STAN PRAWNY NA 5 LISTOPADA 2021 Zasady tworzenia klasy integracyjnej Opracował i zaktualizował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r. (Dz.U. z 2009 r. nr 114 poz. 946 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (t. j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1309), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz.U. z 2017 r., poz. 1743), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia z 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz.U. z 2019 r. poz. 502), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2013 r. poz. 532 ze zm.). Założeniem funkcjonowania klas integracyjnych jest stwarzanie dzieciom niepełnosprawnym możliwie jak najbardziej korzystnych warunków do uczenia się – oddziały te stanowią więc praktyczną realizację postulatu art. 70 Konstytucji RP, zgodnie z którym każdy ma prawo do nauki. Uszczegółowieniem regulacji konstytucyjnych jest z kolei art. 1 pkt 6 i 7 Ustawy Prawo oświatowe. W myśl tych przepisów system oświaty zapewnia w szczególności możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami, a ponadto opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi wyrażającą się w umożliwianiu realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych Tworzenie oddziałów integracyjnych Możliwość tworzenia oddziałów integracyjnych przewidują przepisy Rozporządzenia w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli. Zgodnie z § 1 ust. 13 Rozporządzenia, utworzenie oddziału integracyjnego nie stanowi przekształcenia szkoły, o którym mowa w art. 89 ust. 9 Prawa oświatowego. Ponadto na fakt wyodrębnienia w strukturze organizacyjnej danej jednostki oświatowej oddziałów integracyjnych wskazuje wprost nazwa tej jednostki – przykładowo, stosownie do treści § 1 ust. 3 pkt 1 przywołanego Rozporządzenia, nazwa szkoły integracyjnej zawiera użyte w odpowiednim rodzaju określenie: "Integracyjna". Zgodnie natomiast z pkt 2 tej regulacji nazwa szkoły podstawowej ogólnodostępnej z oddziałami integracyjnymi może zawierać użyte w odpowiednim rodzaju określenie: "z Oddziałami Integracyjnymi". Takie umiejscowienie przywołanych przepisów wskazuje, że o utworzeniu nowej jednostki oświatowej z oddziałami integracyjnymi decyduje organ prowadzący, działający za pośrednictwem organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego – np. rada gminy. Stosownie do treści art. 88 ust. 7 Ustawy Prawo oświatowe, jednostka samorządu terytorialnego zakładająca szkołę podpisuje akt założycielski oraz nadaje pierwszy statut. Z kolei zgodnie z art. 29 ust 1 pkt 1 Prawa oświatowego zadania i kompetencje organu prowadzącego, określone m.in. w art. 88 ust. 7, wykonuje odpowiednio: rada gminy, rada powiatu, sejmik województwa. Nadanie statutu nowo tworzonej szkole podstawowej należy zatem do wyłącznej kompetencji rady gminy i to właśnie rada, przyjmując statut jednostki oświatowej, decyduje, czy tworzona szkoła będzie prowadzić oddziały integracyjne. Zarówno typ szkoły, jej nazwa, jak i organizacja oddziałów integracyjnych uregulowane zostają bowiem właśnie w statucie danej jednostki. Oczywiście powyższe uwagi dotyczą wyłącznie nowo tworzonej szkoły, ponieważ tylko w takim wypadku organ stanowiący JST ma kompetencje do nadania jej statutu. W przypadku szkół już istniejących wyłączną kompetencję do zawarcia w statucie szkoły postanowienia, że prowadzi ona oddziały integracyjne, posiada rada szkoły. W szkołach i placówkach, w których rada szkoły nie została powołana, jej kompetencje do zmiany statutu jednostki przejmuje rada pedagogiczna. Zatem to rada pedagogiczna (lub rada szkoły – jeżeli została utworzona) wprowadza zmiany w statucie, które przewidują utworzenie oddziału integracyjnego. Ważne! Na podstawie regulacji statutu szkoły jej dyrektor tworzy oddziały integracyjne zgodnie z zasadami ich organizacji, również określonymi w statucie. Oznacza to jednocześnie, że brak stosownych regulacji statutowych wyklucza możliwość samodzielnego utworzenia przez dyrektora oddziału integracyjnego. Zasady rekrutacji do oddziałów integracyjnych Zasady rekrutacji do oddziałów integracyjnych zawarte są obecnie w rozdziale 6 Ustawy Prawo oświatowe. Do szkoły podstawowej i gimnazjum zawsze przyjmowane są dzieci i młodzież zamieszkujące obwód danej szkoły (art. 130 Prawa oświatowego). Dopiero w przypadku kandydatów spoza obwodu przeprowadzane jest postępowanie rekrutacyjne, przy czym kryteria rekrutacji w tym wypadku nie są ustalane ustawowo, lecz określane przez organ prowadzący. Prawo oświatowe w tym wypadku nie narzuca obowiązku przyznania pierwszeństwa w rekrutacji osobom niepełnosprawnym, aczkolwiek jest zasadne, aby przyjęte kryteria osoby takie uwzględniały, jeżeli dany organ prowadzi szkoły z oddziałami integracyjnymi. Konieczne jest bowiem przyjęcie takiej liczby uczniów niepełnosprawnych, która gwarantuje osiągnięcie minimum niezbędnego do prowadzenia oddziałów integracyjnych, określonego w Rozporządzeniu w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli. Należy przy tym podkreślić, że na podstawie art. 133 ust. 6 Prawa oświatowego również w przypadku szkoły podstawowej regulacje dotyczące rekrutacji stosuje się odpowiednio do postępowania rekrutacyjnego do klasy I publicznej szkoły podstawowej integracyjnej lub oddziału integracyjnego w publicznej szkole podstawowej ogólnodostępnej. Innymi słowy, kandydaci pełnosprawni ubiegający się o przyjęcie do szkoły integracyjnej lub z oddziałami integracyjnymi muszą być przyjęci, jeżeli mieszkają w obwodzie danej szkoły. W przypadku szkół ponadpodstawowych do klasy I przyjmuje się osoby, które posiadają świadectwo ukończenia szkoły podstawowej, a w przypadku kandydatów do szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe – posiadające także zaświadczenie lekarskie zawierające orzeczenie o braku przeciwwskazań zdrowotnych do podjęcia praktycznej nauki zawodu. Kryterium niepełnosprawności jest brane pod uwagę w przypadku, gdy jest konieczne przeprowadzenie postępowania