STAN PRAWNY NA 8 GRUDNIA 2021 Sponsoring, darowizny, kiermasze, wynajem czyli dodatkowe źródła finansowania szkoły Opracował: Dariusz Skrzyński, prawnik, specjalista z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy i prawa autorskiego; zaktualizował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1915), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082), • Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 305 ze zm.), • Ustawa z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2094 ze zm.), • Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1899), • Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.), • Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 408 ze zm.), • Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2021 poz. 1372 ze zm.). Czy szkoła może pozyskiwać dodatkowe środki finansowe w drodze sponsoringu, darowizn, organizowania kiermaszów, loterii czy wynajmu pomieszczeń? Może, jednak szkoły prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego są jednostkami budżetowymi, a więc wiążą je określone zasady w zakresie gospodarki finansowej. Nie dotyczy to szkół niepublicznych, gdzie zasady pozyskiwania dodatkowych funduszy są bardziej liberalne. Wszystkie dochody jednostki budżetowej, jaką jest szkoła publiczna, są dochodami budżetu jednostki samorządu terytorialnego, zaś wszystkie wydatki – wydatkami tego budżetu. Dochody uzyskane przez jednostkę budżetową muszą zatem zostać odprowadzone na rachunek budżetu i nie mogą być bezpośrednio wykorzystane na pokrycie wydatków własnych jednostki. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych zawiera bardzo istotny, z punktu widzenia szkół, wyjątek. Otóż placówki te, o ile są prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego – a więc posiadają status samorządowych jednostek budżetowych – mogą tworzyć wydzielony rachunek dochodów. Dochody na wydzielonym rachunku mogą gromadzić samorządowe jednostki budżetowe prowadzące działalność określoną w Ustawie Prawo oświatowe, a więc zaliczają się do nich również szkoły. O utworzeniu wydzielonego rachunku dochodów decyduje organ prowadzący, a konkretnie organ stanowiący, czyli odpowiednio: rada gminy, rada powiatu lub sejmik województwa. Rada podejmuje w tej sprawie uchwałę, która – stosownie do zapisu art. 223 ust. 2 Ustawy o finansach publicznych – powinna określać w szczególności: • jednostki budżetowe, które gromadzą dochody – przy czym sformułowanie to nie oznacza nakazu określenia tych jednostek, utworzenie wydzielonego rachunku zależy bowiem od uznania właściwej jednostki samorządu terytorialnego, • źródła, z których dochody są gromadzone na rachunku – wskazanie źródeł dochodów będzie polegać na konieczności wskazania ich tytułów, np. dochody z tytułu najmu, • przeznaczenie dochodów – z tym że dochody wraz z odsetkami nie mogą być przeznaczone na finansowanie wynagrodzeń osobowych; oznacza to, że kierownik jednostki nie może finansować z uzyskanych dochodów kwot wynagrodzeń pracowników, może natomiast finansować tzw. wynagrodzenia bezosobowe, np. sfinansować umowy zlecenia czy o dzieło; wyjątkowo, w przypadku szkół prowadzących kształcenie zawodowe, dochody gromadzone ze spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej przekazywanych na cele kształcenia zawodowego oraz z tytułu działalności polegającej na świadczeniu usług w ramach kształcenia zawodowego, mogą być przeznaczane na cele kształcenia zawodowego realizowanego przez te szkoły, • sposób i tryb sporządzania planu finansowego dochodów i wydatków nimi finansowanych, dokonywania zmian w tym planie oraz ich zatwierdzania. Najistotniejsze znaczenie ma kwestia określenia źródeł, z których środki są gromadzone na wydzielonym rachunku. Ustawodawca ograniczył się do przykładowego wskazania katalogu dochodów, które mogą znaleźć się w treści przedmiotowej uchwały – pochodzą one w szczególności (art. 223 ust. 1 Ustawy): • ze spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej, • z odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie będące w zarządzie albo użytkowaniu jednostki budżetowej, • z działalności polegającej na świadczeniu usług w ramach kształcenia zawodowego – w przypadku jednostek budżetowych prowadzących kształcenie zawodowe. Katalog źródeł dochodów nie jest katalogiem zamkniętym, zatem organ stanowiący może go rozszerzyć, ważne jest jednak, aby poruszał się przy tym w granicach zakreślonych przez ustawodawcę. W efekcie uchwały wskazują często źródła dodatkowych dochodów, np. wpłaty z tytułu organizacji imprez sportowych i rekreacyjnych, festynów, konkursów, aukcji i innych imprez, w tym kiermaszów. Wyodrębniony rachunek dochodów własnych służy temu, aby mobilizować jednostki do pozyskiwania środków finansowych niezbędnych do realizacji dodatkowych działań. Sponsoring Sponsoring oznacza odpłatne przysporzenie majątkowe wyrażające się w pieniądzach, rzeczach (np. zakup wyposażenia sali, sprzętu sportowego dla uczniów, komputerów) lub usługach (np. organizacja imprezy, zapewnienie obsługi gastronomicznej na imprezie), dokonywane przez firmę, osobę prywatną, instytucję itp. (sponsora) na rzecz osoby fizycznej, organizacji, instytucji itp. (sponsorowanego) w celu wykonania przez niego czynności określonych w umowie sponsoringu (np. upowszechnienie wizerunku sponsora na stronie WWW czy ogrodzeniu szkoły). Ważne! Sponsoring należy oprzeć na zasadzie ekwiwalentności świadczeń, w ramach której obydwie strony zobowiązują się do określonych działań, których efektem powinny być obustronne korzyści. Istotne jest, aby świadczenia obydwu stron były równorzędne (sponsor daje do dyspozycji sponsorowanego ustaloną kwotę pieniędzy lub inne zasoby, a sponsorowany wykonuje uzgodnione świadczenia, przyczyniające się do realizacji celów sponsora). Chcąc pozyskać dodatkowe środki finansowe bądź wsparcie o innym charakterze, szkoła musi sformułować i wystosować swoją ofertę do podmiotu, od którego oczekuje owego wsparcia. W ofercie powinny się znaleźć następujące informacje: • opis obecnej sytuacji szkoły, • powody wystąpienia o pomoc, • cel, który zostanie osiągnięty dzięki udzielonemu wsparciu, • korzyści, jakie sponsor może osiągnąć, wspierając dane przedsięwzięcie. Zanim dyrektor zdecyduje się na wystąpienie z ofertą do potencjalnego sponsora, powinien sprawdzić, z jakich źródeł mogą pochodzić środki gromadzone na wydzielonym rachunku dochodów (jeżeli jest prowadzony) – czy wśród nich zostały wymienione darowizny lub inne świadczenia. Poszukiwanie sponsora najlepiej zacząć od firm, w których pracują rodzice uczniów uczęszczających do szkoły. Najłatwiej znaleźć go na organizowanych przez placówkę zebraniach z rodzicami. W dalszej kolejności należy rozejrzeć się wśród lokalnych firm. Można również zamieścić informację dla potencjalnych sponsorów lub darczyńców na stronie internetowej szkoły. Jeśli uda nam się pozyskać dodatkowe środki (towar lub usługę), kolejnym krokiem powinno być zawarcie umowy ze sponsorem. Szkoła nie może występować samodzielnie jako strona stosunku cywilnoprawnego – powinna nią być jednostka samorządu terytorialnego, która prowadzi placówkę. To gmina została bowiem wyposażona w osobowość prawną, dającą zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Przed podpisaniem takiej umowy dyrektor powinien upewnić się, czy dysponuje stosownym pełnomocnictwem do reprezentowania gminy w takich stosunkach prawnych. Umowa sponsoringu jest umową cywilną nienazwaną, czyli nie regulują jej wprost przepisy prawa cywilnego (niemniej należy do niej stosować przepisy wobec tego dowolnie ustalić treść takiego obowiązujące prawo. Kodeksu cywilnego dotyczące zobowiązań). Strony mogą dokumentu, oczywiście w granicach