Wspomaganie rozwoju fizycznego dziecka w wieku przedszkolnym Opracowała: Małgorzata Mirowska, absolwentka pedagogiki, edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, zarzą-dzania oświatą, z ukończonym kursem teatralnym reżysera przedstawień dziecięcych, nauczycielka z 38-letnim stażem pracy z dziećmi w wieku od 3 do 10 lat, trenerka Polskiego Stowarzyszenia Pedagogów i Animatorów KLANZA, autorka książek i artykułów dla nauczycieli Aktywność fizyczną, jako element zdrowego stylu życia intensywnie promowaną w placów-kach oświatowych, uważa się za jeden z najważniejszych czynników wpływających pozytyw-nie na zdrowie człowieka, co doskonale ilustruje piramida zdrowia. Ma ona bardzo dobry wpływ na rozwój somatyczny, psychiczny i społeczny przedszkolaka. To najlepszy czas na kształtowanie u dzieci odpowiednich nawyków, takich jak ruch na świeżym powietrzu czy dbanie o właściwą postawę ciała. Duża w tym rola nauczycieli, którzy, obok rodziców, mają największy wpływ na holistyczny rozwój dziecka w wieku przedszkolnym. Do zadań przed-szkola należy więc zaspokajanie u dzieci typowej dla nich ogromnej potrzeby ruchu. Dbanie o rozwój fizyczny wychowanków zapewnia im cały szereg korzyści, takich jak: • możliwość rozładowania nadmiaru energii, • dotlenianie organizmu poprzez ruch na świeżym powietrzu, • poprawa nastroju poprzez rozładowanie emocji, napięcia i stresu, • lepszy i zdrowszy sen, • rozwój samodzielności i wytrwałości w pokonywaniu trudności, • odporność na stres. Aktywność ruchowa pełni w rozwoju dziecka kilka ważnych funkcji: • stymulacyjną – aktywizuje układy (krążeniowo-naczyniowy, kostno-szkieletowy, od-dechowy i nerwowy) do sprawniejszego działania, • adaptacyjną – przystosowuje organizm dziecka do wszelkich zmian wynikających z warunków życia (hartuje go), • kompensacyjną – odpowiada za równowagę czynników korzystnych i szkodliwych dla organizmu dziecka, czyli niweluje szkody wywołane przez bodźce zewnętrzne, np. przez spędzanie czasu przed telewizorem i komputerem, • korekcyjno-terapeutyczną – wspomaga dzieci z wadami postawy, otyłością i różnymi chorobami. Nauczyciele, chcąc zachęcić dzieci do ruchu, powinni codziennie organizować różnorodne, atrakcyjne dla nich zabawy. Ze względu na cel ćwiczenia wyróżniamy zabawy: • kształtujące postawę, • orientacyjno-porządkowe, • z elementem równowagi, • na czworakach, • bieżne i z elementem marszu, • z elementami rzutu, celowania, toczenia, noszenia, • z elementami skoku i podskoku, • łączące ruch z umiejętnościami, np. muzycznymi, matematycznymi i społecznymi, • integracyjne, • z ćwiczeniami oddechowymi, • z ćwiczeniami ortofonicznymi, • muzyczno-ruchowe (z muzyką i piosenką), • ruchowe z rymowankami, • utrwalające orientację w schemacie ciała i przestrzeni, • relaksacyjne • opowieści ruchowe. Nie bez znaczenia jest oczywiście odpowiedni dobór metod pracy z dziećmi. Najbardziej znane i chętnie stosowane to: 1. Metoda zadaniowa, czyli metoda bezpośredniej celowości ruchu – polega na stawianiu dziecku konkretnych zadań do wykonania. Zadania obejmują ruchy proste, łatwo zrozu-miałe, niewymagające długich wyjaśnień, wymuszające na dziecku projektowany przebieg ruchu i efekt działania. Istotne w tej metodzie jest powtarzanie tego samego ruchu w celu przyswojenia sobie określonej czynności. Ćwiczenia wykonywane są jednakowo przez wszystkich ćwiczących, na komendę lub w podanym rytmie. W tej metodzie wyko-rzystywane są takie przybory gimnastyczne jak: szarfy, woreczki, piłeczki, krążki, pozwa-lające dyscyplinować ćwiczących, ale nie sprzyja ona wytworzeniu atmosfery radości i swobody ruchowej. 