Zabawy rozwijające motorykę małą Opracowała: Małgorzata Mirowska, absolwentka pedagogiki, edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, zarzą-dzania oświatą, z ukończonym kursem teatralnym reżysera przedstawień dziecięcych, nauczycielka z 38-letnim stażem pracy z dziećmi w wieku od 3 do 10 lat, trenerka Polskiego Stowarzyszenia Pedagogów i Animatorów KLANZA, autorka książek i artykułów dla nauczycieli W życiu dziecka czas przedszkolny to niezliczone okazje do doskonalenia dużej i małej moto-ryki. Wychowanek osiąga biegłość w czynnościach samoobsługowych, swobodnie biega i skacze, opanowuje umiejętności rzutu, łapania i kopania, utrzymuje równowagę ciała, wreszcie – łączy kilka czynności ruchowych. Rozwija się też jego koordynacja wzrokowo-ruchowa i doskonalą precyzyjne ruchy rąk. Motoryka mała rozwija się stopniowo, a postęp zależy od prawidłowej budowy i funkcjono-wania narządu ruchu oraz układu nerwowego. Trzeba pamiętać, że umiejętności w tym zakre-sie nie są wrodzone – każde dziecko musi samo wykształcić, a potem stopniowo doskonalić precyzyjne ruchy rąk i palców, chwytanie przedmiotów jedną ręką, poruszanie przedmiotem (narzędziem pisarskim) w konkretnym celu, koordynowanie pracy obu rąk. Rozwój tych czynności jest bezpośrednio związany z rozwojem motorycznym w obrębie obręczy barkowej i ramion, dlatego wszelkie zabawy i ćwiczenia przygotowujące dziecko do wykształcenia pożądanych ruchów powinny z wiekiem dziecka zmierzać od dużych rozmachowych ćwiczeń barków i ramion do coraz bardziej precyzyjnych ruchów dłoni i nadgarstka. W procesie kształtowania i doskonalenia małej motoryki określić można poszczególne etapy rozwoju w odniesieniu do wieku dziecka. Obrazują je normy rozwojowe . Dziecko trzyletnie Wskazane wyżej umiejętności kształtujemy podczas różnorodnych zabaw, pamiętając o in-dywidualnym tempie rozwoju każdego wychowanka. Skupiamy się w pierwszej kolejności na takich ćwiczeniach, jak: • swobodne bazgranie flamastrami, kredkami świecowymi, pastelami na dużych arku-szach papieru (można je zawiesić na ścianie, na drzwiach, na sztalugach, na oknie), • zamalowywanie farbami w pozycji stojącej dużych powierzchni za pomocą grubego pędzla (wałek malarski dla dzieci), • „mycie okien” – zbieranie „pianki” specjalną szczotką, • rysowanie kredą na podwórku, patykiem na ziemi, • stemplowanie z wykorzystaniem gąbki, folii bąbelkowej, stempli z korka itp. na du-żych arkuszach papieru, • naśladowanie lotu dużych ptaków (ruchy faliste ramion), • rzucanie piłki znad głowy, • rzucanie kulami zgniecionymi z gazety (np. przerzucanie kul przez przewieszony ma-teriał), • naśladowanie ruchu pływania (bawimy się w rybki, żabki), • naśladowanie ruchu pojazdów, np. pociągu, • „rozwieszanie prania” z wykorzystaniem sznurka, klamerek i papierowych skarpetek, • „rysowanie” w powietrzu prostych kształtów. Gdy ręce dziecka staną się odpowiednio sprawne, możemy przejść do zabaw wymagających bardziej precyzyjnych ruchów, np.: • ugniatania plasteliny, masy solnej lub innych mas plastycznych, formowania kulek i wałeczków, wałkowania, przesypywania, • zabawy piaskiem (także kinetycznym) i foremkami, • zgniatania miękkiego papieru gazetowego, • zabawy z piłkami i balonikami, • rzutów do celu z wykorzystaniem piłek, woreczków, • zabaw manipulacyjnych i konstrukcyjnych z wykorzystaniem różnego rodzaju dużych klocków oraz prostych układanek, • nawlekania na sznurek dużych korali, • prób cięcia papieru (pod nadzorem osoby dorosłej), • nauki prawidłowego chwytu kredki i pierwszych rysunków. Równolegle proponować można dzieciom lubiane przez nich zabawy paluszkowe, podczas których dodatkowo wspomagamy