STAN PRAWNY NA 3 STYCZNIA 2022 Zmiany w prawie oświatowym w 2022 r. Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego W ostatnim czasie większość zmian w przepisach oświatowych koncentrowała się wokół przeciwdziałania skutkom epidemii COVID-19. Wszystko wskazuje jednak na to, że w 2022 r. wejdą w życie zmiany o charakterze ustrojowym, dotyczące głównie wzmocnienia pozycji organów nadzoru pedagogicznego, w tym zwłaszcza kuratorów oświaty. Chociaż część planowanych zmian jest jeszcze na etapie projektów, już teraz warto bacznie się im przyglądać, ponieważ najpewniej będą miały wpływ na funkcjonowanie jednostek oświaty już na początku 2022 r. Zmiana Opis, termin wejścia w życie i podstawa prawna Konieczność zapewnienia uczniom gorącego posiłku Od 1 września 2022 r. zacznie obowiązywać przepis art. 106a Prawa oświatowego, obligujący szkoły podstawowe (z wyjątkiem szkół podstawowych dla dorosłych) oraz szkoły artystyczne realizujące kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej do zapewnienia uczniom jednego gorącego posiłku w ciągu dnia, a także stworzenia możliwości jego spożycia w czasie pobytu w szkole. Korzystanie z takiego posiłku będzie dobrowolne i odpłatne (szczegóły związane z organizacją żywienia w tym zakresie powinny zostać określone w statucie szkoły – trzeba więc pamiętać o wprowadzeniu do niego niezbędnych zmian) Konsekwencje niezrealizowania zaleceń kuratora oświaty Projekt nowelizacji Prawa oświatowego (druk 1812) zakłada zmianę wdrażania (oraz konsekwencje niewdrożenia) zaleceń kuratora oświaty, wydawanych po przeprowadzonej w jednostce oświaty kontroli. W przypadku niezrealizowania w terminie zaleceń kurator będzie mógł wezwać dyrektora do złożenia w tym zakresie wyjaśnień. W rezultacie dyrektor, w ciągu 7 dni, musiałby przekazać wyjaśnienia, a kurator oświaty miałby możliwość wyznaczenia dyrektorowi ostatecznego terminu realizacji wcześniejszych zaleceń. Jeżeli zalecenia nie zostaną zrealizowane w tym terminie, kurator będzie mógł wystąpić do organu prowadzącego z wnioskiem o odwołanie dyrektora w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia. Organ prowadzący będzie związany takim wnioskiem i będzie musiał odwołać dyrektora w terminie nie dłuższym niż 14 dni. Nawet gdyby formalnie nie dokonał odwołania, nowe przepisy wskazują, że powierzenie stanowiska dyrektora wygasałoby po upływie 14 dni od dnia otrzymania przez organ prowadzący szkołę wniosku o odwołanie dyrektora. Wygaśnięcie powierzenia będzie stwierdzane przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny Opinia kuratora oświaty w sprawie powoływania na stanowisko dyrektorskie Projekt nowelizacji Prawa oświatowego przewiduje wzmocnienie pozycji kuratora oświaty w dwóch przypadkach związanych z powoływaniem dyrektorów. Chodzi o sytuacje: 1) powoływania osoby niebędącej nauczycielem na stanowisko dyrektora (zmiana art. 62 ust. 2 Prawa oświatowego) – do powołania konieczne będzie uzyskanie pozytywnej opinii kuratora oświaty, 2) powierzenia stanowiska dyrektora w przypadku bezskutecznego przeprowadzenia konkursu ustalonemu przez organ prowadzący kandydatowi (zmiana art. 63 ust. 12 Prawa oświatowego) – po zmianie organ prowadzący będzie musiał w takim przypadku uzyskać pozytywną opinię kuratora oświaty Zmiana w pracy komisji konkursowej na stanowisko dyrektora Pierwotnie projekt nowelizacji Prawa oświatowego zakładał wzmocnienie roli kuratora oświaty w trakcie prac komisji konkursowej na stanowisko dyrektora jednostki oświatowej. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny dysponowałby wówczas największą liczbą przedstawicieli w komisji (a więc największą liczbą głosów). Warto jednak zauważyć, że w toku prac nad projektem strona rządowa zrezygnowała z tego rozwiązania Zmiana w sposobie powoływania dyrektora na okres krótszy niż pięć lat szkolnych Nowelizacja Prawa oświatowego zakłada konieczność uzyskania pozytywnej opinii kuratora oświaty w przypadku chęci powierzenia przez organ prowadzący stanowiska dyrektora jednostki oświatowej na okres krótszy niż pięć lat szkolnych (obecnie organ prowadzący mógł podjąć tę decyzję samodzielnie, bez konieczności uzyskiwania opinii kuratora oświaty) Nowe zasady odwoływania ze stanowisk kierowniczych Omawiany projekt nowelizacji Prawa oświatowego zakłada wprowadzenie dwóch nowych przesłanek umożliwiających odwołanie nauczyciela z pełnionej przez niego funkcji kierowniczej. Możliwość taka pojawi się również w przypadku: 1) złożenia przez nauczyciela rezygnacji, na mocy porozumienia stron, w terminie uzgodnionym przez nauczyciela składającego rezygnację i organ właściwy do odwołania nauczyciela ze stanowiska kierowniczego, 2) zmian organizacyjnych uzasadniających likwidację stanowiska kierowniczego, z końcem roku szkolnego, za trzymiesięcznym wypowiedzeniem. Dodatkowo, w przypadku procedury odwoływania nauczyciela ze stanowiska kierowniczego w trybie tzw. szczególnym (art. 66 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego), konieczne będzie uprzednie uzyskanie pozytywnej opinii kuratora oświaty (obecnie wystarcza jakakolwiek opinia) Nadzór nad zajęciami prowadzonymi przez zewnętrzne podmioty Projekt nowelizacji Prawa oświatowego zakłada wprowadzenie procedury mającej na celu zwiększenie sprawowanego przez kuratora oświaty nadzoru nad prowadzonymi przez organizacje zewnętrzne (np. stowarzyszenia czy fundacje) w jednostkach oświaty zajęciami z uczniami. Oprócz spełnienia obecnie obowiązujących formalności wynikających z art. 86 ust. 2 Prawa oświatowego, podjęcie działalności w tym zakresie będzie wymagało uzyskania pozytywnej opinii kuratora oświaty (wniosek w tej sprawie trzeba będzie złożyć nie później niż na dwa miesiące przed rozpoczęciem zajęć). Dyrektor będzie zobowiązany do przekazania programu zajęć, materiałów, które miałyby być wykorzystywane do realizacji programu zajęć oraz pozytywnych opinii rady szkoły i rodziców. Dodatkowe informacje dotyczące zajęć prowadzonych przez podmioty zewnętrzne trzeba będzie również przekazać rodzicom uczniów (pełnoletnim uczniom), a udział w nich będzie wymagał pisemnej zgody rodziców ucznia lub pełnoletniego ucznia Zmiana w procedurze likwidacji szkoły Projekt nowelizacji Prawa oświatowego zakłada uszczegółowienie w przepisach dotyczących likwidacji jednostek oświatowych. Po pierwsze, organ prowadzący będzie mógł dokonać likwidacji pod warunkiem, że nie dojdzie do ograniczenia dostępności nauki, wychowania i opieki czy pogorszenia w zakresie warunków nauki uczniów likwidowanej szkoły (w tym w zakresie nauczania specjalnego czy dotarcia do szkoły). Likwidacja powinna być również uzasadniona zmianami demograficznymi lub prognozami dotyczącymi liczby uczniów likwidowanej szkoły. Planowane jest także doprecyzowanie treści wydawanej w tym zakresie opinii kuratora oświaty, która będzie musiała zawierać ocenę spełniania powyższych warunków oraz ocenę likwidacji szkoły w zakresie jej zgodności z przepisami prawa Doprecyzowanie zasad opracowywania arkusza organizacji Wskazany projekt nowelizacji Prawa oświatowego zakłada doprecyzowanie, że w trakcie prac nad arkuszem organizacyjnym jednostki oświatowej konieczne będzie uzyskanie przez dyrektora opinii rady pedagogicznej (obecnie obowiązek ten nie wynika wprost z przepisów, ale często opinia ta jest uzyskiwana) Uregulowanie sposobu zawieszania zajęć stacjonarnych i prowadzenia zajęć zdalnych W obecnym stanie prawnym zasady zawieszania zajęć stacjonarnych (z powodu np. sytuacji epidemiologicznej) oraz prowadzenia w związku z tym zajęć w formie zdalnej określone są w przepisach wykonawczych do Prawa oświatowego i Ustawy o systemie oświaty (rozporządzeniach), a szczegółowe kwestie związane z prowadzeniem zajęć zdalnych określają dyrektorzy w stosownych regulaminach. Omawiana