2. Metoda opowieści ruchowej – polega na odtwarzaniu ruchem treści opowiadania, tj. sy-tuacji, zdarzeń, czynności ludzi, poruszania się zwierząt, ptaków itp. Nauczyciel działa w ten sposób na wyobraźnię dziecka. Opowiadanie musi opierać się na zasadach wszech-stronności ruchu, stopniowania wysiłku i zmienności pracy mięśniowej. Tematem opo-wieści mogą być np.: wycieczka do ZOO, jesienny spacer po parku, zimowe zabawy na śniegu czy pobyt w krainie dinozaurów. Warunkiem prawidłowego wykonywania ruchu jest pojawienie się jego obrazu w świadomości dziecka. W metodzie tej wykorzystujemy pamięć ruchową dzieci powstającą z bezpośredniej obserwacji lub na podstawie wyobra-żenia wywołanego przez nauczyciela. Metoda opowieści ruchowej jest metodą atrakcyjną dla dzieci, skupia ich uwagę, zwłaszcza gdy dotyczy bliskich im tematów. Dzieci z łatwo-ścią wchodzą w rozmaite role: innych osób, zwierząt, drzew, wiatru itd. Chętnie też naśla-dują odgłosy przyrody. 3. Metoda gimnastyki twórczej, czyli metoda improwizacji ruchowej Rudolfa Labana – opiera się na inwencji twórczej dzieci, ich fantazji i pomysłowości oraz na doświadczeniu ruchowym. Nauczyciel nie pokazuje ruchu, lecz staje się współuczestnikiem zabaw. W metodzie tej można wykorzystywać różne formy ruchu: inscenizowanie, naśladowanie, elementy pantomimy, ćwiczenia muzyczno-ruchowe, taniec itp. Metoda sprzyja rozwijaniu świadomości ciała i wyczucia przestrzeni, doskonaleniu płynności ruchu oraz uczy współdziałania w zabawie. 4. Metoda Carla Orffa, czyli metoda ruchowo-słowno-muzyczna – polega na łączeniu ćwiczeń ruchowych ze słowem i muzyką oraz rytmem. Opiera się na założeniu, że muzyka, ruch i żywe słowo są ze sobą związane poprzez rytm, wzajemnie się przenikają, a jed-nocześnie stanowią istotne elementy stymulujące rozwój małego dziecka. Jako że jest ono bardzo wrażliwe na muzykę, w metodzie tej wykorzystuje się łatwe w obsłudze instru-menty. Głównymi celami kształcenia w rytmice są: rozbudzanie wrażliwości estetyczno-muzycznej, rozwijanie zamiłowania do muzyki, śpiewu oraz tańca, doskonalenie dyspo-zycji psychofizycznych. Cele te osiąga się przez stosowanie różnorakich form: ruch przy muzyce, śpiew, gra na instrumentach, słuchanie muzyki, ćwiczenia słuchowe oraz samo-dzielne tworzenie muzyki. 5. Metoda gimnastyki rytmicznej zwana też „Ruchem w rytmie” – metoda Marii i Alfreda Kniessów stanowi rodzaj twórczej gimnastyki rytmicznej, która polega na nieustannym poszukiwaniu nowych form i rodzajów ruchu. Głównymi elementami metody są: ruch, muzyka, rytm oraz przybory. W metodzie tej liczą się dobre samopoczucie, przyjemne przeżycia i radość. Ważne są przybory do ćwiczeń (np. podwójna pałeczka gumowa, wstążki na kijku, grzechotki, przepołowione łuski orzecha kokosowego lub włoskiego, dzwoneczki zakładane na palce dłoni oraz na kostki u nóg), które równorzędnie i twórczo uczestniczą w tym procesie. Używanie podwójnych przyborów ma sprzyjać harmonijnemu rozwojowi prawej i lewej strony