wyznaczonych przez prawo. W umowie powinny zostać zawarte m.in. następujące dane: • nazwa i opis organizowanego przedsięwzięcia (np. imprezy kulturalnej, sportowej, kiermaszu), • określenie praw i obowiązków sponsora i sponsorowanego, • wskazanie, jaką wartość mają wzajemne świadczenia stron oraz że są to świadczenia ekwiwalentne – jeżeli wartość przekazanych przez sponsora środków pieniężnych, towarów lub usług nie jest równa wartości usługi świadczonej przez sponsorowanego, w umowie powinno się wskazać, w jakiej części świadczenia są ekwiwalentne, a w jakiej świadczenia sponsora mają charakter darowizny, • postanowienia dotyczące wypowiedzenia lub odstąpienia od umowy. Mimo że z przepisów nie wynika obowiązek zachowania określonej formy umowy sponsoringu, warto jednak zawrzeć ją na piśmie. Darowizna Instytucją odmienną od sponsoringu jest darowizna. Niekiedy przedsiębiorca (inny podmiot) celowo wybiera darowiznę zamiast sponsoringu i przekazuje pieniądze, towar lub usługę na rzecz innych podmiotów, nie oczekując w zamian promocji czy reklamy. Jeżeli szkoła otrzyma pieniądze np. na organizację imprezy sportowej, a przedsiębiorca nie zażąda nic w zamian, mamy do czynienia z brakiem ekwiwalentności świadczeń stron tego stosunku prawnego. Jeśli więc z umowy wynika, że podmiot wspierający placówkę nie otrzymał nic w zamian lub to, co otrzymał, nie odpowiada wartości jego świadczenia, skutki tej umowy będą takie same jak przy darowiźnie. Cechą darowizny – zgodnie z art. 888 Kodeksu cywilnego – jest bowiem jedynie zobowiązanie się przez darczyńcę do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Kiermasze Forma kiermaszu jest rozpowszechnionym sposobem pozyskiwania dodatkowych środków finansowych na najrozmaitsze cele (np. sfinansowanie dodatkowych pomocy edukacyjnych). Kiermasz powinien jednak zostać zorganizowany zgodnie z zasadami określonymi w Ustawie o finansach publicznych, której regulacjom podlega samorządowa szkoła (art. 223 Ustawy). Ponieważ na wydzielonym rachunku mogą być gromadzone wyłącznie dochody określone w uchwale organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, dyrektor placówki nie ma prawa zorganizować kiermaszu bez umocowania w postaci zezwolenia udzielonego uchwałą tego organu. W tym zakresie nadzorowi podlega m.in. prawidłowość dysponowania przyznanymi środkami budżetowymi oraz pozyskanymi przez placówkę środkami pochodzącymi z innych źródeł, a także gospodarowania mieniem. Przekroczenie zapisów uchwały, choćby w postaci pozyskania środków z kiermaszu bez zgody rady wyrażonej w uchwale, jest podstawą do interwencji nadzorczej organu prowadzącego szkołę. Organ ma prawo odwołać nauczyciela ze stanowiska kierowniczego bez wypowiedzenia, zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 1b Ustawy Prawo oświatowe, w przypadku negatywnej oceny wykonywania przez dyrektora szkoły zadań w zakresie spraw finansowych i administracyjnych (art. 34a tej Ustawy). Loterie fantowe Dyrektor, który w czasie festynu ma zamiar zorganizować loterię fantową, musi pamiętać o konieczności przestrzegania przepisów Ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych. Loterie fantowe mogą być urządzane m.in. przez jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej. Taka loteria jest grą losową, w której uczestniczy się przez nabycie losu lub innego dowodu udziału w grze, a urządzający ją podmiot (w tym wypadku szkoła) oferuje wyłącznie wygrane rzeczowe. Brak jest ograniczeń wiekowych dla uczestników takiej gry, dlatego mogą brać w niej udział również uczniowie szkoły. Wartość wygranej nie może być niższa od ceny losu, zaś dochód z całej zabawy musi zostać przeznaczony na cele społecznie użyteczne, w szczególności dobroczynne. W przypadku wątpliwości co do możliwości przeznaczenia dochodu na określony cel, warto upewnić się, czy dane przedsięwzięcie