STAN PRAWNY NA 20 LISTOPADA 2021 Kontrola okresowa budynku Opracował: Rafał Lewandowski, Zespół Prawny Wydziału Urbanistyki i Architektury Urzędu Miasta Poznania. Zaktualizowała: Joanna Swadźba, prawnik specjalista prawa oświatowego i prawa socjalnego, autorka wielu tematycznych artykułów, pracownik Wydziały Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1604), • Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1065 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 169 poz. 1650 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. z 2010 r. Nr 109 poz. 719 ze zm.), • Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1333 ze zm.), • Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 497), • Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci (Dz.U. z 2003 r. Nr 89 poz. 828 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie książki obiektu budowlanego (Dz.U. z 2003 r. Nr 120 poz. 1134), • Polska Norma PN-EN ISO 7010/2012 Symbole graficzne – Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa. Z tego względu, że placówka oświatowa jest jednocześnie obiektem budowlanym, coroczna kontrola okresowa pod względem bezpieczeństwa przebiega niejako na dwóch płaszczyznach i w odniesieniu do dwóch różnych podstaw prawnych. Po pierwsze, na podstawie przepisów budowlanych należy sprawdzić stan techniczny budynku wraz z instalacjami, a po drugie, zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy należy skontrolować bezpieczeństwo korzystania z obiektu placówki. Kontrola bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z budynku Zgodnie z § 3 Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach dyrektor co najmniej raz w roku dokonuje kontroli zapewniania bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z obiektów należących do poradni oraz warunków nauki, a także określa kierunki ich poprawy. Z ustaleń kontroli sporządza się protokół, który podpisują osoby biorące w niej udział. Kopię protokołu dyrektor przekazuje organowi prowadzącemu. Nie jest określone w przepisach, jakie osoby (oprócz dyrektora) mają brać udział w kontroli. Można przyjąć, że powinien to być pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy lub społeczny inspektor pracy, ewentualnie pracownik poradni przeszkolony w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Kontrola ma na celu sprawdzenie, czy spełnione są warunki funkcjonowania placówki oświatowej określone we wskazanym Rozporządzeniu. Należy więc zwrócić szczególną uwagę na: • ogrodzenie terenu poradni, • zapewnienie na terenie placówki właściwego oświetlenia, • zapewnienie równej nawierzchni dróg i przejść oraz instalacji do odprowadzania ścieków i wody deszczowej, • zakrycie odpowiednimi pokrywami lub trwałe zabezpieczenie w inny sposób otworów kanalizacyjnych, studzienek i innych zagłębień na terenie placówki, • zabezpieczenie szlaków komunikacyjnych wychodzących poza teren poradni w sposób uniemożliwiający bezpośrednie wyjście na jezdnię – w miarę możliwości szlaki komunikacyjne powinny być skierowane na ulicę o najmniejszym natężeniu ruchu, • zapewnienie w pomieszczeniach sanitarnohigienicznych ciepłej i zimnej bieżącej wody oraz środków higieny osobistej, a także utrzymanie urządzeń sanitarnohigienicznych w czystości i w stanie pełnej sprawności technicznej, • zapewnienie w pomieszczeniach poradni właściwego oświetlenia, wentylacji i ogrzewania – normy określa Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, • posiadanie odpowiednich atestów lub certyfikatów wszystkich elementów wyposażenia poradni, • odpowiednie oznakowanie i zabezpieczenie przed swobodnym dostępem do pomieszczeń, do których jest wzbroniony dostęp osobom nieuprawnionym, • wyposażenie schodów w balustrady z poręczami zabezpieczonymi przed ewentualnym zsuwaniem się po nich oraz zabezpieczenie otwartej przestrzeni pomiędzy biegami schodów, • wyposażenie pomieszczeń poradni w apteczki zaopatrzone w środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy i instrukcję dotyczącą zasad jej udzielania. Warsztaty, laboratoria, pracownie oraz stanowiska praktycznej nauki zawodu, a także urządzenia związane z wychowaniem fizycznym spełniać muszą dodatkowe wymogi w zakresie bezpieczeństwa użytkowania: • urządzenia techniczne muszą być wyposażone w zabezpieczenia chroniące przed urazami, działaniem substancji szkodliwych dla zdrowia, porażeniem prądem elektrycznym, szkodliwymi wstrząsami, nadmiernym hałasem, działaniem wibracji lub promieniowaniem, • urządzenia techniczne niesprawne, uszkodzone lub pozostające w naprawie powinny być oznaczone w sposób wyraźny i zabezpieczone przed ich uruchomieniem, • jeżeli ze stanowisk pracy korzystają osoby niepełnosprawne, należy je dostosować do