STAN PRAWNY NA 24 STYCZNIA 2022 Planowanie odpraw w przedszkolu Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracowni-kami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1969), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.), • Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082). Początek roku kalendarzowego to dobry moment na przygotowanie planu odpraw pracowni-ków przedszkola. Podsumowanie sytuacji związanej z ewentualną koniecznością ich wypła-cenia jest istotne o tyle, że zaniedbania w tym zakresie mogą pociągnąć za sobą wypłatę odse-tek. Sytuację komplikuje fakt, że istnieje kilka sytuacji, które wymagają realizacji tego obo-wiązku. Likwidacja lub reorganizacja przedszkola Konieczność wypłacenia odprawy pojawia się w przypadku zwolnienia nauczyciela ze względu na: • całkowitą likwidację przedszkola, • częściową likwidację przedszkola albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w przedszkolu lub zmian planu nauczania, uniemożli-wiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć. Przysługująca nauczycielowi odprawa będzie uzależniona od podstawy zatrudnienia. W przy-padku nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania będzie ona przysługiwała w wy-sokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, bez względu na to, jaki staż pracy miał nauczyciel w danym przedszkolu. W przypadku nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, odprawa będzie wy-płacana na podstawie przepisów Ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Zgodnie z art. 8 wysokość odprawy zależy od stażu pracy nauczyciela w danym przedszkolu i będzie wynosić równowartość: • jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli nauczyciel był zatrudniony krócej niż dwa lata, • dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli nauczyciel był zatrudniony od dwóch do ośmiu lat, • trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli nauczyciel był zatrudniony ponad osiem lat. Wypłacona na podstawie powyższych zasad odprawa nie może przekroczyć równowartości 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę. Warto również pamiętać, że w myśl art. 22 ust. 2a Karty nauczyciela, w przypadku nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania, którzy przed zwolnieniem z przyczyn organizacyjnych pracowali w zmniejszonym wymiarze pensum, odprawę należy liczyć od stawki właściwej dla pełnego pensum, uzależnionej od posiadanego stopnia awansu. W przypadku przejęcia prowadzenia gminnego przedszkola przez stowarzyszenie lub fundację nauczyciel ma możliwość – stosownie do art. 9 ust. 8 Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe – złożenia oświadczenia o odmowie przejścia do przejmowanego przed-szkola, co będzie skutkowało rozwiązaniem stosunku pracy z dniem przekazania przedszkola. W orzecznictwie sądowym przyjmuje się, iż złożenie takiego oświadczenia jest równoznaczne z zakończeniem zatrudnienia w trybie art. 20 ust. 1 KN, a więc uprawnia nauczyciela do otrzymania odprawy nauczycielskiej. Do jej wypłacenia zobowiązana będzie gmina, a nie organ prowadzący przejmujący przedszkole (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2014 r., I PK 58/14). Analogicznie w przypadku likwidacji przedszkola, jeżeli odprawa nie została wypłacona przez przedszkole, nauczyciel może żądać jej wypłacenia przez gminę, która prowadziła, a następnie zlikwidowała dane przedszkole (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 października 2002 r., I PKN 609/01). Środków na odprawę nie należy zabezpieczać w przypadku nauczyciela, który w związku z planowaną likwidacją przedszkola złoży wniosek o przeniesienie go do innej jednostki oświatowej w trybie art. 18 ust. 1 KN. Przepis ten wskazuje, że nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może zostać przeniesiony na własną prośbę lub z urzędu za jego zgodą na inne stanowisko w tej samej lub innej jednostce oświatowej, w tej samej lub innej miej-scowości, na takie same lub inne stanowisko. Przeniesienia dokonuje dyrektor jednostki oświatowej, do której nauczyciel ma być przeniesiony, po zasięgnięciu opinii organu prowa-dzącego tę jednostkę i za zgodą dyrektora jednostki, w której nauczyciel jest zatrudniony. Sądy wskazują, że przeniesienie jest zwykłym sposobem zmiany