STAN PRAWNY NA 20 PAŹDZIERNIKA 2021 Urlop bezpłatny nauczyciela Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów dla dalszego kształcenia się, dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania (Dz.U. z 2001 r. Nr 1 poz. 5). Nauczycielska pragmatyka służbowa, czyli Karta nauczyciela, wyłącza stosowanie regu-lacji Kodeksu pracy, dotyczy to jednak tylko tych spraw, które zostały w Karcie uregulo-wane w sposób kompletny. W pozostałych przypadkach regulacje Kodeksu pracy jedynie ją uzupełniają. Zasada ta wynika z treści art. 91c ust. 1 KN. W przypadku urlopów bez-płatnych uznać należy, że regulacje Kodeksu pracy uzupełniają Kartę nauczyciela, ta bo-wiem zawiera w tym zakresie jedynie kilka regulacji. Urlop bezpłatny nauczyciela Prawo do urlopu bezpłatnego nauczyciela wynika z treści art. 68 ust. 1 KN, zgodnie z którym nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć przysługuje urlop płatny dla dalszego kształcenia się oraz inne ulgi i świadczenia związane z tym kształceniem. Nauczyciel może otrzymać urlop płatny lub bezpłatny dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych, a bezpłatny z innych ważnych przyczyn. Regulacja ta została częściowo powtórzona w § 12 ust. 1 Rozporządzenia MEN z dnia 19 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów dla dal-szego kształcenia się, dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania. Nauczyciel może otrzymać urlop bezpłatny dla celów naukowych, oświa-towych, artystycznych albo z innych ważnych przyczyn. Z kolei ust. 2 tego przepisu wskazuje podmiot udzielający urlopu i jest nim dyrektor przedszkola. Urlop bezpłatny może zostać przez dyrektora udzielony na umotywowany wniosek nauczyciela pod warunkiem, że nie spowoduje to zakłócenia toku pracy przedszkola. Nie ma podstaw do tego, aby uznać, że Rozporządzenie umożliwia udzielanie nauczycielom urlopu bezpłatnego wyłącznie w związku z dalszym kształceniem się. Zarówno ten akt, jak i art. 68 ust. 1 KN wskazują wyraźnie, że urlop bezpłatny może być udzielony także „z innych ważnych przyczyn”. Mamy więc katalog otwarty możliwych powodów, który nie ogranicza nauczycieli pod względem prawa ubiegania się o urlop bezpłatny. Ponieważ Karta nauczyciela nie zawiera żadnych innych regulacji dotyczących urlopów bez-płatnych, uznać można, że materia ta nie została wyczerpująco uregulowana w nauczycielskiej pragmatyce służbowej. Dlatego w oparciu o art. 91c ust. 1 KN należy w tej sprawie odnieść się do regulacji zawartych w Kodeksie pracy. Kodeksowy urlop bezpłatny Zasady udzielania urlopów bezpłatnych zostały uregulowane w Rozdziale drugim Działu siódmego Kodeksu pracy (art. 174 i 1741 k.p.). Zgodnie z art. 174 § 1 k.p. na pisemny wniosek pracownika pracodawca może udzielić mu urlopu bezpłatnego. Ustawodawca posłużył się określeniem „może”, co oznacza, że dyrektor przedszkola nie ma takiego obowiązku. Wniosek pracownika nie jest w żaden sposób wiążący. Jest to więc regulacja analogiczna do tej, którą zawiera Karta nauczyciela. W czasie urlopu stosunek pracy nauczyciela nie zostaje rozwiązany, lecz ulega zawieszeniu. Stosownie do zasady wyrażonej w art. 174 § 2 k.p. okresu tego urlopu nie wlicza się do okre-su pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Oznacza to, że nauczyciel przebywający na urlopie bezpłatnym nie otrzymuje wynagrodzenia. Czas urlopu bezpłatnego nie podlega również wliczeniu do okresu, od którego zależą uprawnienia nauczyciela do świadczeń pie-niężnych, jakimi są zasiłek chorobowy i zasiłek macierzyński. Urlop bezpłatny jest okresem, w którym zawieszeniu ulegają też obowiązki pracodawcy, w tym opłacanie składek na ubez-pieczenie społeczne pracownika . Praca u innego pracodawcy w trakcie urlopu bezpłatnego Regulacje Kodeksu pracy nie sprzeciwiają się wykonywaniu pracy u innego pracodawcy w trakcie urlopu bezpłatnego. Warto jednak zauważyć, że samo podjęcie pracy u innego pra-codawcy może nastąpić zarówno z inicjatywy pracownika (nauczyciela), jak i podstawowego pracodawcy, czyli dyrektora placówki, w której nauczycielowi zostanie udzielony urlop. W drugim przypadku zastosowanie ma art. 1741 § 1 k.p., zgodnie z którym za zgodą pracow-nika, wyrażoną na piśmie, pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami. Natomiast w myśl § 2 okres takiego urlopu wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy. Z