potrzeb ww. osób, • bramki i kosze do gry oraz inne urządzenia, których przemieszczenie się może stanowić zagrożenie dla zdrowia ćwiczących, należy umocować na stałe, • w salach oraz w miejscach wyznaczonych do uprawiania ćwiczeń fizycznych, gier i zabaw powinny być umieszczone tablice informacyjne określające zasady bezpiecznego użytkowania urządzeń i sprzętu sportowego. Przeprowadzając kontrolę bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z obiektów należących do placówki, należy również dokonać sprawdzenia wymogów, jakie nakłada na każdego pracodawcę Rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy: • budynki i inne obiekty budowlane, w których znajdują się pomieszczenia pracy, powinny być utrzymywane zgodnie z wymaganiami określonymi w przepisach techniczno-budowlanych (Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie), • miejsca niebezpieczne na przejściach, zagrażające potknięciem się, upadkiem lub uderzeniem (np. stopnie) powinny być pomalowane barwami bezpieczeństwa zgodnie z Polskimi Normami, • pracodawca jest zobowiązany zapewnić drogi ewakuacyjne ze wszystkich pomieszczeń obiektu budowlanego, w których mogą przebywać pracownicy, umożliwiające szybkie wydostanie się pracowników na otwartą przestrzeń, • drogi ewakuacyjne oraz prowadzące do nich dojścia nie mogą być zastawiane, • drzwi stanowiące wyjście ewakuacyjne powinny otwierać się na zewnątrz, a ich szerokość należy obliczać proporcjonalnie do liczby osób mogących przebywać w danym budynku równocześnie, przyjmując co najmniej 0,6 m szerokości na 100 osób, przy czym najmniejsza szerokość drzwi w świetle ościeżnicy powinna wynosić 0,9 m, • w pomieszczeniach należy zapewnić oświetlenie naturalne i sztuczne, odpowiednią temperaturę, wymianę powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami, • pomieszczenia przeznaczone do zbiorowego przebywania uczniów, z wyjątkiem pracowni plastycznej, powinny mieć zapewniony czas nasłonecznienia co najmniej trzy godziny w dniach równonocy (21 marca i 21 września) w godzinach 8.00–16.00. Istotne unormowania dotyczące bezpieczeństwa użytkowania obiektów budowlanych można odnaleźć również w Rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie: • wejścia do budynku o wysokości powyżej dwóch kondygnacji nadziemnych, mającego pomieszczenia, w których przebywają ludzie, należy ochraniać daszkiem lub podcieniem ochronnym o szerokości większej co najmniej o 1 m od szerokości drzwi oraz o wysięgu lub głębokości większej niż 1 m w budynkach niskich (do 12 m wysokości) i 1,5 m w budynkach wyższych, • tablice informacyjne i podobne urządzenia (np. gabloty) oraz dekoracje powinny być tak usytuowane, wykonane i zamocowane, aby nie stanowiły zagrożenia bezpieczeństwa dla użytkowników budynku i osób trzecich, • schody zewnętrzne i wewnętrzne, służące do pokonania wysokości przekraczającej 0,5 m, powinny być zaopatrzone w balustrady lub inne zabezpieczenia od strony przestrzeni otwartej, • balustrady nie powinny mieć ostro zakończonych elementów, natomiast ich szklane elementy powinny być wykonane ze szkła o podwyższonej wytrzymałości na uderzenia, tłukącego się na drobne, nieostre odłamki, • dla budynków oświaty i wychowania minimalna wysokość balustrady mierzona do wierzchu poręczy powinna wynosić 1,1 m, a maksymalny prześwit lub wymiar otworu pomiędzy elementami wypełnienia balustrady powinien wynosić 0,12 m. Ostatnim elementem przeprowadzanej kontroli bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z budynków są przepisy ochrony przeciwpożarowej. Zgodnie z Rozporządzeniem sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów: • przeglądy techniczne i czynności konserwacyjne urządzeń przeciwpożarowych oraz gaśnic przenośnych powinny być przeprowadzane w okresach ustalonych przez producenta, nie rzadziej jednak niż raz w roku, • instrukcja bezpieczeństwa pożarowego powinna być poddawana okresowej aktualizacji co najmniej raz na dwa lata, • instrukcja bezpieczeństwa pożarowego powinna znajdować się w miejscach widocznych i dostępnych dla ekip ratowniczych, • w widocznych miejscach powinien się znajdować również wykaz telefonów alarmowych. Kontrola stanu technicznego budynków Placówka oświatowa, jako obiekt budowlany w rozumieniu przepisów Prawa budowlanego, w trakcie użytkowania powinna być poddawana okresowej kontroli, której celem jest sprawdzenie stanu technicznego. Artykuł 62 ww. Ustawy wprowadza obowiązek przeprowadzania przez właściciela lub zarządcę okresowych kontroli w czasie użytkowania obiektu budowlanego. Przepis ten wyróżnia dwa rodzaje kontroli okresowych – pierwszy to okresowe kontrole wykonywane raz w roku, natomiast drugi to kontrole wykonywane raz na pięć lat. Kontrola okresowa