STAN PRAWNY NA 4 LUTEGO 2022 Audyt dostępu architektonicznego budynku szkolnego Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1062 ze zm.), • Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 573 ze zm.), • Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2351 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1065 ze zm.), • Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 305). Szkoły, jako jednostki samorządowe, są obowiązane do realizowania wymagań określonych w Ustawie o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Z tego aktu prawnego wynika również konieczność przeprowadzenia audytu dostępności architektonicznej, który ma na celu potwierdzenie, czy dany podmiot zapewnia dostępność, o jakiej mówi Ustawa. Pojęcie audytu Pojęcie audytu kojarzyć się może przede wszystkim ze sferą finansów publicznych, bowiem jest przywoływane właśnie przez Ustawę o finansach publicznych w kontekście gospodarki jednostki. Stosownie do treści art. 272 ust. 1 tej Ustawy „(…) audyt wewnętrzny jest działalnością niezależną i obiektywną, której celem jest wspieranie ministra kierującego działem lub kierownika jednostki w realizacji celów i zadań przez systematyczną ocenę kontroli zarządczej oraz czynności doradcze”. Audyt pełni zatem funkcję wspierającą jednostkę sektora finansów publicznych w zakresie realizacji kontroli zarządczej i w ten sposób może obejmować jednak czynności wykraczające poza samą sferę finansów jednostki, tak jak kontrola zarządcza. Kontrola zarządcza jest procesem realizacji celów i wykrywania zagrożeń potencjalnie uniemożliwiających tę realizację, a jednocześnie obejmuje wszystkie sfery działalności jednostki oświatowej. Na wstępie warto zaznaczyć, iż pojęcie audytu wewnętrznego uzupełnia i poszerza zakres kontroli zarządczej, zatem rolą audytu jest wzmocnienie kontroli zarządczej i umożliwienie kierownikowi jednostki, w tym przypadku dyrektorowi szkoły, sprawne i efektywne zarządzanie nią w oparciu o powstałe w ten sposób spostrzeżenia płynące z ocen zawartych w wynikach audytu. Audyt nie jest więc narzędziem przywoływanym wyłącznie w Ustawie o finansach publicznych. Jednym z aktów, który przywołuje to pojęcie, jest również Ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Zgodnie z art. 3 pkt 1 wymienionej Ustawy jest on obowiązkiem jednostek sektora finansów publicznych w rozumieniu art. 9 Ustawy o finansach publicznych, która we wspomnianym artykule wymienia wśród jednostek tworzących sektor finansów publicznych: • organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały, • jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki, • związki metropolitalne, • jednostki budżetowe, • samorządowe zakłady budżetowe, • agencje wykonawcze, • instytucje gospodarki budżetowej, • państwowe fundusze celowe, • Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, • Narodowy Fundusz Zdrowia, • samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, • uczelnie publiczne, • Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne, • państwowe i samorządowe instytucje kultury, • inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, instytutów działających w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz, banków oraz spółek prawa handlowego. Przepis ten wymienia jednostki budżetowe, a więc formę organizacyjno-prawną, w której – zgodnie z art. 4 Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych – działają również samorządowe szkoły. Ważne! Szkoły to jednostki obowiązane do realizowania wymagań określonych w Ustawie o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Zapewnienie dostępności Stosownie do art. 6 Ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami minimalne wymagania służące zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami obejmują w zakresie dostępności architektonicznej: • zapewnienie wolnych od barier poziomych i pionowych przestrzeni komunikacyjnych budynków, • instalację urządzeń lub zastosowanie środków technicznych i rozwiązań architektonicznych w budynku, które umożliwiają dostęp do wszystkich pomieszczeń, z wyłączeniem pomieszczeń technicznych, • zapewnienie informacji na temat rozkładu pomieszczeń w budynku, co najmniej w sposób wizualny i dotykowy lub głosowy, • zapewnienie wstępu do budynku osobie korzystającej z psa asystującego, o którym mowa w art. 2 pkt 11 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, • zapewnienie osobom ze szczególnymi potrzebami możliwości ewakuacji lub ich uratowania w inny sposób. Dostęp alternatywny Niezbędne jest tu jednak również odwołanie się do art. 7 cytowanej Ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Zgodnie z nim w indywidualnym przypadku, jeżeli podmiot publiczny nie jest w stanie, w szczególności ze względów technicznych lub prawnych, zapewnić dostępności osobie ze szczególnymi potrzebami we wskazanym wyżej zakresie, podmiot ten jest obowiązany zapewnić takiej osobie dostęp alternatywny. Dostęp alternatywny można zatem zapewnić, gdy podmiot nie jest w stanie zrealizować wymagań dotyczących dostępności architektonicznej i polega on wówczas w