dla danych empirycznych. Poziom rozszerzony. Zdający spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto: 1) oblicza prawdopodobieństwo warunkowe, stosuje twierdzenie o prawdopodobieństwie całkowitym; 2) stosuje schemat Bernoullego. XIII. Optymalizacja i rachunek różniczkowy. Poziom podstawowy. Zdający rozwiązuje zadania optymalizacyjne w sytuacjach dających się opisać funkcją kwadratową. Poziom rozszerzony. Zdający spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto: oblicza granice funkcji (w tym jednostronne); stosuje definicję pochodnej funkcji, podaje interpretację geometryczną pochodnej; oblicza pochodną funkcji potęgowej o wykładniku rzeczywistym oraz oblicza pochodną, korzystając z twierdzeń o pochodnej sumy, różnicy, iloczynu i ilorazu; stosuje pochodną do badania monotoniczności funkcji; rozwiązuje zadania optymalizacyjne z zastosowaniem pochodnej. EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA OBCEGO NOWOŻYTNEGO W latach szkolnych 2022/2023 oraz 2023/2024 wymagania egzaminacyjne dotyczące egzaminu maturalnego z języka obcego nowożytnego odpowiadają: 19 w przypadku wymagań egzaminacyjnych dla egzaminu maturalnego z języka obcego nowożytnego na poziomie podstawowym – poziomowi B1 (B1+ w zakresie rozumienia wypowiedzi) w przypadku wymagań egzaminacyjnych dla egzaminu maturalnego z języka obcego nowożytnego na poziomie rozszerzonym – poziomowi B2 (B2+ w zakresie rozumienia wypowiedzi) w przypadku wymagań egzaminacyjnych dla egzaminu maturalnego z języka obcego nowożytnego na poziomie dwujęzycznym – poziomowi B2+ (C1 w zakresie rozumienia wypowiedzi) – w skali Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego. JĘZYK OBCY NOWOŻYTNY Poziom podstawowy Ogólne wymagania egzaminacyjne Znajomość środków językowych. Zdający posługuje się w miarę rozwiniętym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych. II. Rozumienie wypowiedzi. Zdający rozumie wypowiedzi ustne o umiarkowanym stopniu złożoności, wypowiadane w naturalnym tempie, w standardowej odmianie języka, a także wypowiedzi pisemne o umiarkowanym stopniu złożoności, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. III. Tworzenie wypowiedzi. Zdający samodzielnie tworzy proste, spójne i logiczne, w miarę płynne wypowiedzi ustne oraz proste, spójne i logiczne wypowiedzi pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. IV. Reagowanie na wypowiedzi. 20 Zdający uczestniczy w rozmowie i reaguje ustnie w typowych, również w miarę złożonych sytuacjach oraz reaguje w formie prostego tekstu pisanego w typowych sytuacjach w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. V. Przetwarzanie wypowiedzi. Zdający zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. Szczegółowe wymagania egzaminacyjne Zdający posługuje się w miarę rozwiniętym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie następujących tematów: człowiek (np. dane personalne, okresy życia, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, rzeczy osobiste, uczucia i emocje, umiejętności i zainteresowania); miejsce zamieszkania (np. dom i jego okolica, pomieszczenia i wyposażenie domu, prace domowe, wynajmowanie, kupno i sprzedaż mieszkania, przeprowadzka); edukacja (np. szkoła i jej pomieszczenia, przedmioty nauczania, uczenie się – w tym uczenie się przez całe życie, przybory szkolne, oceny szkolne, życie szkoły, zajęcia pozalekcyjne); praca (np. zawody i związane z nimi czynności i obowiązki, miejsce pracy, praca dorywcza, wybór zawodu, poszukiwanie pracy, warunki pracy i zatrudnienia); życie prywatne (np. rodzina, znajomi i przyjaciele, czynności życia codziennego, określanie czasu, formy spędzania czasu wolnego, święta i uroczystości, styl życia, konflikty i problemy); żywienie (np. artykuły spożywcze, posiłki i ich przygotowywanie, nawyki żywieniowe – w tym diety, lokale gastronomiczne); 7) zakupy i usługi (np. rodzaje sklepów, towary i ich cechy, sprzedawanie i kupowanie, promocja i reklama, korzystanie z usług, reklamacja); podróżowanie i turystyka (np. środki transportu i korzystanie z nich, orientacja w terenie, baza noclegowa, wycieczki, zwiedzanie, ruch uliczny); kultura (np. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze, tradycje i zwyczaje, media); 21 sport (np. dyscypliny sportu, sprzęt sportowy, obiekty sportowe, imprezy sportowe, uprawianie sportu, pozytywne i negatywne skutki uprawiania sportu); zdrowie (np. tryb życia, samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie, niepełno-sprawność, uzależnienia); nauka i technika (np. ludzie nauki, odkrycia naukowe, wynalazki, korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych i technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz szanse i zagrożenia z tym związane); świat przyrody (np. pogoda, pory roku, klimat, rośliny i zwierzęta, krajobraz, zagrożenia i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe); państwo i społeczeństwo (np. wydarzenia i zjawiska społeczne, problemy współczesnego świata). Zdający rozumie wypowiedzi ustne o umiarkowanym stopniu złożoności (np. rozmowy, wiadomości, komunikaty, ogłoszenia, instrukcje, relacje, wywiady, dyskusje, prelekcje), wypowiadane w naturalnym tempie, w standardowej odmianie języka: reaguje na polecenia; określa główną myśl wypowiedzi lub fragmentu wypowiedzi; określa intencje nadawcy/autora wypowiedzi; określa kontekst wypowiedzi (np. formę, czas, miejsce, sytuację, uczestników); znajduje w wypowiedzi określone informacje; układa informacje w określonym porządku; wyciąga wnioski wynikające z informacji zawartych w wypowiedzi. Zdający rozumie wypowiedzi pisemne o umiarkowanym stopniu złożoności (np. listy, e-mail, SMS-y, kartki pocztowe, napisy, broszury, ulotki, jadłospisy, ogłoszenia, rozkłady jazdy, instrukcje, komiksy, artykuły, teksty narracyjne, recenzje, wywiady, wpisy na forach i blogach, teksty literackie): określa główną myśl tekstu lub fragmentu tekstu; określa intencje nadawcy/autora tekstu; określa kontekst wypowiedzi (np. nadawcę, odbiorcę, formę tekstu, czas, miejsce, sytuację); znajduje w tekście określone informacje; rozpoznaje związki między poszczególnymi częściami tekstu; układa informacje w określonym porządku; 22 wyciąga wnioski wynikające z informacji zawartych w tekście; odróżnia informacje o faktach od opinii. IV. Zdający tworzy proste, spójne i logiczne, w miarę płynne wypowiedzi ustne: 1) opisuje ludzi, zwierzęta, przedmioty, miejsca i zjawiska; 2) opowiada o czynnościach, doświadczeniach i wydarzeniach z przeszłości i teraźniejszości; przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości; przedstawia intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość; opisuje upodobania; wyraża i uzasadnia swoje opinie i poglądy, przedstawia i ustosunkowuje się do opinii i poglądów innych osób; wyraża i opisuje uczucia i emocje; przedstawia zalety i wady różnych rozwiązań; 9) wyraża pewność, przypuszczenie, wątpliwości dotyczące zdarzeń z teraźniejszości i przyszłości; przedstawia sposób postępowania (np. udziela instrukcji, wskazówek, określa zasady). Zdający tworzy proste, spójne i logiczne wypowiedzi pisemne (wiadomość, e-mail, wpis na blogu): opisuje ludzi, zwierzęta, przedmioty, miejsca i zjawiska; 2) opowiada o czynnościach, doświadczeniach i wydarzeniach z przeszłości i