rozwój mowy. W internecie znajdziemy mnóstwo znanych rymowanek, ale można też skorzystać z autorskiej zabawy pt. Pięciu braci: Pięciu braci sobie śpi, Coś fajnego im się śni. (pokazujemy zaciśniętą pięść) Puku Puku! Obudź się, kciuku! (palcem wskazującym jednej ręki pukamy w kciuk ręki złożonej w pięść) Wstaje kciuk zaspany, Szybko w kółko lata, (prostujemy kciuk i kręcimy nim wkoło) Chyba czas obudzić kolejnego brata. Energicznie go potrącił, Wstawaj bracie wskazujący! (kciukiem trącamy palec wskazujący) Wskazujący się prostuje. (prostujemy palec wskazujący) Chyba lepiej się poczuję, Gdy się pogimnastykuję. Od pięt aż po czubek głowy! (zginamy i prostujemy palec wskazujący) Pobudka! Bracie środkowy! Środkowy głowę wznosi, I już serdecznego prosi: (prostujemy palec środkowy) Budź małego, twoja kolej, Czeka na niego przedszkole! Serdeczny zerwał się szybko, Pospieszyć się muszę. Patrzą na małego, A on śpi jak suseł! Wstawaj mały, tylko żwawo! (wszystkie palce zginają się i prostują) Na zabawę mamy chęć. Ale by się coś udało, Musi być paluszków pięć. (wszystkie palce wyprostowane) Dziecko czteroletnie W celu kształtowania motoryki małej u dzieci czteroletnich możemy proponować im wszystkie ww. zabawy, a także: • wypełnianie konturów przedmiotu z wykorzystaniem różnego rodzaju stempli – folii bąbelkowej, patyczków do uszu, plastikowych nakrętek, rolek tekturowych, • pokrywanie większych powierzchni kredką pastelową, tzw. wałeczkiem (kredką poło-żoną poziomo), • wodzenie palcem po śladzie, np. po narysowanych przez nauczycielkę konturach przedmiotu, owocu, zwierzęcia, • rysowanie po śladzie nauczycielki, np. przez kalkę techniczną lub koszulkę foliową, z wykorzystaniem pisaków, • obrysowywanie różnych szablonów, • cięcie papieru w dowolny sposób (pod nadzorem), • odwzorowywanie prostych kształtów, • dorysowywanie brakujących elementów, • segregowanie ziaren, cebulek kwiatowych, korali i wkładanie ich do pojemników pla-stikowych z zakrętkami, • odkręcanie i zakręcanie plastikowych butelek, • sadzenie i sianie roślin, • wykonywanie drobnych ruchów palcami, np. w toku zabaw rytmicznych i dźwiękona-śladowczych. W dalszym ciągu proponujemy dzieciom zabawy paluszkowe i masażyki, np. Truskaweczkę: Truskaweczka mała, Z ziemi wyglądała. (rysujemy małe kółeczko na środku pleców koleżanki/kolegi) Słoneczko się uśmiechało, (rysujemy słonko) Deszczykiem grządki podlewało. (biegają kropelki-paluszki po plecach) Najpierw z ziemi wyszły Zielone łodyżki (łodygi rysujemy od dołu do góry) I listeczki zielone W słońcu opalone. (rysujemy kształt listka) Wnet kwiatuszki białe Obsypały krzaczki całe. (rysujemy kwiatek) Potem główka zielona Coraz wyżej uniesiona. (rysujemy główkę) Truskaweczka do słonka Tak się uśmiechała, (rysujemy uśmiech) Że bardzo szybciutko Urosła i dojrzała. (kucamy i wstajemy, wyciągając się na palcach) Dzieci pięcioletnie Dziecku w tym wieku, oprócz podanych wcześniej zabaw, zaproponować możemy ćwiczenia wymagające jeszcze większej precyzji ruchu, np.: • rysowanie po śladzie różnych dużych wzorów, w tym literopodobnych, • strzelanie folią bąbelkową, • przesuwanie koralików w woreczku strunowym z dodatkiem żelu, • przenoszenie kropelek wody z jednego pojemniczka do drugiego z użyciem pipety, • rysowanie z wykorzystaniem różnych kredek, także ołówkowych, pasteli olejowych i suchych, • prace plastyczne z wykorzystaniem materiałów przyrodniczych, np. liści, suszonych kwiatów, muszelek, • łączenie plasteliny z kasztanami i żołędziami, np. wykonywanie grzybków, ślimaczków itd., • kreślenie linii falistych w powietrzu przy muzyce, • tworzenie wydzieranek i mozaik z papieru kolorowego, • zgniatanie