rekrutacyjnego z uwagi na niedostateczną liczbę miejsc w szkole, przy czym kryterium to występuje wyłącznie na drugim i trzecim etapie postępowania. Również w tym wypadku przepisy dotyczące rekrutacji stosuje się odpowiednio do postępowania rekrutacyjnego do klasy I publicznej szkoły ponadgimnazjalnej integracyjnej lub oddziału integracyjnego w publicznej szkole ponadgimnazjalnej ogólnodostępnej w odniesieniu do dzieci nieposiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego ze względu na niepełnosprawność. W przypadku publicznej szkoły policealnej kryterium niepełnosprawności jest brane pod uwagę już na pierwszym etapie postępowania rekrutacyjnego Ważne! Podstawowym dokumentem stwierdzającym niepełnosprawność jest orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Jest ono wydawane przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradniach specjalistycznych, stosownie do treści § 2 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Zasady kształcenia w oddziałach integracyjnych Zasady kształcenia w oddziałach integracyjnych określa Rozporządzenie w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Zgodnie z nim kształcenie uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym może być prowadzone do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym uczeń kończy: • 20. rok życia – w przypadku szkoły podstawowej, • 24. rok życia – w przypadku szkoły ponadpodstawowej. Zgodnie z § 2 Rozporządzenia kształcenie, wychowanie i opiekę dla uczniów niepełnosprawnych organizuje się w: • przedszkolach ogólnodostępnych, • przedszkolach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi, • przedszkolach integracyjnych, • przedszkolach ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi, • przedszkolach specjalnych, • oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych, • innych formach wychowania przedszkolnego, • szkołach ogólnodostępnych, • szkołach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi, • szkołach integracyjnych, • szkołach ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi, • szkołach specjalnych, w tym szkołach specjalnych przysposabiających do pracy, • młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, • młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, • specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, • ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych. Ważne! Kształcenie, wychowanie i opiekę dla uczniów niepełnosprawnych w przedszkolach, innych formach wychowania przedszkolnego, szkołach i oddziałach organizuje się na każdym etapie edukacyjnym, w integracji z uczniami pełnosprawnymi, w przedszkolu, innej formie wychowania przedszkolnego lub szkole najbliższych miejsca zamieszkania ucznia niepełnosprawnego. Z kolei zgodnie z § 5 Rozporządzenia wymienione jednostki zapewniają: • realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, • warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, • zajęcia specjalistyczne, • inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, w szczególności zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne, • integrację dzieci lub uczniów ze środowiskiem rówieśniczym, w tym z uczniami pełnosprawnymi, • przygotowanie uczniów do samodzielności w życiu dorosłym. Ważne! Dla ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego opracowuje się indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny, uwzględniający zalecenia zawarte w orzeczeniu, dostosowany do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia. Program opracowuje zespół, o którym mowa w § 6 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym – jego zadaniem jest planowanie i koordynowanie udzielania uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Zespół ten składa się z nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych oraz specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem. Co istotne, Rozporządzenie w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym wymaga w § 7 dodatkowego zatrudnienia w szkołach z oddziałami integracyjnymi nauczycieli posiadających kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego, którzy: • prowadzą wspólnie z innymi nauczycielami zajęcia edukacyjne oraz wspólnie z innymi nauczycielami i ze specjalistami realizują zintegrowane działania i zajęcia określone w programie, prowadzą wspólnie z innymi nauczycielami i specjalistami pracę wychowawczą z uczniami niepełnosprawnymi, niedostosowanymi społecznie oraz zagrożonymi niedostosowaniem społecznym, • uczestniczą, w miarę potrzeb, w zajęciach edukacyjnych prowadzonych przez nauczycieli oraz w zintegrowanych działaniach i zajęciach określonych w programie, realizowanych przez nauczycieli i specjalistów, udzielają pomocy nauczycielom prowadzącym zajęcia edukacyjne oraz nauczycielom i specjalistom realizującym zintegrowane działania i zajęcia określone w programie w doborze form i metod pracy z uczniami niepełnosprawnymi, niedostosowanymi społecznie oraz zagrożonymi niedostosowaniem społecznym. Należy zauważyć, że podstawy polskiego modelu integracji zostały zaczerpnięte z międzynarodowych dokumentów odnoszących się do problemu kształcenia osób niepełnosprawnych. Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych oraz Deklaracja z Salamanki (UNESCO, 1994 r.) wskazywały na konieczność stworzenia w instytucjach oświatowych określonych warunków dla włączenia osób niepełnosprawnych do szkół ogólnodostępnych. Kształcenie w klasach integracyjnych powinno umożliwić uczniom o specjalnych potrzebach edukacyjnych zdobycie wiedzy w warunkach szkolnych, które sprzyjają rozwojowi uczniów niepełnosprawnych. Ważne! Oddział integracyjny sprawdzi się jednak wyłącznie wówczas, gdy będzie działał z zachowaniem pewnych podstawowych zasad, z których najważniejszą jest zatrudnienie nauczyciela wspomagającego. Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi wymagają większej uwagi, która musi zostać podzielona między pedagogów po to, aby nie ucierpiał program nauczania.