STAN PRAWNY NA 18 STYCZNIA 2021 Współpraca przedszkola ze stowarzyszeniami Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2261), • Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1057 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082). Stowarzyszenia stanowią jedną z form organizacji pozarządowych. W ramach prowadzonej przez siebie działalności statutowej mogą wspierać system oświaty, w tym przedszkola. Ro-dzaj współpracy może być różny, od upowszechniania wiedzy w dziedzinie edukacji na da-nym obszarze do samodzielnego prowadzenia przedszkola. Wszystko zależy od potrzeb dane-go przedszkola. Z pewnością jednak współpraca taka może okazać się dla placówki ogromnym wsparciem w realizacji procesu edukacyjnego. Czym są stowarzyszenia i na jakiej zasadzie działają? Podstawa prawna funkcjonowania stowarzyszeń znajduje się w Ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach. Możliwość ich tworzenia jest pochodną zapisanej w Kon-stytucji RP wolności zrzeszania się, którego celem jest w tym przypadku czynne uczestnictwo w życiu publicznym. Zgodnie z art. 2 ust. 1 Ustawy stowarzyszenia są dobrowolnymi, samo-rządnymi, trwałymi zrzeszeniami o celach niezarobkowych. Organizacja, która nie posiada wskazanych cech, nie może zostać uznana za stowarzyszenie. Samorządność stowarzyszeń przejawia się w tym, że samodzielnie określają one swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne, a także uchwalają akty wewnętrzne dotyczące ich działalności. Realizują zadania przede wszystkim przez pracę społeczną swoich członków, niemniej mogą też zatrudniać pracowników. Stowarzyszenie może zostać utworzone przez minimum siedem osób fizycznych mających obywatelstwo polskie oraz pełną zdolność do czynności prawnych i pełnię praw publicznych. Warunkiem koniecznym jest uchwalenie przez te osoby statutu oraz wybór komitetu założycielskiego, który następnie złoży do sądu rejestrowego wniosek o rejestrację stowarzyszenia (art. 9 i 11 Ustawy). W statucie muszą znaleźć się wszystkie najważniejsze kwestie dotyczące zasad funkcjonowania stowarzyszenia (art. 10 Ustawy), jak np.: • cele i sposoby ich realizacji, • sposób nabywania i utraty członkowstwa, • wybór i działanie władz, • sposób uzyskiwania środków finansowych, • sposób reprezentowania stowarzyszenia. Po wpisaniu do KRS-u stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną i może rozpocząć dzia-łalność (art. 17 Ustawy). Prawo do zrzeszania się w ramach stowarzyszenia mają, zgodnie z art. 3 Ustawy, obywatele polscy mający pełną zdolność do czynności prawnych, niepozbawieni praw publicznych. W praktyce mogą nimi być rodzice wychowanków, nauczyciele i pozostali pracownicy przed-szkola, a także inne osoby fizyczne popierające cele stowarzyszenia. Prawo to mają także, chociaż w ograniczonym zakresie, małoletni w wielu od 16 do 18 lat (art. 3 ust. 2 Ustawy), a także małoletni poniżej 16 lat (art. 3 ust. 3 Ustawy). Oprócz obywateli polskich stowarzyszenie może zrzeszać cudzoziemców mających miejsce zamieszkania na terytorium Polski (art. 4 ust. 1 Ustawy), natomiast cudzoziemców, którzy takiego miejsca zamieszkania nie mają – tylko w przypadku, gdy stanowi o tym statut (art. 4 ust. 2 Ustawy). Ponadto zasadą jest, że członkami zwyczajnymi stowarzyszenia mogą być wyłącznie osoby fizyczne. Z kolei osoby prawne (różnego rodzaju firmy czy organizacje wspierające dane stowarzyszenie) mogą otrzymać jedynie status członka wspierającego (art. 10 ust. 3 Ustawy). Członkowie wspierający, oprócz udzielania wcześniej zadeklarowanej pomocy finansowej, rzeczowej lub merytorycznej, koniecznych do realizacji celów stowarzy-szenia, mają zwykle jedynie głos doradczy w ramach prac statutowych władz stowarzyszenia (szczegóły powinien określać statut). Członkiem wspierającym może zostać także osoba fi-zyczna. Uzyskanie statusu organizacji pożytku publicznego Odrębną kwestią jest możliwość uzyskania przez już działające stowarzyszenie statusu orga-nizacji pożytku publicznego na podstawie Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Organizacja