OPUBLIKOWANO: 27 KWIETNIA 2018
Autorytet dyrektora a relacje interpersonalne w szkole
W obecnych czasach, zwłaszcza w mediach, częściej słyszy się o braku lub upadku autorytetu szkoły jako instytucji i uczących w niej nauczycieli niż o wzorach godnych naśladowania.
W powszechnym rozumieniu być autorytetem to znaczy posiadać szeroką wiedzę, cieszyć się charyzmą, szacunkiem i zaufaniem. To oczywiste, że każda z tych cech funkcjonuje wyłącznie w symbiozie z wysoką kulturą osobistą, a co za tym idzie – wymaga od autorytetu znajomości norm prawnych, moralnych i obyczajowych oraz sumiennego ich przestrzegania.
Rozdźwięk między oczekiwaniami otoczenia w tym względzie a stanem rzeczywistym na terenie danej placówki oświatowej oznacza na ogół niskie jej notowania w środowisku, poważne kłopoty wychowawcze dla dyrekcji i pracowników, a dla ich podopiecznych – rozczarowanie i destrukcję, brak wsparcia i dobrego przykładu, poczucie niesprawiedliwości i zagubienia w świecie dorosłych.
Według W. Bańki autorytet (łac. auctoritas) to ogólne uznanie dla osoby zajmującej określone stanowisko bądź dla charakteru danej osoby, bądź dla posiadanej wiedzy i umiejętności, bądź dla wszystkich tych cech łącznie. Takie stwierdzenie prowadzi nas, zgodnie z literaturą przedmiotu, do wyróżnienia poszczególnych typów autorytetu, bo choć samo to pojęcie odnosi się do powagi moralnej, szczególnego znaczenia i wpływu danej osoby lub instytucji i jako taki wymiar moralny autorytetu jest najbardziej klasycznym i uniwersalnym, to nie jedynym.
Na użytek niniejszej publikacji zastosujemy następujący podział:
- autorytet formalny – jest związany z zajmowanym stanowiskiem i przynależnymi mu atrybutami władzy; można powiedzieć, iż w tym przypadku osoba uzyskuje autorytet ze względu na zaufanie do formalnych oznak autorytetu; posiadanie władzy przez dyrektora jest dla jego podwładnych wystarczającym argumentem, aby wypełniać jego polecenia i uznawać formy kierowania za właściwe.
Ale czy samo nadanie danej osobie tytułu dyrektora i zajęcie przez nią dyrektorskiego gabinetu wystarczy, aby kierowanie podwładnymi wiązało się z dobrymi relacjami interpersonalnymi?
Przyjrzyjmy się wobec tego innym rodzajom autorytetu:
- autorytet moralny – członkowie grupy wysoko oceniają stabilny system ocen i wartości przełożonego; jest on charakterystyczny dla osób, których postępowanie jest zgodne z ogólnie cenionymi standardami etycznymi i moralnymi; istotne są tu takie cechy osobowości jak: prawdomówność, uczciwość, sprawiedliwość; osoba posiadająca tego rodzaju autorytet staje się dla swoich podwładnych wzorem do naśladowania; uznają ją jednocześnie za osobę znaczącą, z którą chcą się utożsamiać, i dlatego chętnie podporządkowują się jej woli.
Dyrektorzy o takim autorytecie stwarzają w swoim zespole atmosferę sprzyjającą samorealizacji, wdrażaniu nowych pomysłów w życie. Są poważani przez swoich podwładnych, którzy wysoce sobie cenią ich otwartość na drugiego człowieka i jego problemy oraz punkt widzenia. Takich ludzi cechują wysoki poziom tolerancji oraz optymizm pedagogiczny.
- autorytet profesjonalny – oparty jest na wiedzy i umiejętnościach specjalistycznych oraz cechach osobowości, takich jak: odpowiedzialność, rzetelność, obowiązkowość, umiejętność współpracy i brak autokratycznych przejawów zachowań.
Posiadanie przez dyrektora dużych kompetencji merytorycznych, zwłaszcza połączonych z umiejętnościami oddziaływania na podwładnych, powoduje, iż może on uzyskać spory posłuch u grona pedagogicznego.
Dyrektor jest jedyną osobą w szkole, której podporządkowana jest całość zadań placówki. W związku z tym ma większą niż inni łatwość zdobycia i utrzymania autorytetu. Ciesząc się autorytetem wśród swojego grona pedagogicznego, może liczyć z jednej strony na wzajemne, pozytywne relacje interpersonalne, a z drugiej – może być spokojny, że jego polecenia będą odpowiednio wykonywane.
Jednak należy przy tym pamiętać, że autorytet nie jest dany raz i na zawsze, a relacje zbudowane na autorytecie będą niezmienne, bowiem autorytet oparty jest na uznaniu i zaufaniu, które ciężko zdobyć, a łatwo stracić. Budowanie autorytetu opartego na zaufaniu jest mozolną pracą, ale wartą tego trudu. Przypatrzmy się, jakie zachowania w relacjach interpersonalnych mogą w tym pomóc:
- odnoszenie się do współpracowników w życzliwy sposób,
- wysokie zdolności interpersonalne,
- uwzględnianie zdania podwładnych w procesie decyzyjnym,
- umiejętne delegowanie zadań,
- dokonywanie obiektywnych ocen,
- empatia.
Siła autorytetu
Pewne wzorce zachowania sprawiają, że inni postrzegają daną osobę jako lidera lub kogoś obdarzonego cechami predysponującymi do przywództwa. Inne wzorce natomiast wywołują u otoczenia poczucie, że obserwowana osoba nie posiada autorytetu.
Dla wizerunku osoby obdarzonej charyzmą szczególnie ważne są następujące cechy:
- wywieranie wrażenia, że jest się człowiekiem kompetentnym; ponadto wywieranie wrażenia, że jest się osobą kompetentną, stanowi przeświadczenie, że jest się fachowcem,
- umiejętność zdobycia sympatii otoczenia: wielu dyrektorów pragnie, by pracownicy uważali ich zarówno za kompetentnych, jak i sympatycznych,
- autorytet moralny: pracownicy oczekują od dyrektora przestrzegania społecznie akceptowalnych norm moralnych,
- silna osobowość: dyrektor pragnie być postrzegany jako potężny, spokojny, stanowczy i opanowany,
- onieśmielanie: okazując zniecierpliwienie i niechęć, dyrektor może zastraszyć swoich podwładnych czy przeciwników i wymusić na nich posłuszeństwo.
Autorytet połączony jest z władzą
