STAN PRAWNY NA 18 LISTOPADA 2021 Zatrudnienie nauczyciela niezdolnego do pracy Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrud-nianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 573 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762), • Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 291 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.). Pojęcie „niezdolności do pracy”, wbrew powszechnym skojarzeniom z nim związanym, nie jest tożsame z zakazem wykonywania pracy. Obowiązujące przepisy dają taką możliwość osobom, które posiadają orzeczenie o niezdolności do pracy i pobierają z tego tytułu rentę. Karta nauczyciela Regulacja art. 23 ust. 1 Karty nauczyciela wskazuje okoliczności, w których niezbędne jest rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania. Ulega on rozwiązaniu: • na wniosek nauczyciela, • w razie czasowej niezdolności nauczyciela do pracy spowodowanej chorobą, jeżeli okres tej niezdolności przekracza 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spo-wodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży – 270 dni, przy czym do okresu nie-zdolności do pracy wlicza się również przypadające w tym okresie przerwy obejmujące dni, w których w przedszkolu, zgodnie z odrębnymi przepisami, nie odbywają się zajęcia; w szczególnie uzasadnionych wypadkach okres nieobecności w pracy może być przedłużony o kolejne 12 miesięcy, o ile nauczyciel uzyska prawo do świadczenia rehabilitacyjnego, o którym mowa w przepisach dotyczących świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, lub zostanie mu udzie-lony urlop dla poratowania zdrowia, • w razie orzeczenia przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy, • w razie uzyskania negatywnej oceny pracy, • w razie cofnięcia skierowania do nauczania religii. Określone zostały więc dwa przypadki, w których niezdolność do pracy spowodowana choro-bą staje się przyczyną rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem. Następuje ono odpowied-nio: • z końcem tego miesiąca, w którym upływa okres czasowej niezdolności nauczyciela do pracy, • z końcem miesiąca, w którym dyrektor przedszkola otrzymał ostateczne orzeczenie lekarskie o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy. Przypadki te są kategoryczne i wykluczają możliwość dalszego zatrudnienia. Co jednak istot-ne, nie zawsze lekarz medycyny pracy stwierdzi, że pracownik niezdolny do pracy nie może wykonywać określonych czynności. Istnieją orzeczenia dopuszczające pracownika niezdolne-go do pracy do wykonywania określonych czynności służbowych. Rehabilitacja zawodowa W tej kwestii należy zwrócić uwagę na definicje znajdujące się w Ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zgodnie z art. 1 dotyczy ona osób, których niepełnosprawność została potwierdzona orzecze-niem: • o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełno-sprawności lub • o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów, lub • o niepełnosprawności wydanym przed ukończeniem 16 roku życia. Osoby te zwane są dalej w Ustawie „osobami niepełnosprawnymi”. Stosownie do art. 5 tego aktu orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o: 1) całkowitej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2, i niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, 2) całkowitej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 Ustawy wymie-nionej w pkt 1, traktowane jest na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu nie-pełnosprawności, 3) częściowej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 3, oraz celowości przekwalifikowania, o którym mowa w art. 119 ust. 2 i 3 Ustawy wymienionej w pkt 1, traktowane jest na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności. Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych mówi więc o orzeczeniu o całkowitej niezdolności do pracy. Warto w tym kontekście przytoczyć w całości treść art. 12, zgodnie z którym: • niezdolną do pracy w rozumieniu tej Ustawy jest osoba, która całkowicie lub częścio-wo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu, • całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania ja-kiejkolwiek pracy, • częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Z kolei w myśl art. 13 przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się: • stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, • możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celo-wość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne. Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż pięć lat. Można ją również orzec na okres dłuższy niż pięć lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdol-ności do pracy przed upływem tego okresu. Jeśli osobie uprawnionej do renty z tytułu nie-zdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich pięciu lat poprzedzających dzień badania lekarskiego brakuje mniej niż pięć lat do osiągnięcia wieku emerytalnego, w przypadku dalszego stwierdzenia niezdolności do pracy orzeka się niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku. Zachowanie zdolności do pracy w warunkach określonych w Ustawie o rehabilitacji zawo-dowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie stanowi przeszkody do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy (art. 13 ust. 4). Innymi słowy – można pracować pomimo orzeczonej niezdolności do pracy. Oceny niezdolności do pracy dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik Zakładu Ubez-pieczeń Społecznych. Ustala również: • datę powstania niezdolności do pracy, • trwałość lub przewidywany okres niezdolności do pracy, • związek przyczynowy niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okoliczno-ściami, • trwałość lub przewidywany okresu niezdolności do samodzielnej egzystencji, • celowość przekwalifikowania zawodowego. Orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Odnosząc to zastrzeżenie do art. 4 ust. 5 Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełno-sprawnych, zauważyć należy, że zaliczenie do znacznego albo umiarkowanego stopnia nie-pełnosprawności nie wyklucza – o czym decyduje lekarz medycyny pracy – możliwości za-trudnienia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej w przy-padkach: • przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnospraw-nej, • zatrudnienia w formie telepracy. Przywileje pracowników niepełnosprawnych Pamiętać należy, że pracownikowi niepełnosprawnemu przysługują pewne przywileje. Zgodnie z art. 17 Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełno-sprawnych osoba niepełnosprawna ma prawo do dodatkowej 15-minutowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek, wliczanej do czasu pracy. Przepis ten nie wy-łącza stosowania art. 134 Kodeksu pracy, który prawo do przerwy w pracy trwającej co naj-mniej 15 minut i wliczanej do czasu pracy przyznaje wszystkim pracownikom, których do-bowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin. W efekcie osoba niepełnosprawna pracująca co najmniej 6 godzin dziennie ma prawo do dwóch 15 minutowych przerw w pracy. Nie ma przeciwwskazań, aby przerwy te ze sobą połączyć. Wówczas osoba niepełnosprawna będzie miała w ciągu dnia pracy jedną półgodzinną przerwę. Brak natomiast podstawy praw-nej, która pozwalałaby dzielić owe przerwy na krótsze niż 15-minutowe odcinki. Uprawnienie wynikające z art. 17 Ustawy nie może być zrealizowane w ramach przerwy, o której mowa w art. 141 Kodeksu pracy. Pracodawca może wprowadzić jedną przerwę w pracy, niewliczaną do czasu pracy, w wymiarze nieprzekraczającym 60 minut, przeznaczoną na spożycie posiłku lub załatwienie spraw osobistych. Zgodnie z art. 19 Ustawy osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepeł-nosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Urlop ten nie przysługuje osobie, która na podstawie odrębnych przepisów jest już uprawniona do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego. Taką osobą będzie nauczyciel. Wymiar urlopu nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach określa bowiem Karta nauczyciela, przyznająca w art. 64 prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 35 dni roboczych w czasie ustalonym w planie urlopów. Niepełnosprawni nauczyciele nie mają więc prawa do urlopu przewi-dzianego w art. 19 Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób nie-pełnosprawnych.