STAN PRAWNY NA 10 LISTOPADA 2021 Zmiana pieczęci Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1509 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz.U. z 2019 r. poz. 502), • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 1955 r. w sprawie tablic i pieczęci urzędowych (t.j. Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 316 ze zm.), • Dekret z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych (t.j. Dz.U. Nr 47 poz. 314 ze zm.), • Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach (t.j. Dz.U. z 1939 r. Nr 2 poz. 8). Na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu dostępny jest projekt Ustawy z dnia 30 września 2021 r. o symbolach państwowych Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa ta ma zastąpić obecnie obowiązującą Ustawę z dnia 31 stycznia 1980 r. godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych, a zmiana ta wprowadzi konieczność wymiany pieczęci, którymi posługują się jednostki oświatowe. Jak wskazuje uzasadnienie do projektu, po 1997 r. nie została przyjęta nowa Ustawa o symbolach państwowych, a jedynie dokonywano kolejnych nowelizacji Ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych, która stanowi obecnie podstawowy akt prawny regulujący zarówno wygląd symboli państwowych, jak również sposoby ich wykorzystania. Warto zwrócić uwagę na ten fragment uzasadnienia, który dotyczy herbu państwowego. Czytamy w nim, że projektowane przepisy dotyczące herbu państwowego oznaczają odejście od wersji trójwymiarowej (płaskorzeźby) niezgodnej z wymogami heraldyki, a przyjętej Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach chorągwiach i pieczęciach. Herb państwowy zgodny z załącznikiem nr 1 do projektu ustawy jest wizerunkiem dwuwymiarowym, nie przestrzennym. Był to jeden z głównych postulatów przewijających się w dyskusjach wokół symboli państwowych, a także w trakcie prekonsultacji projektowanej ustawy. Uzasadnienie wskazuje również, że dyskusje nad wyglądem polskiego herbu państwowego mają długą historię. Z uwagi na technikę graficzną twórcy wizerunku z 1927 r. Zygmunta Kamińskiego, orzeł biały w herbie państwowym jest cieniowany, a także niesymetryczny. Nowy projekt załączony do ustawy dokonuje korekty w tym względzie, równocześnie wprowadzając trójliść, nawiązujący do wcześniejszych przedstawień orła białego. Korekta w projekcie obejmuje również dopracowanie wizerunku korony z prześwitami (obecnymi w projekcie z 1927 r., a następnie zarzuconymi z uwagi na technikę drukarską) oraz ozłocenie całych części rogowych, nie tylko szponów orła (zgodne z zasadami heraldyki). Wszystkie te zmiany mają charakter techniczny: dostosowują herb państwowy do wymogów heraldyki i możliwości współczesnych technik graficznych. Należy też zwrócić uwagę na treść art. 29 Projektu Ustawy, zgodnie z którym wizerunek orła białego ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej w koronie otwartej na głowie zwróconej w prawo, z rozpostartymi skrzydłami, umieszcza się na pieczęciach państwowych. Pieczęci państwowych używa się do stwierdzania wiarygodności oraz nadawania mocy prawnej dokumentom w przypadkach określonych przepisami prawa i są nimi: • Pieczęć Rzeczypospolitej Polskiej, • Pieczęć Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, • Pieczęć Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, • Pieczęć Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, • pieczęć urzędowa. Według definicji projektu pieczęcią urzędową jest metalowa, tłoczona pieczęć okrągła zawierająca pośrodku wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej, a w otoku napis odpowiadający nazwie podmiotu uprawnionego do używania pieczęci urzędowej oraz treść dodatkową, jeżeli przepis innej ustawy tak stanowi. Ważne! Zmiana wizerunku orła na pieczęciach oznaczać będzie konieczność ich wymiany