teraźniejszości; przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości; przedstawia intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość; opisuje upodobania; wyraża i uzasadnia swoje opinie i poglądy, przedstawia i ustosunkowuje się do opinii i poglądów innych osób; wyraża i opisuje uczucia i emocje; przedstawia zalety i wady różnych rozwiązań; 9) wyraża pewność, przypuszczenie, wątpliwości dotyczące zdarzeń z teraźniejszości i przyszłości; 23 przedstawia sposób postępowania (np. udziela instrukcji, wskazówek, określa zasady); stosuje zasady konstruowania tekstów o różnym charakterze. VI. Zdający reaguje ustnie w typowych, również w miarę złożonych sytuacjach: przedstawia siebie i inne osoby; nawiązuje kontakty towarzyskie; rozpoczyna, prowadzi i kończy rozmowę; podtrzymuje rozmowę w przypadku trudności w jej przebiegu (np. prosi o wyjaśnienie, powtórzenie, sprecyzowanie; upewnia się, że rozmówca zrozumiał jego wypowiedź); uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia; wyraża swoje opinie i uzasadnia je, pyta o opinie, zgadza się lub nie zgadza się z opiniami innych osób, wyraża wątpliwość; wyraża i uzasadnia swoje upodobania, preferencje, intencje i pragnienia, pyta o upodobania, preferencje, intencje i pragnienia innych osób; składa życzenia i gratulacje, odpowiada na życzenia i gratulacje; zaprasza i odpowiada na zaproszenie; proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje, zachęca; prowadzi proste negocjacje w sytuacjach życia codziennego; prosi o radę i udziela rady; pyta o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia; ostrzega, nakazuje, zakazuje, instruuje; wyraża prośbę oraz zgodę lub odmowę spełnienia prośby; wyraża uczucia i emocje (np. radość, smutek, niezadowolenie, złość, zdziwienie, nadzieję, obawę, współczucie); stosuje zwroty i formy grzecznościowe. VII. Zdający reaguje w formie prostego tekstu pisanego (wiadomość, e-mail, wpis na czacie/forum) w typowych sytuacjach: przedstawia siebie i inne osoby; nawiązuje kontakty towarzyskie; rozpoczyna, prowadzi i kończy rozmowę (np. podczas rozmowy na czacie); uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia (np. wypełnia formularz/ankietę); 24 wyraża swoje opinie i uzasadnia je, pyta o opinie, zgadza się lub nie zgadza się z opiniami innych osób, wyraża wątpliwość; wyraża i uzasadnia swoje upodobania, preferencje, intencje i pragnienia, pyta o upodobania, preferencje, intencje i pragnienia innych osób; składa życzenia i gratulacje, odpowiada na życzenia i gratulacje; zaprasza i odpowiada na zaproszenie; proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje, zachęca; prowadzi proste negocjacje w sytuacjach życia codziennego; prosi o radę i udziela rady; pyta o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia; ostrzega, nakazuje, zakazuje, instruuje; wyraża prośbę oraz zgodę lub odmowę spełnienia prośby; wyraża uczucia i emocje (np. radość, smutek, niezadowolenie, złość, zdziwienie, nadzieję, obawę, współczucie); stosuje zwroty i formy grzecznościowe. VIII. Zdający przetwarza tekst ustnie lub pisemnie: przekazuje w języku obcym nowożytnym informacje zawarte w materiałach wizualnych (np. wykresach, mapach, symbolach, piktogramach); przekazuje w języku obcym nowożytnym lub w języku polskim informacje sformułowane w tym języku obcym; przekazuje w języku obcym nowożytnym informacje sformułowane w języku polskim. IX. Zdający posiada: podstawową wiedzę o krajach, społeczeństwach i kulturach społeczności, które posługują się danym językiem obcym nowożytnym oraz o kraju ojczystym, z uwzględnieniem kontekstu lokalnego, europejskiego i globalnego; świadomość związku między kulturą własną i obcą oraz wrażliwość międzykulturową. Zdający dokonuje samooceny i wykorzystuje techniki samodzielnej pracy nad językiem (np. poprawianie błędów, prowadzenie notatek). 