będzie zgodne z Ustawą o grach hazardowych, poprzez skontaktowanie się z właściwym organem służby celnej, tj. naczelnikiem urzędu celno-skarbowego, na którego obszarze właściwości miejscowej ma być urządzana i prowadzona taka gra. Przeznaczenie dochodów z loterii fantowej na cel niespełniający warunków, by uznać go za społecznie użyteczny, oznaczać będzie, że loteria została urządzona niezgodnie z przepisami i w takim przypadku organizujący ją podmiot powinien liczyć się z sankcjami wynikającymi z Kodeksu karnym skarbowego. Cel ten musi zostać określony w regulaminie loterii, szkoła powinna zatem opracować taki regulamin, przygotować losy i wygrane rzeczowe. Sponsorowanie oraz informowanie o sponsorowaniu działalności podmiotów w zakresie loterii fantowych nie jest zabronione. Dalsze wymogi, które musi spełnić placówka, chcąc zorganizować loterię fantową, zależą od wartości puli wygranych. W przypadku organizacji loterii, jeśli łączna pula wygranych nie przekracza 5247,12 zł (tzw. mała loteria fantowa), szkoła musi zgłosić ją do właściwego naczelnika urzędu celnego i to nie później niż 30 dni przed dniem rozpoczęcia gry. Urządzanie loterii nie zostało więc sformalizowane tak jak inne gry losowe i nie jest wymagane uzyskanie zezwolenia na ich urządzanie. Prawidłowe dokonanie zgłoszenia jest jednak warunkiem niezbędnym, by móc zorganizować loterię i przeprowadzić ją zgodnie z prawem. Ważne! Urządzanie zabawy bez dokonania zgłoszenia zagrożone jest karą pieniężną, a także stanowi przestępstwo skarbowe, zagrożone karą grzywny przewidzianą w Kodeksie karnym skarbowym. Szkoła nie poniesie żadnej opłaty za urządzenie małej loterii fantowej, podatku od gier, nie będzie musiała składać deklaracji podatkowych ani prowadzić ewidencji podstaw opodatkowania i obliczania wysokości podatku od gier; nie będzie także miała obowiązku rozliczania wyniku finansowego loterii. W przypadku gdy pula nagród przekroczy kwotę 5247,12 zł, szkoła musi uzyskać zezwolenie naczelnika urzędu celno-skarbowego. Na stronie internetowej Ministerstwa Finansów dostępny jest materiał, który może być pomocny przy zorganizowaniu loterii zgodnie z prawem: Zasady urządzania małych loterii fantowych i gry bingo fantowe. Wynajem pomieszczeń Zawieranie przez szkołę umów najmu następuje na podstawie Kodeksu cywilnego z uwzględnieniem wymogów wynikających z Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym oraz Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Stosownie do zapisu art. 43 ust. 2 Ustawy o gospodarce nieruchomościami jednostka organizacyjna (szkoła) ma prawo korzystania z nieruchomości oddanej w trwały zarząd (trwały zarząd jest formą prawną władania nieruchomością), a w szczególności do: • korzystania z nieruchomości w celu prowadzenia działalności należącej do zakresu jej działania, • zabudowy, odbudowy, rozbudowy, nadbudowy, przebudowy lub remontu obiektu budowlanego na nieruchomości, za zgodą organu nadzorującego, • oddania nieruchomości lub jej części w najem, dzierżawę albo użyczenie na czas nie dłuższy niż czas, na który został ustanowiony trwały zarząd. Z istoty przekazania nieruchomości w trwały zarząd wynika, że dyrektor placówki ma prawo do wynajmowania pomieszczeń – na zasadach wyżej określonych. Jednocześnie regulacje prawne wprowadzają zastrzeżenie, że wojewoda albo odpowiednia rada lub sejmik mogą ustalić – w drodze zarządzenia lub uchwały – szczegółowe warunki korzystania z nieruchomości przez szkoły. Organ stanowiący właściwej jednostki samorządu terytorialnego (np. rada gminy) może określić np. zasady wynajmu pomieszczeń w szkołach. Stawki za wynajem sal ustala więc dyrektor, ale organ stanowiący może określić je mocą własnej uchwały. Kodeks cywilny nie precyzuje obligatoryjnej formy zawarcia umowy najmu, dla celów dowodowych powinna być ona jednak zawarta w formie pisemnej. Aby