stosunku pracy nauczyciela mianowanego. Po przeniesieniu pozostaje on z nowym pracodawcą w tym samym stosunku pracy, mimo że niekiedy na innych warunkach. Akt przeniesienia określa datę rozpoczęcia pracy w nowej jednostce oświatowej, która może być zbieżna – i na ogół ze względów orga-nizacyjnych tak jest – z dniem rozpoczęcia roku szkolnego. Nie znaczy to, że akt ten nie może być wydany z inną datą, przypadającą przed zakończeniem roku szkolnego u dotychczasowe-go pracodawcy. W związku z tym nauczycielowi przeniesionemu do innej jednostki oświato-wej na jego wniosek uzasadniony likwidacją dotychczasowego pracodawcy nie będzie przy-sługiwała odprawa przewidziana w art. 20 ust. 2 KN. Nie zaistnieje konieczność wypłacenia odprawy także w przypadku, gdy do rozwiązania sto-sunku pracy, nawet w okolicznościach związanych z likwidacją lub reorganizacją pracy przedszkola, dojdzie na podstawie porozumienia stron. Wynika to z faktu, że zwolnienie na podstawie art. 20 ust. 1 KN dokonywane jest w drodze jednostronnej czynności prawnej. Tryb ten nie przewiduje możliwości rozwiązania stosunku pracy w drodze porozumienia stron (przewiduje ją art. 23 ust. 4 pkt 1 KN). W orzecznictwie sądowym podkreśla się, że nie można w sposób dowolny odrywać przesłanki uzyskania prawa do odprawy z art. 20 ust. 2 KN od trybu rozwiązania stosunku pracy w przypadku likwidacji lub reorganizacji jednostki oświa-towej (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2005 r., II PK 275/04). Odprawę należy wypłacić nauczycielowi w sytuacji, gdy bezpośrednio po zwolnieniu w trybie art. 20 ust. 1 KN podejmie on inne zatrudnienie (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 1995 r., I PRN 29/95). Orzeczenie o niezdolności do wykonywania dotychczasowej pracy Konieczność wypłacenia odprawy może pojawić się w przypadku orzeczenia przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności danego nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy. Dotyczy to zwłaszcza przypadków nauczycieli powra-cających do pracy po zakończeniu dłuższego niż 30 dni urlopu dla poratowania zdrowia, któ-rzy powinni obowiązkowo zostać skierowani na badania kontrolne – art. 73 ust. 6 KN. Rozwiązanie stosunku pracy nastąpi z końcem miesiąca, w którym dyrektor przedszkola otrzymał ostateczne orzeczenie lekarskie o niezdolności nauczyciela do wykonywania do-tychczasowej pracy. Przy czym według art. 28 ust. 1 KN nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania, z którym rozwiązano stosunek pracy z przyczyny określonej w art. 23 ust. 1 pkt 3 KN, przyznaje się odprawę pieniężną w wysokości jednomiesięcznego wynagro-dzenia zasadniczego ostatnio pobieranego w czasie trwania stosunku pracy – za każdy pełny rok pracy na stanowisku nauczyciela, w jednostkach organizacyjnych, o których mowa w art. 1 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 1 i 1a KN, nieprzekraczającą jednak sześciomiesięcznego wyna-grodzenia zasadniczego. Trzeba zaznaczyć, że konieczność wypłacenia odprawy pojawia się wyłącznie w przypadku nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania, pomimo tego, że w omawianym przy-padku (wydania orzeczenia lekarskiego o niezdolności do pracy) zwolnieniu podlegać będą również nauczyciele zatrudnieni na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Wypłatę odprawy należy również zaplanować w przypadku nauczyciela mianowanego, który stając się trwale niezdolnym do wykonywania pracy w pełnym wymiarze, zachował zdolność w wy-miarze niepełnym, na co wskazał uwagę Sąd Najwyższy w Wyroku z dnia 4 kwietnia 1995 r. (I PRN 4/95). W przypadku nauczycieli, którym wypłacono uprzednio odprawę emerytalną na podstawie art. 97 ust. 2 KN, a następnie powrócili oni do pracy i w trakcie ponownego zatrudnienia zo-stała u nich stwierdzona niezdolność do pracy w zawodzie nauczyciela, pojawi się wówczas konieczność zaplanowania i wypłacenia odprawy na podstawie art. 28 ust. 1 KN. Z brzmienia art. 87 ust. 1 KN wynika bowiem jedynie zakaz wypłacania odprawy emerytalnej w sytuacji wcześniejszego wypłacenia odprawy na podstawie art. 28 ust. 1 KN. Wskazują na o sądy, stwierdzając, że nie można – w drodze analogii – odmawiać wypłaty odprawy przewidzianej w art. 28 KN tylko dlatego, że art. 87 KN wskazuje na brak