pozarządowa może uzyskać taki status pod warunkiem nieprzerwanego prowadzenia przez co najmniej dwa lata działalność pożytku pu-blicznego. Z kolei zgodnie z art. 3 ust. 1 Ustawy działalnością tego typu jest działalność spo-łecznie użyteczna, prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych, wskazanych w art. 4 Ustawy. Wśród działalności społecznie użytecznych należy wymienić m.in. działalność wspomagającą rozwój wspólnot i społeczności lokalnych (art. 4 ust. 1 pkt 13 Ustawy) oraz zadania w zakresie nauki, szkolnictwa wyższego, edukacji, oświaty i wychowania (art. 4 ust. 1 pkt 14 Ustawy). Organizacja pozarządowa ubiegająca się o status organizacji pożytku publicznego powinna spełnić także szereg wymogów, o których mowa w art. 20 Ustawy, w tym m.in. dotyczących: • prowadzenia działalności pożytku publicznego na rzecz ogółu społeczności lub okre-ślonej grupy podmiotów, pod warunkiem że grupa ta jest wyodrębniona ze względu na szczególnie trudną sytuację życiową lub materialną w stosunku do społeczeństwa (w przypadku stowarzyszeń działalność ta nie może być prowadzona wyłącznie na rzecz członków stowarzyszenia), • prowadzenia działalności gospodarczej wyłącznie jako dodatkowej w stosunku do działalności pożytku publicznego, • przekazywania dochodu na działalność pożytku publicznego, • zasad funkcjonowania władz oraz określonych zapisów statutowych. Wysiłek związany z otrzymaniem statusu organizacji pożytku publicznego jest opłacalny, ponieważ wiąże się z nim szereg uprawnień i zwolnień, w tym zwłaszcza dotyczących: • zwolnienia od podatku dochodowego od osób prawnych, nieruchomości, od czynności cywilnoprawnych, • zwolnienia od opłat skarbowej i sądowych, • możliwości użytkowania nieruchomości na preferencyjnych warunkach, • prawa do nieodpłatnego informowania o ich działalności w publicznym radio i telewi-zji, • prawa do otrzymania jednego proc. podatku dochodowego od osób fizycznych. Zasady nawiązywania współpracy pomiędzy przedszkolem i stowarzyszeniem Przepisy prawa oświatowego przewidują co do zasady możliwość współpracy pomiędzy przedszkolem a stowarzyszeniem. Co więcej, zachęcają do podejmowania takiej współpracy, wskazując wprost w art. 3 ust. 1 Ustawy z 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, że organiza-cje pozarządowe, prowadzące statutową działalność w zakresie oświaty i wychowania, wspie-rają system oświaty. Z drugiej strony przepisy wśród zadań dyrektora wskazują na obowiązek stwarzania odpowiednich warunków do działania w przedszkolu m.in. stowarzyszeń, których celem statutowym jest działalność wychowawcza lub rozszerzanie i wzbogacanie form dzia-łalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej przedszkola (art. 68 ust. 1 pkt 9 upo.). Również na organach prowadzących przedszkola spoczywa prawny obo-wiązek współdziałania z takimi podmiotami w wykonywaniu zadań realizowanych w związku z funkcjonowaniem systemu oświaty (art. 3 ust. 2 upo.). Należy przy tym zauważyć, że przepisy jednoznacznie wskazują, z jakimi stowarzyszeniami przedszkole może podejmować współpracę. Decydujące jest tu brzmienie statutu stowarzy-szenia oraz określone nim cele, które stowarzyszenie ma realizować. W sytuacji gdy dane stowarzyszenie w celach statutowych wskazało chęć wspierania działalności wychowawczej, nie będzie żadnych przeciwwskazań do nawiązania z nim współpracy. Zasady podejmowania współpracy ze stowarzyszeniami zostały określone w art. 86 upo., sto-sownie do którego w przedszkolu mogą działać, z wyjątkiem partii i organizacji politycznych, stowarzyszenia i inne organizacje, których celem statutowym jest działalność wychowawcza albo rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej przedszkola. Przez działalność należy rozumieć tu nie tylko chęć stałego współpracowania z przedszkolem na podstawie specjalnie w tym celu zawartego porozumienia bądź umowy, ale także jednostkowe, epizodyczne formy współpracy. Zasady współpracy będą zależeć od celów statutowych stowarzyszenia, sposobów ich