nowelizacja Prawa oświatowego zakłada wprowadzenie do tej Ustawy przepisów dotyczących zawieszania zajęć w jednostkach oświaty – nie tylko z powodu epidemii, ale również z innych względów. Jeżeli zajęcia będą zawieszone na okres powyżej dwóch dni, dyrektor będzie zobowiązany do zorganizowania kształcenia w formie zdalnej. O sposobie realizacji zajęć w tej formie dyrektor będzie musiał poinformować organ prowadzący oraz kuratora oświaty. Warto zaznaczyć, że w szczególnie uzasadnionych przypadkach, za zgodą organu prowadzącego i po uzyskaniu pozytywnej opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny, możliwe będzie odstąpienie od organizowania dla uczniów zajęć w tej formie. Warto zaznaczyć, że projekt zakłada, iż szczegółowe kwestie związane z prowadzeniem zajęć w formie zdalnej będzie trzeba zamieścić w statucie danej jednostki oświatowej (dotychczas nie było to konieczne) Nadzór nad szkołami niepublicznymi Projekt nowelizacji Prawa oświatowego zakłada zmianę w sposobie sprawowania nadzoru przez kuratora oświaty nad niepublicznymi szkołami (art. 180 ust. 2 Prawa oświatowego). Po wprowadzeniu zmian, w sytuacji stwierdzenia funkcjonowania szkoły z naruszeniem przepisów oświatowych, kurator oświaty będzie mógł polecić usunięcie uchybień w wyznaczonym terminie, który jednak nie będzie mógł być dłuższy niż 30 dni. Ponadto kurator oświaty będzie mógł polecić osobie prowadzącej taką szkołę niezwłoczne umożliwienie wykonywania w niej czynności z zakresu nadzoru pedagogicznego (czynności te powinny rozpoczynać się nie później niż 7 dni od dnia otrzymania takiego polecenia). Warto zaznaczyć, że niezastosowanie się do polecenia usunięcia uchybień, a także do polecenia mającego na celu umożliwienie wykonania czynności z nadzoru pedagogicznego, będzie stanowić przesłankę do wykreślenia szkoły z ewidencji szkół niepublicznych (a więc w praktyce – do jej likwidacji) Ocena pracy dyrektora jednostki oświaty Wspomniany projekt nowelizacji Prawa oświatowego przewiduje również wprowadzenie zmian w innych aktach prawnych, w tym także w Karcie nauczyciela. Jedna z planowanych zmian dotyczy doprecyzowania procedury oceny pracy dyrektora jednostki oświaty. Chodzi o sytuacje, gdy zgodnie z art. 6a ust. 6 KN organ sprawujący nadzór pedagogiczny oraz organ prowadzący nie dojdą do porozumienia co do tej oceny. Obecnie przepisy nie wskazują, jak powinna być przeprowadzana ocena, w związku z czym projekt nowelizacji zakłada wprowadzenie reguły, zgodnie z którą w przypadku braku takiego porozumienia oceny pracy będzie dokonywał organ sprawujący nadzór pedagogiczny – po rozpatrzeniu stanowiska organu prowadzącego Zawieszenie dyrektora w pełnieniu funkcji Kolejna zakładana przez omawiany projekt nowelizacji Prawa oświatowego zmiana dotyczy możliwości zawieszenia dyrektora jednostki oświaty w pełnieniu funkcji w związku z prowadzonym względem niego postępowaniem dyscyplinarnym – w sprawach niecierpiących zwłoki związanych z zagrożeniem bezpieczeństwa uczniów w czasie zajęć organizowanych przez szkołę. Wniosek taki mógłby złożyć organ sprawujący nadzór pedagogiczny do organu prowadzącego jeszcze przed złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego względem nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora. Co istotne, wniosek ten byłby dla organu prowadzącego wiążący (musiałby dokonać takiego zawieszenia) Podział subwencji oświatowej w 2022 r. Pewne zmiany zajdą również w sposobie podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla JST (prace nad projektem nowego rozporządzenia wciąż trwały w momencie przygotowywania niniejszego opracowania). Z najważniejszych zmian przewiduje się: 1) wzrost finansowego standardu A do poziomu ok. 6118 zł (a więc o 0,8 proc. w stosunku do poprzedniego roku), 2) zmiany w sposobie naliczania tzw. wagi wiejskiej (samorządy położone na obrzeżach dużych aglomeracji miejskich