25 XI. Zdający stosuje strategie komunikacyjne (np. domyślanie się znaczenia wyrazów z kontekstu, identyfikowanie słów kluczy lub internacjonalizmów) i strategie kompensacyjne, w przypadku gdy nie zna lub nie pamięta wyrazu (np. upraszczanie formy wypowiedzi, zastępowanie innym wyrazem, opis). XII. Zdający posiada świadomość językową (np. podobieństw i różnic między językami). Poziom rozszerzony Ogólne wymagania egzaminacyjne Znajomość środków językowych. Zdający posługuje się bogatym zasobem środków językowych (leksykalnych – w tym związków frazeologicznych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych. Rozumienie wypowiedzi. Zdający rozumie różnorodne złożone wypowiedzi ustne wypowiadane w naturalnym tempie oraz różnorodne złożone wypowiedzi pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. III. Tworzenie wypowiedzi. Zdający samodzielnie tworzy w miarę złożone, spójne i logiczne, płynne wypowiedzi ustne oraz w miarę złożone, bogate pod względem treści, spójne i logiczne wypowiedzi pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. IV. Reagowanie na wypowiedzi. Zdający uczestniczy w rozmowie i reaguje ustnie w różnorodnych, również i nietypowych sytuacjach oraz reaguje w formie w miarę złożonego tekstu złożonych pisanego w różnorodnych sytuacjach, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. V. Przetwarzanie wypowiedzi. 26 Zdający zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. Szczegółowe wymagania egzaminacyjne Zdający posługuje się bogatym zasobem środków językowych (leksykalnych – w tym związków frazeologicznych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie następujących tematów: człowiek (np. dane personalne, okresy życia, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, rzeczy osobiste, uczucia i emocje, umiejętności i zainteresowania, społeczny i osobisty system wartości, autorytety); miejsce zamieszkania (np. dom i jego okolica, pomieszczenia i wyposażenie domu, prace domowe, wynajmowanie, kupno i sprzedaż mieszkania, przeprowadzka, architektura); edukacja (np. szkoła i jej pomieszczenia, przedmioty nauczania, uczenie się – w tym uczenie się przez całe życie, przybory szkolne, oceny szkolne, życie szkoły, zajęcia pozalekcyjne, system oświaty); praca (np. zawody i związane z nimi czynności i obowiązki, miejsce pracy, praca dorywcza, kariera zawodowa, rynek pracy, warunki pracy i zatrudnienia); życie prywatne (np. rodzina, znajomi i przyjaciele, czynności życia codziennego, określanie czasu, formy spędzania czasu wolnego, święta i uroczystości, styl życia, konflikty i problemy); żywienie (np. artykuły spożywcze, posiłki i ich przygotowywanie, nawyki żywieniowe – w tym diety, lokale gastronomiczne); 7) zakupy i usługi (np. rodzaje sklepów, towary i ich cechy, sprzedawanie i kupowanie, finanse, promocja i reklama, korzystanie z usług – w tym usług bankowych i ubezpieczeniowych, reklamacja); podróżowanie i turystyka (np. środki transportu i korzystanie z nich, orientacja w terenie, baza noclegowa, wycieczki, zwiedzanie, awarie i wypadki w podróży, ruch uliczny, bezpieczeństwo w podróży); kultura (np. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze, tradycje i zwyczaje, media); 27 sport (np. dyscypliny sportu, sprzęt sportowy, obiekty sportowe, imprezy sportowe, uprawianie sportu, pozytywne i negatywne skutki uprawiania sportu, problemy współczesnego sportu); zdrowie (np. tryb życia, samopoczucie, choroby – w tym choroby cywilizacyjne, ich objawy i leczenie, niepełnosprawność, uzależnienia); nauka i technika (np. ludzie nauki, odkrycia naukowe, wynalazki, korzystanie z urządzeń technicznych i technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz szanse i zagrożenia z tym związane, korzyści i zagrożenia wynikające z postępu naukowo-technicznego); świat przyrody (np. pogoda, pory roku, klimat, rośliny i zwierzęta, krajobraz, zagrożenia i ochrona środowiska naturalnego, katastrofy ekologiczne, klęski żywiołowe, przestrzeń kosmiczna); państwo i społeczeństwo (np. wydarzenia i zjawiska społeczne, organizacje społeczne i międzynarodowe, podstawowe zagadnienia związane z polityką i gospodarką, problemy współczesnego świata, prawa człowieka). Zdający rozumie różnorodne złożone wypowiedzi ustne wypowiadane w naturalnym tempie: reaguje na polecenia; określa główną myśl wypowiedzi lub fragmentu wypowiedzi; określa intencje, nastawienie i postawy nadawcy/autora wypowiedzi; określa kontekst wypowiedzi (np. formę, czas, miejsce, sytuację, uczestników); znajduje w wypowiedzi określone informacje; układa informacje w określonym porządku; wyciąga wnioski wynikające z informacji zawartych w wypowiedzi; odróżnia informacje o faktach od opinii; rozpoznaje informacje wyrażone pośrednio; rozróżnia formalny i nieformalny styl wypowiedzi. Zdający rozumie różnorodne złożone wypowiedzi pisemne: określa główną myśl tekstu lub fragmentu tekstu; określa intencje, nastawienie i postawy nadawcy/autora tekstu; określa kontekst wypowiedzi (np. nadawcę, odbiorcę, formę tekstu, czas, miejsce, sytuację); 28 znajduje w tekście określone informacje; rozpoznaje związki między poszczególnymi częściami tekstu; układa informacje w określonym porządku; wyciąga wnioski wynikające z informacji zawartych w tekście; odróżnia informacje o faktach od opinii; rozpoznaje informacje wyrażone pośrednio oraz znaczenia przenośne; rozróżnia formalny i nieformalny styl tekstu. IV. Zdający tworzy w miarę złożone, spójne i logiczne, płynne wypowiedzi ustne: 1) opisuje ludzi, zwierzęta, przedmioty, miejsca i zjawiska; 2) opowiada o czynnościach, doświadczeniach i wydarzeniach z przeszłości i teraźniejszości; przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości; przedstawia intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość; opisuje upodobania; wyraża i uzasadnia swoje opinie i poglądy, przedstawia i ustosunkowuje się do opinii i poglądów innych osób; wyraża i opisuje uczucia i emocje; stawia tezę, przedstawia w logicznym porządku argumenty za i przeciw danej tezie lub rozwiązaniu, kończy wypowiedź konkluzją; wyraża pewność, przypuszczenie, wątpliwości dotyczące zdarzeń z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości; rozważa sytuacje hipotetyczne; przedstawia sposób postępowania (np. udziela instrukcji, wskazówek, określa zasady, objaśnia procedury związane z załatwianiem spraw w instytucjach); stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi adekwatnie do sytuacji. Zdający tworzy w miarę złożone, bogate pod względem treści, spójne i logiczne wypowiedzi pisemne (list formalny, artykuł, rozprawkę): opisuje ludzi, zwierzęta, przedmioty, miejsca i zjawiska; 2) opowiada o czynnościach, doświadczeniach i wydarzeniach z przeszłości i teraźniejszości; przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości; przedstawia intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość; 29 opisuje upodobania; wyraża i uzasadnia swoje opinie i poglądy, przedstawia i ustosunkowuje się do opinii i poglądów innych osób; wyraża i opisuje uczucia i emocje; stawia tezę, przedstawia w logicznym porządku argumenty za i przeciw danej tezie lub rozwiązaniu, kończy wypowiedź