realizacji, a także chęci stron do wzajemnego zaangażowania się we współpracę. Ponadto w art. 86 ust. 2 upo. znalazł się warunek wcześniejszego uzyskania przez stowarzy-szenie zgody dyrektora przedszkola na podjęcie w nim działalności. Oznacza to, że bez otrzymania takiej zgody stowarzyszenie nie może podejmować w placówce żadnych działań – ciągłych czy jednostkowych. Konieczne jest więc zainicjowanie przez stowarzyszenie lub dyrektora wcześniejszych rozmów na temat zasad ewentualnej współpracy, a następnie skie-rowanie przez władze stowarzyszenia formalnego wniosku z prośbą o możliwość podjęcia współpracy. Wniosek powinien zawierać określenie warunków, na jakich współpraca będzie się odbywać. Stowarzyszenie powinno też z własnej inicjatywy lub na prośbę dyrektora dołączyć do wnio-sku wypis ze statutu, który pozwoli zapoznać się z celami realizowanymi przez dane stowa-rzyszenie, sposobami ich realizacji, a także ogólnymi zasadami jego funkcjonowania. Ważne! Należy pamiętać, że dyrektor ma obowiązek stwarzania warunków do działania w przedszko-lu przede wszystkim stowarzyszeń, których celem statutowym jest działalność wychowawcza lub rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej przedszkola. Dobrym pomysłem będzie wcześniejsze uzyskanie od stowarzyszenia aktualnego wypisu z KRS-u, który potwierdzi pełnomocnictwa osób działających w imieniu stowarzyszenia do jego skutecznego reprezentowania (a także fakt zarejestrowania stowarzyszenia). Zapoznanie się ze statutem oraz wypisem z KRS-u pozwoli upewnić się, że stowarzyszenie nie prowadzi działalności politycznej. Mimo że z praktycznych względów chęć tego typu stowarzyszeń do nawiązywania współpracy z przedszkolami jest w zasadzie bardzo niska, dyrektor powinien z formalnego punktu widzenia upewnić się, czy próby takie nie mają miejsca. Przed wydaniem zgody dyrektor powinien, oprócz wcześniejszego ustalenia warunków, na których miałaby odbywać się działalność stowarzyszenia w przedszkolu (w tym zbadania celów i sposobów ich realizacji przez stowarzyszenie), uzyskać pozytywną opinię rady przed-szkola i rady rodziców. O zgodę występuje dyrektor, przedstawiając zasady planowanej współpracy oraz informacje na temat danego stowarzyszenia. Ważne! Należy pamiętać, że dyrektor może wydać zgodę na działalność stowarzyszenia wyłącznie po otrzymaniu pozytywnej opinii rady przedszkola i rady rodziców. W przypadku gdy w przedszkolu nie została utworzona rada przedszkola, dyrektor nie musi uzyskiwać opinii żadnego organu, w tym także rady rodziców (art. 86 ust. 3 upo.). Ponadto wskazana powyżej procedura udzielania zgody oraz uzyskiwania pozytywnej opinii rady przedszkola i rady rodziców nie znajdzie zastosowania w przypadku przedszkoli publicznych prowadzonych przez osoby prawne inne niż jednostki samorządu terytorialnego lub przez osoby fizyczne, a także przedszkoli niepublicznych (art. 87 upo.). Należy też zauważyć, że przedstawiciele stowarzyszeń, których celem statutowym jest dzia-łalność wychowawcza lub rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wy-chowawczej opiekuńczej i innowacyjnej przedszkola, mogą uczestniczyć w zebraniach rady pedagogicznej z głosem doradczym. Są oni zapraszani przez przewodniczącego rady za zgodą lub na wniosek rady pedagogicznej (art. 69 ust. 3a upo.). Sposób i zakres wspierania przedszkola przez stowarzyszenie Sposób współpracy pomiędzy przedszkolem a stowarzyszeniem zależy w dużej mierze od celów statutowych danego stowarzyszenia oraz przyjętych przez nie sposobów ich realizacji. Stowarzyszenia można podzielić na organizacje wspierające bezpośrednio funkcjonowanie przedszkoli lub wspierające procesy edukacji i wychowania. W pierwszym przypadku możliwe jest nawiązanie współpracy z istniejącym już stowarzysze-niem bądź utworzenie nowego stowarzyszenia, którego działalność będzie koncentrowała się na pomocy dla danego przedszkola lub przedszkoli z danego obszaru. Rozwiązanie takie jest korzystne dlatego, że stowarzyszenia tego typu tworzą często rodzice dzieci