miałyby otrzymać mniejsze środki), 3) zmianę w finansowaniu szkół, w których nie jest realizowany obowiązek szkolny lub nauki (zwiększenie finansowania w szkołach, gdzie jest wyższa zdawalność egzaminów zewnętrznych), 4) wprowadzenie przejściowego sposobu finansowania w przypadku oddziałów przygotowania wojskowego (od września 2022 r. zaczną funkcjonować klasy III tych oddziałów), 5) kontynuację finansowania uczniów według prognozy zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na krajowym i wojewódzkim rynku pracy (dodanie czterech nowych zawodów w opisie wag dotyczących kształcenia zawodowego: podolog, technik dekarstwa, technik robotyk, technik stylista), 6) zwiększenie finansowania specjalnych ośrodków wychowawczych (kwota na wychowanka ma wzrosnąć o ok. 20 proc.), 7) wprowadzenie, w związku z zakończeniem w roku szkolnym 2021/2022 edukacji przez uczniów w szkołach ponadgimnazjalnych, odpowiednich wskaźników zmniejszających, 8) wprowadzenie, w związku z rozpoczęciem od września 2022 r. nauki w szkołach ponadpodstawowych przez zwiększoną liczbę absolwentów klas VIII szkoły podstawowej (tzw. reforma sześciolatka), odpowiednich wskaźników zwiększających i zmniejszających, 9) zwiększenie wartości wagi dla uczniów oddziałów przygotowawczych (wzrost wyniesie ok. 589 zł na ucznia), 10) zmianę wskaźnika wydatków rzeczowych oraz wydatków płacowych dla pracowników administracji i obsługi (wzrost wiąże się ze zwiększeniem od stycznia 2022 r. płacy minimalnej oraz wzrastającymi kosztami stałymi związanymi z prowadzeniem jednostek oświaty) Egzaminy zewnętrzne w 2022 r. Warto zauważyć, że obecnie nie są planowane w 2022 r. dodatkowe zmiany w prawie dotyczące zasad przeprowadzania egzaminu ósmoklasisty i egzaminu maturalnego w 2022 r. Oznacza to, że oprócz zwyczajowo stosowanych w tym względzie aktów prawnych, należy uwzględnić regulacje szczególne zawarte w Rozporządzeniu MEN z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493 ze zm.). Rozporządzenie to, oprócz wymagań egzaminacyjnych, odnosi się również do kwestii organizacyjnych związanych z przeprowadzaniem ww. egzaminów w 2022 r. (w związku z trwającą epidemią COVID-19) Podsumowanie Jak zatem widać, Ministerstwo Edukacji i Nauki, niezależnie od dotychczas wprowadzanych przepisów dotyczących nauczania zdalnego w trakcie epidemii COVID-19 (oraz generalnie – sposobu organizowania jednostek oświaty w okresie epidemii), przygotowało dużą nowelizację przepisów oświatowych, których zasadnicza część została streszczona powyżej. Ważne! Zmiany, które miałyby zostać wprowadzone na podstawie wspomnianego projektu nowelizacji (druk 1812), mogą przyjąć inny kształt w wyniku trwających wciąż w Sejmie (a następnie w Senacie) prac legislacyjnych – chociaż raczej nie należy spodziewać się tym zakresie istotnego odejścia od wskazanego powyżej zarysu projektowanych zmian. Trudno również przewidzieć termin wejścia w życie wspomnianej nowelizacji (a co za tym idzie – zmianę poszczególnych przepisów), choć biorąc pod uwagę fakt, że prace nad projektem utknęły w sejmowej Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży, nie należy się tego spodziewać przed nowym rokiem. Na marginesie można również wspomnieć o trwających od pewnego czasu pracach nad nowelizacją przepisów Karty nauczyciela. Zmiany miałyby wpływ na wysokość wynagrodzenia nauczycieli, ich czas pracy, awans zawodowy czy urlop wypoczynkowy. Wygląda więc na to, że zmiany te w sposób szeroki oddziaływałyby na zasady zatrudniania nauczycieli. Co jednak istotne, prace są na bardzo wczesnym etapie (dotychczas nie został opublikowany projekt nowelizacji), w związku z czym trudno odnieść się do nich w ramach niniejszego opracowania. Konieczne będzie zatem bieżące śledzenie postępów prac w tym zakresie (realnie należy spodziewać się, że tego typu zmiany mogłyby wejść w życie najwcześniej we wrześniu 2022 r.).