konkluzją; wyraża pewność, przypuszczenie, wątpliwości dotyczące zdarzeń z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości; rozważa sytuacje hipotetyczne; przedstawia sposób postępowania (np. udziela instrukcji, wskazówek, określa zasady, objaśnia procedury związane z załatwianiem spraw w instytucjach); stosuje zasady konstruowania tekstów o różnym charakterze; stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi adekwatnie do sytuacji. VI. Zdający reaguje ustnie w różnorodnych, również złożonych i nietypowych sytuacjach: przedstawia siebie i inne osoby; nawiązuje kontakty towarzyskie; rozpoczyna, prowadzi i kończy rozmowę; podtrzymuje rozmowę w przypadku trudności w jej przebiegu (np. prosi o wyjaśnienie, powtórzenie, sprecyzowanie; upewnia się, że rozmówca zrozumiał jego wypowiedź); uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia; wyraża swoje opinie i uzasadnia je, pyta o opinie, zgadza się lub nie zgadza się z opiniami innych osób, komentuje wypowiedzi uczestników dyskusji, wyraża wątpliwość; wyraża i uzasadnia swoje upodobania, preferencje, intencje i pragnienia, pyta o upodobania, preferencje, intencje i pragnienia innych osób; składa życzenia i gratulacje, odpowiada na życzenia i gratulacje; zaprasza i odpowiada na zaproszenie; proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje, zachęca; prowadzi negocjacje; prosi o radę i udziela rady; pyta o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia; ostrzega, nakazuje, zakazuje, instruuje; wyraża prośbę oraz zgodę lub odmowę spełnienia prośby; 30 wyraża uczucia i emocje (np. radość, smutek, niezadowolenie, złość, zdziwienie, nadzieję, obawę, współczucie); stosuje zwroty i formy grzecznościowe; dostosowuje styl wypowiedzi do sytuacji. VII. Zdający reaguje w formie w miarę złożonego tekstu pisanego w różnorodnych sytuacjach: przedstawia siebie i inne osoby; nawiązuje kontakty towarzyskie; rozpoczyna, prowadzi i kończy rozmowę (np. podczas rozmowy na czacie); uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia (np. wypełnia formularz/ ankietę); wyraża swoje opinie i uzasadnia je, pyta o opinie, zgadza się lub nie zgadza się z opiniami innych osób, komentuje wypowiedzi uczestników dyskusji (np. na forum internetowym), wyraża wątpliwość; wyraża i uzasadnia swoje upodobania, preferencje, intencje i pragnienia, pyta o upodobania, preferencje, intencje i pragnienia innych osób; składa życzenia i gratulacje, odpowiada na życzenia i gratulacje; zaprasza i odpowiada na zaproszenie; proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje, zachęca; prowadzi negocjacje; prosi o radę i udziela rady; pyta o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia; ostrzega, nakazuje, zakazuje, instruuje; wyraża prośbę oraz zgodę lub odmowę spełnienia prośby; wyraża uczucia i emocje (np. radość, smutek, niezadowolenie, złość, zdziwienie, nadzieję, obawę, współczucie); stosuje zwroty i formy grzecznościowe; dostosowuje styl i formę wypowiedzi do odbiorcy. VIII. Zdający przetwarza tekst ustnie lub pisemnie: przekazuje w języku obcym nowożytnym informacje zawarte w materiałach wizualnych (np. wykresach, mapach, symbolach, piktogramach); przekazuje w języku obcym nowożytnym lub w języku polskim informacje sformułowane w tym języku obcym; 31 przekazuje w języku obcym nowożytnym informacje sformułowane w języku polskim; streszcza w języku obcym przeczytany tekst; stosuje zmiany formy tekstu. IX. Zdający posiada: wiedzę o krajach, społeczeństwach i kulturach społeczności, które posługują się danym językiem obcym nowożytnym oraz o kraju ojczystym, z uwzględnieniem kontekstu lokalnego, europejskiego i globaln