uczęszczających do danej placówki, w związku z czym władze stowarzyszenia będą żywotnie zainteresowane skutecznym organizowaniem pomocy na rzecz przedszkola, a ustalenie z nimi odpowiedniego porozumienia i form współpracy będzie łatwiejsze. Ponadto rodzice lepiej znają potrzeby przedszkola oraz realia środowiska, w którym ono działa (potencjalni sponsorzy, firmy mogące udzielić dofinansowania, osoby fizyczne pragnące udzielić wsparcia). Stowarzyszenia na-stawione na bezpośrednią współpracę będą w stanie udzielić wymiernego wsparcia poprzez regularne prowadzenie zbiórek pieniędzy, przeprowadzanie jednorazowych inwestycji (re-monty, dobudowa nowych pomieszczeń, wymiana instalacji). Stowarzyszenie skupiające ro-dziców, a także osoby związane ze środowiskiem edukacyjnym na danym obszarze, będą w stanie skuteczniej przeprowadzić akcję na rzecz danego przedszkola, niż mogłaby to uczy-nić sama placówka koncentrująca się przecież na innych zadaniach. Do przykładowych celów stowarzyszenia działającego na rzecz danego przedszkola należą: • prowadzenie działalności edukacyjnej, • inicjowanie pomocy finansowej i rzeczowej przeznaczonej dla przedszkola, • integracja środowiska wychowanków, rodziców i nauczycieli, a także osób zaprzyjaź-nionych z przedszkolem, • popularyzacja w lokalnym środowisku działań na rzecz wychowanków przedszkola, • aktywizacja środowiska lokalnego oraz zwiększenie jego zainteresowania sprawami i problemami przedszkola, • pomoc dzieciom najuboższym, • organizowanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej, profilaktyki uzależnień i po-mocy dla ofiar przemocy w rodzinie. Z kolei w przykładowych sposobach realizacji ww. celów znajdą się: • organizowanie nieodpłatnej i odpłatnej działalności pożytku publicznego, • współpraca z podmiotami organizującymi akcje, których cel jest zbieżny z celami stowarzyszenia, • aktywne poszukiwanie darczyńców, sponsorów i fundatorów, • gromadzenie środków finansowych i rzeczowych przeznaczonych na wsparcie przed-szkola, • podejmowanie współpracy z władzami samorządowymi, a także sektorem gospodar-czym, • kontakt z prasą i telewizją, • organizowanie konferencji, festynów, zbiórek, • składanie wniosków o dotacje, • udzielanie wsparcia finansowego w podejmowanych przez przedszkole działaniach, • prowadzenie spotkań integrujących środowisko działające na rzecz przedszkola. Określenie celów i sposobów ich realizacji przez stowarzyszenie, zakładane z inicjatywy rady przedszkola lub rady rodziców, powinno uwzględniać potrzeby danego przedszkola oraz sy-tuację, w jakiej się aktualnie znajduje. Podejmując współpracę z już istniejącym stowarzysze-niem, należy zwrócić uwagę, czy zapisane w jego statucie cele są tożsame z potrzebami przedszkola, a samo stowarzyszenie jest w stanie je zrealizować. Określenie w zbyt ogólny sposób celów i form ich realizacji może spowodować, że będą one niemożliwe do wykonania, w związku z czym przedszkole nie odniesie ze współpracy wymiernych korzyści. Swobodniejsza forma współpracy, mająca oczywiście bardzo duże znaczenie, ale nie dająca przedszkolu wymiernych korzyści finansowych i rzeczowych, może być podejmowana ze stowarzyszeniami mającymi na celu wspieranie procesów edukacji i wychowania. Ich działania obejmują z reguły większy region, np. województwo, a nawet obszar całego kraju. Kon-centrują się najczęściej na opracowywaniu skutecznych programów nauczania, podnoszeniu kwalifikacji nauczycieli i personelu zatrudnionego w oświacie, np. przez organizowanie szko-leń, na wskazywaniu skuteczniejszych sposobów zarządzania placówką. Stowarzyszenia o najszerszej skali działania inicjują często zmiany w przepisach, które pozwolą na rozwój sys-temu oświaty. Stowarzyszenia tego typu realizują swoje cele np. przez: • tworzenie atrakcyjnej i skutecznej oferty edukacyjnej odpowiadającej potrzebom współczesnego społeczeństwa, • kształtowanie wśród dzieci odpowiednich postaw, • podejmowanie działań wspierających proces nauczania i wychowania dzieci niepełno-sprawnych, • organizowanie