szczególności na: • zapewnieniu osobie ze szczególnymi potrzebami wsparcia innej osoby lub • zapewnieniu wsparcia technicznego osobie ze szczególnymi potrzebami, w tym z wykorzystaniem nowoczesnych technologii, lub • wprowadzeniu takiej organizacji podmiotu publicznego, która umożliwi realizację potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, w niezbędnym zakresie dla tych osób. Przeprowadzanie audytu Konieczność prowadzenia audytu dostępności architektonicznej wynika z treści Rozdziału 3 Ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, dotyczącego certyfikacji dostępności. Według przepisów art. 15 i nast. wymienionej Ustawy ma ona na celu potwierdzenie, czy dany podmiot zapewnia dostępność osobom ze szczególnymi potrzebami. Certyfikacja obejmuje: • weryfikację spełnienia minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6, przez przeprowadzenie audytu dostępności, • sformułowanie szczegółowych zaleceń w zakresie poprawy zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez dany podmiot, • wydanie certyfikatu dostępności. Ważne! Certyfikacji, a zatem również przeprowadzenia audytu, dokonują wyłącznie podmioty posiadające zasoby organizacyjne, kadrowe oraz narzędzia pozwalające na należyte przeprowadzenie powyższego działania, wyłonione przez ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego po przeprowadzeniu otwartego naboru. Minister właściwy ds. rozwoju regionalnego prowadzi wykaz podmiotów dokonujących certyfikacji. Cel audytu Zadaniem audytu są ustalenia, czy budynek szkoły jest zgodny z parametrami określającymi dostępność dla osób ze szczególnymi potrzebami. Jego podstawą jest oczywiście stwierdzenie zgodności z ogólnie przyjętymi parametrami i obowiązującymi prawnie standardami. Wyżej wskazane wymogi zawarte w Ustawie o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami obejmują zatem m.in.: • możliwość wejścia z psem asystującym, • informację o rozkładzie pomieszczeń w budynku, co najmniej w sposób wizualny i dotykowy lub głosowy – z uwagi na fakt, że takie urządzenia techniczne umożliwiają przegląd rozkładu budynku osobie z zaburzeniami wzroku, • możliwość dostępu do wszystkich pomieszczeń, • możliwość ewakuacji lub zapewnienie innego sposobu ratunku osobom ze szczególnymi potrzebami (sygnalizacja, procedury, pomocny sprzęt). Oczywiście są to wymogi najbardziej podstawowe, a ich spełnienie wynika z przestrzegania innych aktów prawnych. W tym wypadku będzie to Prawo budowlane, a przede wszystkim Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Powyższe Rozporządzenie formułuje wymogi szczególne dotyczące m.in. dostosowania budynku do potrzeb osób niepełnosprawnych, stąd instytucja prowadząca audyt bada również spełnienie tych wymogów. Przykładowo: • zgodnie z § 54 Rozporządzenia budynek użyteczności publicznej (czyli również budynek szkoły) mający najwyższą kondygnację z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt więcej niż 50 osób, w których różnica poziomów posadzek pomiędzy pierwszą a najwyższą kondygnacją nadziemną, niestanowiącą drugiego poziomu w mieszkaniu dwupoziomowym, przekracza 9,5 m, a także mający dwie lub więcej kondygnacji nadziemnych budynek opieki zdrowotnej i budynek opieki społecznej, należy wyposażyć w dźwig osobowy, • w budynku użyteczności publicznej, wyposażanym w dźwigi, należy zapewnić dojazd z poziomu terenu i dostęp na wszystkie kondygnacje użytkowe osobom niepełnosprawnym; w przypadku wbudowywania lub przybudowywania szybu dźwigowego do istniejącego budynku dopuszcza się usytuowanie drzwi przystankowych na poziomie spocznika międzypiętrowego, jeżeli zostanie zapewniony dostęp do kondygnacji użytkowej osobom niepełnosprawnym, • zgodnie z § 55 ust. 2 w niskim budynku użyteczności publicznej, niewymagającym wyposażenia w dźwigi, należy zainstalować urządzenia techniczne zapewniające osobom niepełnosprawnym dostęp na kondygnacje z pomieszczeniami użytkowymi, z których mogą korzystać. Certyfikat dostępności Zgodnie z art. 19 Ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami dokumentem potwierdzającym spełnianie minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6, jest certyfikat dostępności, wydawany na okres czterech lat od dnia wydania. Certyfikat taki powinna więc uzyskać także szkoła. Zawiera on: • oznaczenie podmiotu dokonującego certyfikacji, • nazwę podmiotu, dla którego został wydany, oraz wskazanie adresu jego siedziby – czyli oznaczenie szkoły, • numer i oznaczenie certyfikatu, • skrócony opis zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w zakresie minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6, • okres ważności certyfikatu, • datę wydania i podpis uprawnionej osoby. Certyfikat może ponadto zawierać zalecenia w zakresie poprawy zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez szkołę. Ważne! Audyt dostępności jest dokumentem niezbędnym dla uzyskania pożyczki z Funduszu Dostępności. Bez tego audytu nie otrzyma się środków na realizację przedsięwzięć zapewniających lub poprawiających dostępność budynków użyteczności publicznej, czyli również szkół.