przez jednostki używające pieczęci urzędowych, w tym jednostki systemu oświaty – przedszkola, szkoły i placówki. Stosownie do obecnie obowiązującego § 11 ust. 1 pkt 5 Rozporządzenia w sprawie tablic i pieczęci urzędowych wymiar pieczęci urzędowych używanych do tłoczenia w papierze i do tuszu wynosi dla jednostek organizacyjnych, czyli również dla szkół, 36 mm średnicy. Pieczęci o średnicy 20 mm można używać, ze względu na szczupłość miejsca, w legitymacjach pracowniczych. Tu należy natomiast poczynić pewne uwagi na temat obowiązywania tego Rozporządzenia. Otóż zostało ono wydane na podstawie art. 12 Dekretu z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych. Tymczasem projekt nowej Ustawy o symbolach państwowych Rzeczypospolitej Polskiej stanowi w art. 34 ust. 4, że Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, wymiary oraz sposób używania i zabezpieczenia pieczęci urzędowych, a także tryb zamawiania i sposób wyrobu pieczęci urzędowych oraz nadzór nad ich wyrobem, uwzględniając sposób wyboru podmiotów zajmujących się ich wyrobem, bezpieczeństwo obrotu prawnego, konieczność zapobiegania utracie pieczęci urzędowych przez uprawnione podmioty oraz dostosowanie ich rozmiaru do potrzeb, dla których dana pieczęć jest wykorzystywana. Można zatem się spodziewać, że zostanie wydany nowy akt regulujący zasady zamawiania pieczęci, natomiast zapewne nie będzie on zawierał istotnych różnic w stosunku do obecnych regulacji. Aktualnie § 16 Rozporządzenia stanowi, że do wyrobu pieczęci państwowych uprawniona jest wyłącznie Mennica Państwowa. Zgodnie z kolei z § 17 ust. 1 pkt 5 Rozporządzenia zamówienia na pieczęcie urzędowe szkoły kierują do Mennicy Państwowej za pośrednictwem wojewodów lub innych organów sprawujących nad nimi nadzór. W praktyce szkoły, przedszkola i placówki samorządowe nie kierują zamówienia do wojewody, lecz do urzędów właściwych gmin i powiatów prowadzących daną jednostkę i to wydziały oświaty tych urzędów kierują do Mennicy Państwowej zamówienie na pieczęć dla danej szkoły. Co istotne, według § 18 Rozporządzenia jednostka organizacyjna uprawniona do zamawiania pieczęci urzędowych do użytku podległej jednostki organizacyjnej rozstrzyga o potrzebie i celowości zamówienia. Ważne! Zamówienie pieczęci urzędowej w Mennicy Państwowej może być dokonane tylko na piśmie. Pismo zamawiające powinno być podpisane przez kierownika zamawiającej jednostki organizacyjnej lub pracownika przez niego wyznaczonego i wskazywać osobę upoważnioną do odbioru wykonanej pieczęci z podaniem nazwiska, imienia i numeru legitymacji pracowniczej tej osoby albo dokładny adres, pod który wykonana pieczęć ma być przesłana jako polecona przesyłka pocztowa. Podkreślić natomiast należy, że o ile zmieni się wizerunek orła na pieczęciach, tak już wpisany na nich tekst najprawdopodobniej nie, bowiem wynika on z odrębnych regulacji dotyczących organizacji jednostek oświatowych, czyli Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli. Stosownie do § 1 Rozporządzenia w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli nazwa publicznej szkoły podstawowej, liceum ogólnokształcącego, technikum, branżowej szkoły I stopnia, branżowej szkoły II stopnia, szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy i szkoły policealnej, zwanych dalej „szkołą”, oraz nazwa publicznego przedszkola, zwanego dalej „przedszkolem”, zawierają: • odpowiednio określenie: „Szkoła Podstawowa”, „Liceum Ogólnokształcące”, „Technikum”, „Branżowa Szkoła I stopnia”, „Branżowa Szkoła II stopnia”, „Szkoła Specjalna Przysposabiająca do Pracy”, „Szkoła Policealna” i „Przedszkole”, • ustalony przez organ prowadzący, odrębnie dla danego typu szkoły, numer porządkowy szkoły wyrażony cyfrą arabską, a w przypadku liceum ogólnokształcącego – cyfrą rzymską, jeżeli w danej miejscowości jest