kuleczek z bibuły, • tworzenie prac plastycznych metodą płaskiego origami, • zwijanie palcami chusteczki, • układanie kształtów z patyczków według wzoru i samodzielnie, • zbieranie drobnych przedmiotów ze stołu (nasiona, koraliki), • zabawy z klamerkami. Dla relaksu i dobrej zabawy można zaproponować wierszyk-masażyk pt. Czarodziej: Raz czarodziej Hilary Wymyślał śmieszne czary. Wszystko zamieniał w koła, (rysowanie kół na plecach koleżanki/kolegi) To znów biegał dookoła. (paluszki biegają dookoła pleców koleżanki/kolegi) Rysował kręte ścieżki, (rysujemy wężyk wzdłuż kręgosłupa koleżanki/kolegi) Rozsypał śnieżek niebieski. (pukanie w plecy koleżanki/kolegi) Trójkątną założył czapeczkę, (rysowanie trójkątów) Potem poskakał troszeczkę. (paluszki skaczą po plecach) Zbudował drabinę wysoką, (bokiem dłoni uderzamy w plecy koleżanki/kolegi na zmianę od dołu do góry) By z góry na wszystko mieć oko. (masowanie ramion koleżanki/kolegi) Jeszcze trawę wygładził Hilary I na tym skończyły się czary. (głaskanie pleców koleżanki/kolegi) Dzieci sześcioletnie Dziecko w tym wieku nabyć powinno wszystkie ww. umiejętności. Jego nadgarstek jest już bardziej wytrzymały. Ono samo może dłużej skupić się na wykonywaniu zadań przygotowu-jących do nauki w szkole. Zazwyczaj dzieci w tym wieku realizują roczne obowiązkowe przygotowanie przedszkolne, stąd nauczyciele proponują im różnego rodzaju ćwiczenia w formie kart pracy. Jeżeli dziecko było w poprzednich latach dobrze do tego przygotowane (brało udział w różnorodnych zabawach), wówczas poradzi sobie z wykonywaniem zadań na papierze. Trzeba jednak pamiętać o tym, że sześciolatki są bardzo ruchliwe, spontaniczne, więc nauka w formie zabawy nadal będzie dla nich bardzo atrakcyjna, dlatego proponujemy im w dalszym ciągu działania na konkretach, a karty pracy stosujemy jako ćwiczenia utrwalające. Zwróćmy też uwagę na dzieci, które dołączają do zerówki i sprawdzajmy poziom ich umiejętności w zakresie motoryki ręki. Sześciolatkom możemy zaproponować następujące ćwiczenia i zabawy: • manipulacyjne – skomplikowane układanki złożone z wielu warstw, • konstrukcyjne – z wykorzystaniem klocków lego, • puzzle wieloelementowe, • wykonywanie upominków i prac plastycznych powstałych z połączenia różnych mate-riałów, • wykonywanie prac plastycznych z wykorzystaniem technik origami, kolażu i frotażu, • wiązanie sznureczków i wstążeczek na kokardki, • sznurowanie butów, • posługiwanie się taśmą klejącą, dwustronną i papierową, • używanie wyciskaczy wzorów, zszywacza, spinaczy, • wycinanie wszelkich kształtów, • karty pracy typu: połącz kropki, ukryty rysunek, labirynt, proste kodowanie, • puzzle wyrazowe (wycinanie i składanie), • kreślenie różnych wzorów, także literopodobnych w powiększonej liniaturze, • wierszyki do rysowania: rysowanie po śladzie i samodzielnie prostych obrazków w połączeniu z deklamacją krótkich rymowanek, • rysowanie oburącz prostych elementów, np. kół, linii, • zabawy paluszkowe i masażyki. Atrakcyjne będą także wierszyki do rysowania, jak np. Jeżyk: Idzie jeżyk tup tup tup, Słychać kroki małych stóp. W listkach szura szu szu szu, I układa się do snu. Zabawa może polegać na: • wodzeniu palcem po konturach prostej sylwetki jeża i jednoczesnym recytowaniu wierszyka, • rysowaniu po śladzie (kredką, pisakiem) z recytacją tekstu, • samodzielnym rysowaniu sylwetki jeża z jednoczesnym recytowaniem rymowanki. Podobnie możemy postępować przy wierszyku Ślimak: Chodzi ślimak po łące, Wącha kwiatki pachnące. Idzie sobie powolutku, Może spotkam go w ogródku. Warto uatrakcyjnić tę zabawę, proponując dzieciom wymianę prac i rysowanie po śladzie koleżanki/kolegi.