szkoleń i kursów dla nauczycieli oraz pracowników przedszkoli, w tym dla kadry zarządzającej, • podejmowanie prac badawczych związanych z edukacją, • wdrażanie innowacyjnych metod kształcenia. W aktualnym stanie prawnym stowarzyszenia posiadające status organizacji pożytku publicz-nego mają prawo do otrzymywania jednego proc. podatku wpłacanego przez osoby fizyczne do urzędu skarbowego (art. 27 ust. 1 Ustawy o działalności pożytku publicznego). Wykaz tych organizacji prowadzi w formie elektronicznej dyrektor Narodowego Instytutu Wolności. Pu-blikowany jest na stronie BIP-u wskazanej instytucji nie później niż do 15 grudnia każdego roku, ze stanem na dzień 30 listopada. Pieniądze przekazywane są na wniosek podatnika (wskazanie w zeznaniu podatkowym jednej organizacji pożytku publicznego przez podanie jej numeru wpisu do KRS-u oraz kwoty do przekazania na rzecz tej organizacji, która nie przekracza jednego proc. podatku należnego) przez właściwego naczelnika urzędu skarbowego, w terminie od maja do lipca roku następu-jącego po roku podatkowym, za który składane jest zeznanie podatkowe, na rachunek banko-wy organizacji pożytku publicznego wskazany przez tę organizację (art. 45c ust. 4 Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych). Tak uzyskane pieniądze mogą być wykorzystane wyłącznie na prowadzenie działalności po-żytku publicznego, czyli np. na wspieranie edukacji i wychowania. W przypadku większych stowarzyszeń, tj. współpracujących z kilkoma przedszkolami, możliwe jest wskazywanie przez podatników szczegółowego celu, na który przeznaczają swój jeden proc. podatku, dzięki czemu możliwe będzie późniejsze precyzyjne określenie wysokości pomocy finansowej, którą darczyńcy chcieliby przeznaczyć na poszczególne przedszkola. Podjęcie przez przedszkole współpracy ze stowarzyszeniami może więc przynieść wiele ko-rzyści, zarówno materialnych (np. przeprowadzenie remontu, zakup sprzętu), jak i wpływają-cych na skuteczność realizowanego w przedszkolu wychowania dzieci. Wymaga ono jednak dodatkowego nakładu pracy, zwłaszcza ze strony dyrektora, który powinien upewnić się, że przedszkole może na tej współpracy skorzystać. Poszerzenie nadzoru kuratorów oświaty nad stowarzyszeniami Obecnie została przyjęta przez sejm nowelizacja przepisów prawa oświatowego, która ma na celu wzmocnienie roli organów sprawujących nadzór pedagogiczny, w tym zwłaszcza kurato-rów oświaty. Zmiany (najpewniej na początku 2022 r.) obejmą zasady, na jakich stowarzy-szenia będą prowadzić w przedszkolu zajęcia z dziećmi. Nowelizacja zakłada, że organizacja i prowadzenie zajęć będą wymagały uzyskania pozytywnej opinii kuratora oświaty (z wyjąt-kiem zajęć organizowanych i prowadzonych w ramach zadania zleconego przez administrację rządową). Dyrektor będzie musiał, nie później niż na dwa miesiące przed rozpoczęciem zajęć, przekazać kuratorowi oświaty program zajęć oraz materiały, które miałyby być wykorzystywane do jego realizacji, a także pozytywne opinie rady przedszkola i rady rodziców. Stosowna opinia będzie wydawana w terminie 30 dni od dnia otrzymania przez kuratora oświaty dokumentów (niewyrażenie opinii w tym terminie będzie równoznaczne z wydaniem opinii pozytywnej). Dodatkowo po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty dyrektor będzie zobowiązany przedstawić rodzicom dzieci: • pełną informację o celach i treściach realizowanego programu zajęć, • pozytywną opinię kuratora oświaty, • pozytywne opinie rady przedszkola i rady rodziców. Na wniosek rodziców dyrektor będzie również musiał udostępnić im materiały wykorzysty-wane do realizacji programu zajęć. Sam udział w zajęciach będzie wymagał pisemnej zgody rodziców dzieci. Należy podkreślić, że powyższa procedura znajdzie zastosowanie wyłącznie wtedy, gdy sto-warzyszenie zechce prowadzić zajęcia z dziećmi. W pozostałym zakresie współpraca pomię-dzy przedszkolem a stowarzyszeniem będzie odbywała się na dotychczasowych zasadach – według warunków uzgodnionych z dyrektorem przedszkola na podstawie art. 86 ust. 2 upo.