ciała. Ogranicza się tu mówienie, ćwiczenia mają bowiem rozbudzać wyobraźnię dziecka oraz jego kreatywność. Impulsem do podejmowania jakichkolwiek działań jest muzyka. W trakcie ćwiczeń pojawia się dużo improwizacji, indywidualnej interpretacji muzyki, swobody w użyciu przyborów. Towarzyszy im uczu-cie radości, uczenia się i nabywania kultury oraz płynności ruchu. Stosując tę metodę u małych dzieci, nauczyciel nie tylko demonstruje ruch wzbogacony muzyką, instrumen-tami oraz przyborami, ale też ćwiczy razem z dziećmi. Dzieci naśladują jego ruch. W miarę postępów nauczyciel pozostawia dzieciom więcej swobody w jego kreowaniu. 6. Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne – to metoda terapeutyczna, ale jej elementy można z powodzeniem zastosować w grupie. Wszechstronność tej metody pole-ga na oddziaływaniu ruchu na sfery motoryczną, poznawczą, emocjonalną i społeczną, przez co harmonizuje ona rozwój psychoruchowy dziecka. Metoda ta zaspokaja potrzebę ruchu i zabawy, daje możliwość poznania własnego ciała i jego predyspozycji, buduje po-czucie własnej wartości i pewności siebie. Uczy też budowania relacji z drugą osobą i więzi z grupą. Ćwiczenia są dostosowane do pięciu kategorii ruchu: ruch prowadzący do poznania schematu własnego ciała, ruch pozwalający na umiejscowienie poszczególnych części ciała w przestrzeni, ruch służący do nawiązywania relacji z drugim człowiekiem (budowanie zaufania), ruch w grupie (praca zespołowa), ruch kreatywny (swobodna eks-presja ruchowa). Dodatkowymi atutami tej metody są wzmacnianie poczucia bezpieczeń-stwa i doznawanie radości oraz satysfakcji ze wspólnego sukcesu. Ważne! Znajomość metod oraz rodzajów zabaw stanowi podstawę tworzenia zajęć ruchowych dla małych dzieci. Zadaniem nauczyciela jest zorganizowanie pracy w tej sferze z uwzględnieniem wieku dzieci, ich możliwości rozwojowych oraz wymagań dotyczących prowadzenia zajęć ruchowych w przedszkolu. Tworząc zestawy zabaw i ćwiczeń, trzeba pamiętać o wyko-rzystywaniu elementów wielu metod – wówczas zajęcia będą dla dzieci ciekawe. Chętnie wezmą w nich udział. W grupach dzieci młodszych, czyli trzy- i czterolatków, każdego dnia (rano i po południu) przeprowadzamy wybrane zabawy ruchowe. Organizujemy zabawę ruchową na świeżym po-wietrzu w ogrodzie lub podczas spaceru. Trzy razy w tygodniu przeprowadzamy cały zestaw zabaw ruchowych jako jeden z głównych elementów zajęć dydaktycznych. Zabawy powta-rzamy, dokonując drobnych zmian (dajemy dzieciom np. inne rekwizyty lub inny podkład muzyczny). W grupach dzieci starszych, czyli pięcio- i sześciolatków, każdego dnia organizujemy ćwi-czenia poranne (jeden zestaw na cały tydzień ze zmianami). Organizujemy zabawy ruchowe na świeżym powietrzu. Trzy razy w tygodniu przeprowadzamy zestaw ćwiczeń i zabaw ru-chowych jako jeden z głównych elementów zajęć dydaktycznych. Po południu organizujemy wybraną zabawę ruchową. Zabawy i ćwiczenia muszą zostać przemyślane i odpowiednio dobrane do wieku i możliwości dzieci. Ważne jest wykorzystywanie zabaw wszelkiego rodzaju, aby angażować wszystkie mięśnie i stymulować sprawność całego ciała. Trzeba pamiętać o doborze atrakcyjnych dla dzieci rekwizytów. Można wspomóc się muzyką, instrumentami perkusyjnymi oraz akustycz-nymi. Można też wykorzystać rymowankę lub opowieść.