zabezpieczała należycie interesy szkoły, musi zawierać w szczególności następujące postanowienia: • oznaczenie daty zawarcia umowy, • oznaczenie stron, które zawierają umowę, • dokładne opisanie przedmiotu umowy najmu i celu, w jakim będzie wykorzystywany, • dokładne określenie praw i obowiązków stron wynikających z umowy, • określenie czynszu i opłat dodatkowych (w tym za media, ze wskazaniem zasad ich ponoszenia), • wskazanie sposobu i terminu dokonywania opłat, • określenie postępowania w przypadku nieuregulowania w terminie płatności (odsetki za opóźnienie), • wprowadzenie obowiązku wniesienia przez najemcę kaucji gwarancyjnej tytułem zabezpieczenia na pokrycie ewentualnych szkód w przedmiocie najmu lub nieuregulowanych płatności, • określenie czasu trwania umowy, • wprowadzenie możliwości rozwiązania umowy za wypowiedzeniem, • wprowadzenie możliwości rozwiązania umowy ze skutkiem natychmiastowym w przypadku naruszenia przez najemcę warunków umowy, • określenie obowiązków stron po rozwiązaniu umowy (wydanie wynajmującemu przedmiotu najmu w stanie niepogorszonym, ze wskazaniem terminu wydania), • określenie daty wejścia w życie umowy. Zgodnie z art. 662 k.c. po zawarciu umowy wynajmujący powinien wydać najemcy rzecz w stanie przydatnym do umówionego użytku i utrzymywać ją w takim stanie przez czas trwania najmu. Drobne nakłady połączone ze zwykłym używaniem rzeczy obciążają najemcę, do którego obowiązków należy natomiast używanie rzeczy najętej w sposób określony w umowie, a jeśli ona tego nie precyzuje – w sposób odpowiadający właściwościom i przeznaczeniu rzeczy (art. 666 k.c.). W przypadku niewłaściwego i niezgodnego z umową używania rzeczy przez najemcę wynajmującemu przysługuje prawo rozwiązania umowy bez zachowania terminów wypowiedzenia, po uprzednim udzieleniu najemcy stosownego upomnienia. Podstawowym obowiązkiem najemcy jest uiszczanie wynajmującemu czynszu w wysokości i terminie określonych w umowie. Jeśli dopuszcza się on zwłoki z zapłatą co najmniej za dwa pełne okresy płatności, wynajmujący – zgodnie za art. 673 k.c. – może rozwiązać umowę bez zachowania okresu wypowiedzenia. Dyrektor może zawierać umowy na okres zgodny z udzielonym mu pełnomocnictwem, przy czym podpisanie umowy na czas dłuższy niż trzy lata wymaga zgody rady gminy. Ważne! W umowie jako wynajmujący pomieszczenia (obiekty) szkoły powinna być zawsze wskazana właściwa gmina. Placówka nie posiada bowiem osobowości prawnej, co oznacza, że nie może występować samodzielnie w obrocie prawnym. Za nieprawidłową należy uznać praktykę oznaczania jako wynajmującego szkoły reprezentowanej przez dyrektora bądź uznawania za stronę umowy dyrektora szkoły. Zawierający umowę najmu dyrektor musi legitymować się stosownym pełnomocnictwem udzielonym przez wójta, burmistrza albo prezydenta miasta. Opisane powyżej zasady dotyczące umów najmu pomieszczeń szkół znajdują odpowiednie zastosowanie także w przypadku mniej typowych, ale również spotykanych w praktyce umów najmu, jak np. wynajem powierzchni pod reklamę. Dodatkowe dochody szkół niepublicznych Inaczej wygląda sytuacja w szkołach niepublicznych. Nie występują w nich ograniczenia w zakresie tworzenia wydzielonego rachunku dochodów i źródeł pozyskiwania dodatkowych środków. W placówce prywatnej nie ma potrzeby weryfikowania, z jakich źródeł pochodzą pieniądze gromadzone na rachunku szkoły, a więc mogą to być dodatkowe dochody na podstawie umowy sponsorskiej, darowizn, związane z organizowaniem kiermaszów. Szkoły niepublicznej nie obowiązują również zasady wynajmu czy stawki określane przez radę gminy dla szkół samorządowych. Warto jednak nadmienić, że zasady dotyczące organizacji loterii odnoszą się w takim samym zakresie także do szkół niepublicznych – i to zarówno loterii organizowanych przez osoby fizyczne, jak i prawne (np. właścicieli placówek).