STAN PRAWNY NA 4 PAŹDZIERNIKA 2024

Z tytułu urodzenia dziecka pracownikom przysługuje wiele uprawnień, w tym prawo do urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego. We wszystkich placówkach oświatowych zarówno pracownicy niepedagogiczni, jak i nauczyciele, podlegają w tej kwestii tym samym przepisom Kodeksu pracy.

Zmiany w Kodeksie pracy, obowiązujące od 26 kwietnia 2023 r., dotyczyły również uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, m.in. także urlopu macierzyńskiego, w szczególności w zakresie sposobu składania wniosków czy zwiększenia ochrony podczas jego trwania.

Długość urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego może wynosić dla jednego rodzica 52 tygodnie w przypadku urodzenia jednego dziecka i od 65 do 71 tygodni w przypadku urodzenia większej liczby dzieci.

Na podstawie art. 91c ust. 1 Karty nauczyciela w sprawach nieuregulowanych w tej Ustawie, a dotyczących stosunku pracy, stosuje się przepisy Kodeksu pracy. Nauczyciele oraz pracownicy placówek oświatowych publicznych i niepublicznych mają prawo do urlopów macierzyńskich na zasadach uregulowanych w dziale ósmym Kodeksu pracy, dotyczącym uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem.

Osoby uprawnione do urlopu macierzyńskiego

Według Kodeksu pracy osoby uprawnione do korzystania z urlopu macierzyńskiego bądź możliwości pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający temu urlopowi to:

• ubezpieczona matka dziecka – matka dziecka niebędąca pracownicą, objęta ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa określonym w Ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych,
• ubezpieczony ojciec dziecka – ojciec dziecka niebędący pracownikiem, objęty ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa określonym w Ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych,
• pracownik – inny członek najbliższej rodziny – pracownik inny niż pracownik-ojciec wychowujący dziecko, członek najbliższej rodziny, o którym mowa w art. 29 ust. 5 Ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa,
• inny ubezpieczony członek najbliższej rodziny – niebędący pracownikiem ubezpieczony członek najbliższej rodziny, inny niż ubezpieczony ojciec dziecka.

Zgodnie z art. 180 § 1 k.p. prawo do urlopu macierzyńskiego przysługuje pracownicy, która w trakcie trwania stosunku pracy urodziła dziecko. Nie może z niego skorzystać osoba:

• zatrudniona na podstawie umowy o dzieło lub na podstawie umowy-zlecenia, chyba że z tytułu umowy zlecenia podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu – wówczas ma prawo do zasiłku macierzyńskiego odpowiadającego okresowi urlopu macierzyńskiego,
• przebywająca na urlopie bezpłatnym,
• która w czasie urlopu wychowawczego urodzi kolejne dziecko (w tym przypadku pracownica ma prawo do zasiłku macierzyńskiego odpowiadającego okresowi urlopu macierzyńskiego).

Jeżeli w trakcie przebywania na urlopie zdrowotnym nauczycielka urodzi dziecko, wówczas następuje przerwanie tego urlopu i od dnia porodu przysługuje jej urlop macierzyński.

W określonych przypadkach prawo do urlopu macierzyńskiego przysługuje ojcu dziecka. Zgodnie z art. 180 § 5 Kodeksu pracy matka w takiej sytuacji musi:

• mieć prawo do urlopu macierzyńskiego (pozostawać w stosunku pracy),
• przebywać na urlopie macierzyńskim minimum 14 tygodni.

Po upływie 14 tygodni matka może zrezygnować z przysługującej jej dalszej części urlopu na rzecz ojca-pracownika lub ojca-ubezpieczonego, jeżeli ten w celu sprawowania opieki nad dzieckiem przerwie działalność zarobkową i złoży do swojego pracodawcy bądź do właściwej jednostki ZUS-u wniosek o udzielenie mu urlopu macierzyńskiego/wypłaty zasiłku macierzyńskiego.

Wymiar urlopu macierzyńskiego

W myśl art. 180 § 1 k.p. pracownicy przysługuje – w zależności od liczby urodzonych dzieci – urlop macierzyński w wymiarze:

Wymiar urlopu macierzyńskiego nie zależy w żaden sposób od tego, czy jest to pierwszy, czy kolejny poród pracownicy. Zgodnie z art. 183¹ Kodeksu pracy przy udzielaniu urlopu macierzyńskiego tydzień należy liczyć jako siedem dni kalendarzowych.

Należy podkreślić, że urlop macierzyński jest dla pracownicy obowiązkowy. Z uprawnienia tego może zrezygnować jedynie w przypadkach przewidzianych przepisami prawa.

Przed przewidywaną datą porodu może przypadać nie więcej niż sześć tygodni urlopu macierzyńskiego (art. 180 § 2 Kodeksu pracy). Ustawodawca wprowadził maksymalny wymiar urlopu macierzyńskiego, który można wykorzystać jeszcze przed rozwiązaniem. Przepis nie zastrzega, że część urlopu macierzyńskiego przed porodem może być wykorzystana tylko w sześciu tygodniach, zatem pracownica może złożyć wniosek o udzielenie jej np. 10 albo 24 dni urlopu przed planowaną datą porodu.

Przykład
Pracownica 20 kwietnia 2024 r. złożyła wniosek o tydzień urlopu przed przewidywaną datą porodu. W związku z urodzeniem dziecka 27 kwietnia 2024 r. jest uprawniona do wykorzystania jeszcze 19 tygodni podstawowego urlopu macierzyńskiego, czyli różnicy pomiędzy 20 tygodniami urlopu macierzyńskiego (w pełnym wymiarze) i tygodniem urlopu wykorzystanym przed porodem.

Wniosek o urlop macierzyński

Przepisy Kodeksu pracy nie przewidują obowiązku złożenia wniosku o podstawowy urlop macierzyński. Pracodawca może jednak ze względów praktycznych wprowadzić taki wymóg w celu prawidłowego wyliczenia długości przysługującego urlopu macierzyńskiego.

Wniosek o urlop macierzyński wymagany jest w przypadku chęci skorzystania przez pracownicę z urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu. Wówczas należy do niego dołączyć zaświadczenie lekarskie określające przewidywany termin urodzenia dziecka (art. 53 ust. 2 Ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa).

W przypadku gdy pracownica nie wykorzystuje urlopu macierzyńskiego przed porodem, musi przedłożyć skrócony odpis aktu urodzenia dziecka (art. 53 ust. 2 powyższej Ustawy). Wniosek pisemny o udzielenie tego urlopu zależy od wewnętrznych uregulowań obowiązujących w placówce. Jeżeli pracownica nie korzysta z urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu, pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego jest dzień porodu.

Przerwanie urlopu macierzyńskiego