więcej niż jedna szkoła danego typu, lub numer porządkowy przedszkola wyrażony cyfrą arabską, jeżeli w danej miejscowości jest więcej niż jedno przedszkole, • imię szkoły lub przedszkola, jeżeli imię takie nadano, • nazwę miejscowości, w której siedzibę mają szkoła lub przedszkole. Nazwa szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe może także zawierać wskazanie: • kierunku kształcenia zawodowego, • organu prowadzącego szkołę. Nazwa: • szkoły: specjalnej, integracyjnej, sportowej i mistrzostwa sportowego oraz szkoły ponadpodstawowej dwujęzycznej zawiera użyte w odpowiednim rodzaju określenie: „Specjalna”, „Integracyjna”, „Sportowa”, „Mistrzostwa Sportowego” i „Dwujęzyczna”, • szkoły podstawowej z oddziałami przedszkolnymi oraz szkoły ogólnodostępnej z oddziałami specjalnymi, integracyjnymi, dwujęzycznymi, sportowymi i mistrzostwa sportowego może zawierać użyte w odpowiednim rodzaju określenie: „z Oddziałami Przedszkolnymi”, „z Oddziałami Specjalnymi”, „z Oddziałami Integracyjnymi”, „z Oddziałami Dwujęzycznymi”, „z Oddziałami Sportowymi” i „z Oddziałami Mistrzostwa Sportowego”, • przedszkola: specjalnego i integracyjnego zawiera odpowiednio określenie: „Specjalne” i „Integracyjne”, • przedszkola ogólnodostępnego z oddziałami specjalnymi i przedszkola ogólnodostępnego z oddziałami integracyjnymi może zawierać użyte w odpowiednim rodzaju określenie: „Oddziałami Specjalnymi” i „z Oddziałami Integracyjnymi”. Nazwa szkoły dla dorosłych zawiera wskazanie typu szkoły oraz określenie „dla Dorosłych”. Nazwa szkoły lub przedszkola wchodzących w skład zespołu szkół, oprócz nazwy szkoły lub przedszkola, zawiera nazwę zespołu. W nazwie szkoły specjalnej umieszczonej na pieczęciach, którymi opatruje się świadectwo i legitymację szkolną, pomija się określenie „specjalna” oraz określenie rodzaju niepełnosprawności uczniów. Jak zatem widać, nazwa szkoły, zwłaszcza wchodzącej w skład zespołu, może być bardzo długa, co może utrudnić umieszczenie nazwy na pieczęci. Pomocny jest tu jednak § 3 ust. 5 Rozporządzenia w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i przedszkoli. Zgodnie bowiem z tym przepisem nazwa szkoły jest używana w pełnym brzmieniu. Na pieczęciach może być używany skrót nazwy. Regulacja ta umożliwia zatem używanie skrótu nazwy i co istotne podobna regulacja znajduje się w § 15 Rozporządzenia w sprawie tablic i pieczęci urzędowych, według którego ze względu na długość nazwy można użyć w pieczęci nazwy właściwej jednostki organizacyjnej w postaci skróconej. Przywołane rozporządzenia nie zawierają żadnych zasad skracania nazw jednostek oświatowych, przez co uznać można, że istnieje w tym zakresie pewna dowolność. Nie ulega wątpliwości, że można skrócić na pieczęci niektóre z wyrazów składających się na nazwę, zgodnie z ogólnymi regułami językowymi. W pewnych przypadkach jednak, choćby gdy imię i nazwisko patrona szkoły będą wyjątkowo długie, samo skrócenie wyrazów może się okazać niewystarczające. Wydaje się w takim wypadku, że dopuszczalne jest pominięcie na pieczęci niektórych elementów nazwy, przykładowo poprzez niewskazywanie zespołu szkół, w skład którego szkoła wchodzi. Taka interpretacja jest dopuszczalna z tej przyczyny, że Rozporządzenie w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli mówi nie o skracaniu wyrazów, lecz o skracaniu nazwy szkoły na pieczęci, więc skrócenie jej jest możliwe właśnie poprzez pominięcie elementów nazwy, byle nadal była możliwa identyfikacja szkoły. Ważne! Wejście w życie nowych regulacji nie spowoduje natychmiastowej konieczności wymiany wszystkich pieczęci. O ile pieczęcie zamawiane po wejściu w życie nowej ustawy będą musiały odpowiadać jej wymogom, to jednak projekt przewiduje w art. 82, że pieczęcie wykonane przed jego wejściem w życie będą mogły być używane aż do ich zużycia.