uprawnienia do odprawy emery-talnej w sytuacji uprawnienia do odprawy nauczyciela, z którym rozwiązano stosunek pracy z przyczyny określonej w art. 23 ust. 1 pkt 3 KN, tym bardziej, że art. 28 ust. 1 KN, ani żaden inny przepis Karty nauczyciela nie zawierają w swoim brzmieniu wyraźnego odesłania zaka-zującego przyznania odprawy w razie zbiegu tych tytułów z odprawą wskazaną w art. 87 tej Ustawy. Tym samym nauczyciel ma prawo do uzyskania najpierw odprawy emerytalnej z art. 87 KN, a następnie odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy z powodu orzeczonej niezdolności do pracy (Wyrok Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 29 sierpnia 2019 r., VII P 248/19). Odprawa emerytalno-rentowa Stosunkowo łatwo jest przewidzieć konieczność wypłacenia odprawy emerytalno-rentowej. Zgodnie z art. 87 ust. 1 KN nauczycielowi spełniającemu warunki uprawniające do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, jeżeli nie uzyskał z tego tytułu odprawy przewidzianej w art. 28 KN, przyznaje się odprawę w wysokości dwumiesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia w przedszkolu będącym podstawowym miejscem jego pracy. W art. 87 ust. 2 KN wskazuje się, że takiemu nauczycielowi, jeśli przepracował w przedszkolu co najmniej 20 lat, przyznaje się odprawę w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia ostatnio pobieranego w jednostce oświatowej będącej podstawowym miej-scem jego pracy. W razie zbiegu prawa do odpraw wymienionych powyżej – przysługuje jedna korzystniejsza odprawa. Wynagrodzenie to oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwa-lentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Jeżeli przechodzący na emeryturę nauczyciel zatrudniony jest np. w dwóch przedszkolach – odprawę powinno zaplanować i wypłacić przedszkole, które stanowi jego podstawowe miej-sce pracy. Przy ustalaniu podstawowego miejsca pracy należy posłużyć się kryterium wyso-kości uzyskiwanego wynagrodzenia. Kryterium to pozwala na ustalenie miejsca podstawowe-go także wtedy, gdy w obu przedszkolach wymiar czasu pracy jest taki sam. Przyjęcie kryte-rium wysokości wynagrodzenia jest przy tym zgodne z interesem nauczyciela uprawnionego do odprawy emerytalnej, gdyż zapewnia mu wyższe świadczenie. Ma ono charakter obiek-tywny i jest łatwe w zastosowaniu (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2010 r., III PK 9/10). Przy planowaniu wypłaty odpraw pojawia się często dylemat, czy odprawa emerytalno-rentowa należy się nauczycielowi, z którym rozwiązano stosunek pracy na podstawie art. 20 ust. 1 KN, i który otrzymał w związku z tym odprawę na podstawie art. 20 ust. 2 KN. Należy zaznaczyć, że przepisy nie zawierają regulacji, która wyłączałby prawo doj jednej z tych od-praw. Z sytuacją takiego wyłączenia będziemy mieli natomiast w przypadku wcześniejszego uzyskania odprawy na podstawie art. 28 KN. Konsekwencje nieterminowego wypłacenia odprawy Wcześniejsze zaplanowanie obowiązków związanych z odprawami ma na celu przede wszystkim zagwarantowanie, że należna pracownikowi odprawa zostanie wypłacona w ter-minie. Ponieważ uprawnienie do odprawy wynika wprost z przepisów prawa (w przypadku nauczycieli – przepisów KN), nauczyciele nie muszą składać do dyrektora żadnych wniosków o wypłatę przysługujących im odpraw. Należy jedynie upewnić się, że spełnione zostały wszystkie ustawowe przesłanki do nabycia danej odprawy. Chociaż przepisy prawa nie wskazują wprost terminu, w którym powinno nastąpić wypłacenie odprawy, to w praktyce przyjmuje się, że świadczenie to staje się wymagalne w dniu roz-wiązania stosunku pracy. W związku z tym odsetki za opóźnienie z wypłatą tego świadczenia (art. 481 Kodeksu cywilnego w związku z art. 300 Kodeksu pracy) przysługują od dnia nastę-pującego po dniu ustania stosunku pracy (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 października 1999 r., I PKN 320/99). Prawo do odprawy pieniężnej ocenia się według stanu prawnego ob-owiązującego w dniu ustania stosunku pracy (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2008 r., II PK 304/07). Roszczenie o odprawę, a także o odsetki za jej nieterminowe wypłacenie, przedawniają się z upływem trzech lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (art. 291 par. 1 Kodeksu pracy).