przeprowadzana co najmniej raz w roku polega na sprawdzeniu stanu technicznego: • elementów budynku, budowli i instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania obiektu, • instalacji i urządzeń służących ochronie środowiska, • instalacji gazowych oraz przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych). Kontrola okresowa przeprowadzana co najmniej raz na pięć lat polega na sprawdzeniu stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu budowlanego, jego estetyki oraz otoczenia. Kontrolą tą powinno być objęte również badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów. Osobno uregulowane są kontrole okresowe polegające na sprawdzeniu stanu technicznego kotłów, z uwzględnieniem efektywności energetycznej kotłów oraz ich wielkości wobec potrzeb użytkowych. Kontroli technicznej systemu ogrzewania, z uwzględnieniem efektywności energetycznej kotłów, należy dokonywać: • co najmniej raz na dwa lata – dla kotłów opalanych paliwem ciekłym lub stałym o nominalnej mocy cieplnej ponad 100 kW, • co najmniej raz na cztery lata – dla kotłów opalanych gazem o nominalnej mocy cieplnej ponad 100 kW, • co najmniej raz na pięć lat – dla kotłów o nominalnej mocy cieplnej od 20 kW do 100 kW. Ważne! Nie dokonuje się kontroli systemów ogrzewania, w których od ostatniej takiej kontroli nie dokonano zmian mających wpływ na ich efektywność energetyczną. Oznacza to, że w piątym, czwartym lub drugim roku eksploatacji należy dokonać stosownej kontroli, natomiast kolejne kontrole są już uzależnione od wprowadzenia zmian w systemie ogrzewania. Uprawnienia do przeprowadzania kontroli Kwestia obejmująca unormowanie uprawnień do przeprowadzania kontroli stanu technicznego instalacji elektrycznych, piorunochronnych oraz gazowych zawarta została w Rozporządzeniu w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci i tam też zawarty jest obowiązujący wzór świadectwa kwalifikacyjnego, jakim winna legitymować się osoba dokonująca kontroli stanu technicznego instalacji (wzór świadectwa kwalifikacyjnego znajduje się w załącznikach ww. Rozporządzenia). Kontrolę stanu technicznego przewodów kominowych (przewodów dymowych oraz grawitacyjnych przewodów spalinowych i wentylacyjnych) mogą przeprowadzać osoby z kwalifikacjami mistrza w zawodzie kominiarskim (również osoby posiadające uprawnienia budowlane w odpowiedniej specjalności). Kontrolę stanu technicznego pozostałych elementów obiektów budowlanych mogą przeprowadzać wyłącznie osoby posiadające uprawnienia budowlane w odpowiedniej specjalności i o odpowiednim zakresie. Kontroli systemu ogrzewania w budynkach może natomiast dokonywać osoba, która posiada uprawnienia budowlane w specjalności instalacyjnej lub kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacją urządzeń wytwarzających, przetwarzających, przesyłających i zużywających ciepło oraz innych urządzeń energetycznych. Dodatkowe kontrole Poza kontrolami okresowymi należy przeprowadzić kontrolę bezpiecznego użytkowania obiektu każdorazowo w przypadku wystąpienia czynników zewnętrznych oddziałujących na obiekt, związanych z działaniem człowieka lub sił natury. Do takich okoliczności powodujących konieczność przeprowadzenia dodatkowej kontroli zalicza się: • wyładowania atmosferyczne, • wstrząsy sejsmiczne, • silne wiatry, • intensywne opady atmosferyczne, • osuwiska ziemi, • zjawiska lodowe na rzekach, morzu, jeziorach i zbiornikach wodnych, • pożary lub powodzie, w wyniku których następuje uszkodzenie obiektu budowlanego albo bezpośrednie zagrożenie takim uszkodzeniem, mogące spowodować zagrożenie życia/zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia czy środowiska. Dokumentowanie kontroli Przepisy wykonawcze do Prawa budowlanego nie zawierają obowiązujących wzorów protokołów z okresowych kontroli stanu technicznego obiektów budowlanych dokonywanych w trybie art. 62 Prawa budowlanego. Dyrektor placówki oświatowej jest zobowiązany prowadzić – dla każdego budynku – książkę obiektu budowlanego stanowiącą dokument przeznaczony do zapisów dotyczących przeprowadzanych w okresie użytkowania obiektu budowlanego badań i kontroli stanu technicznego oraz remontów czy przebudowy. Protokoły z kontroli obiektu budowlanego, oceny i ekspertyzy dotyczące jego stanu technicznego, świadectwo charakterystyki energetycznej oraz wszystkie dokumenty czy decyzje dotyczące obiektu powinny być dołączone do książki obiektu budowlanego. Jej wzór i sposób prowadzenia określa Rozporządzenie w sprawie książki obiektu budowlanego. Ważne! Zgodnie z art. 93 pkt 8 i 9 Prawa budowlanego naruszenie obowiązku przeprowadzenia kontroli w wymaganych terminach oraz prowadzenia książki obiektu budowlanego stanowi wykroczenie i podlega karze grzywny.