inicjatywą udzielenia urlopu bezpłatnego nauczycielowi występuje dyrektor przedszkola, więc to on wskazuje, jaką pracę nauczyciel będzie w trakcie urlopu wykonywał, o ile oczywiście wyrazi on na to zgodę i zostanie zawarte porozumienie z drugim pracodawcą. Można uznać, że urlop uregulowany w art. 1741 k.p. jest szczególnym rodzajem urlopu bez-płatnego, gdyż nauczyciel zachowuje w jego trakcie uprawnienia pracownicze, nie wykonując jednocześnie pracy u pierwotnego pracodawcy. Z racji tego, że nauczyciel będzie wykonywał pracę, okres ten zalicza się do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Jest to odwrócenie trybu udzielania zwykłego, podstawowego urlopu dla poratowania zdrowia – w tym wypadku to nie nauczyciel, lecz dyrektor przedszkola musi uzyskać zgodę nauczyciela na udzielenie mu urlopu i wyłącznie od woli nauczyciela zależy, czy urlop zostanie przez niego przyjęty. Nie ma ograniczeń co do charakteru pracy, jaką nauczyciel może wykonywać u drugiego pra-codawcy. Dopuszczalne jest, aby nauczyciel zatrudniony w przedszkolu uzyskał urlop bez-płatny np. na czas sprawowania funkcji dyrektora w innej jednostce systemu oświaty. Roz-wiązanie takie jest korzystne dla nauczyciela, który wygrał konkurs na stanowisko dyrektora w jednostce, w której nie jest zatrudniony. Wygrany konkurs oznacza bowiem, że nauczyciel taki zostaje oczywiście w tej jednostce zatrudniony, ale jednocześnie przysługuje mu, z racji wykonywania funkcji kierowniczej, zniżka godzin dydaktycznych, ustalona uchwałą rady gminy (powiatu). Jeżeli jednak nie będzie ubiegał się o drugą kadencję lub też nie wygra kon-kursu, może się wówczas okazać, że nie znajdzie się dla niego wystarczająca liczba godzin dydaktycznych, gdyż nie będzie już mu przysługiwała zniżka z racji zajmowania stanowiska dyrektora. W takim przypadku korzystny może okazać się powrót na stanowisko uprzednio zajmowane, czyli nauczyciela w przedszkolu, w którym został mu udzielony urlop bezpłatny. Oczywiście to tylko jedna z możliwości. Drugim pracodawcą niekoniecznie muszą być przed-szkole lub szkoła. Niemniej w przypadku udzielenia urlopu w celu wykonywania pracy u pra-codawcy niezwiązanego z oświatą, np. w celu pełnienia funkcji burmistrza, może ulec ograni-czeniu prawo do wcześniejszej emerytury uregulowanej w art. 88 KN, czyli tzw. emerytury bez względu na wiek . Przepis ten wymaga bowiem 30-letniego okresu zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze – w tym przypadku drugi z warunków może zostać spełniony jedynie przy zatrudnieniu na stanowisku nauczyciela. Zgodnie ze stanowiskiem doktryny: (...) zawarcie z pracownikiem przejętym w trybie art. 1741 k.p. umowy o pracę aktualizuje te same obowiązki pracodawcy, jakie zwykle ciążą na nim w związku z zatrudnianiem pracowników. Musi więc on przede wszystkim dopełnić wszelkich powinności związanych z dopuszczeniem pracownika do pracy (np. przeszkolenie pracownika w zakresie BHP), poinformowaniem go o warunkach zatrudnienia i o treści obowiązujących u pracodawcy wewnątrzzakładowych aktów prawa pracy. Nowy pracodawca wypłaca również pracownikowi wynagrodzenie za pracę, udziela urlopu wypoczynkowego za czas u niego przepracowany oraz zapewnia korzystanie z innych uprawnień przysługujących z tytułu zatrudnienia u tego pracodawcy. Jeśli chodzi o urlop wypoczynkowy w nowym stosunku pracy, należy uznać, że jest on nabywany u pracodawcy przejmującego na zasadach stosowanych w razie podjęcia dodatkowego zatrudnienia przez pracownika. Urlopy wypoczynkowe z obu stosunków pracy są więc od siebie niezależne, co powoduje, że wykorzystanie u macierzystego pracodawcy przed urlopem bezpłatnym pełnego wymiaru urlopu wypoczynkowego nie wyłącza w danym roku prawa do urlopu proporcjonalnego u nowego pracodawcy . Udzielanie urlopu z inicjatywy nauczyciela Urlop bezpłatny w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy nie musi być udzielany wy-łącznie z inicjatywy dyrektora. Może o taki urlop wystąpić również sam nauczyciel, przy czy nadmienić należy, że nie istnieje prawny obowiązek wskazywania celu udzielenia urlopu bez-płatnego. Nauczyciel może chcieć go uzyskać właśnie po to, aby przez określony czas pracować w innej jednostce, ale nie musi o tym fakcie informować podstawowego pracodawcy. W praktyce jednak uzasadnia się prośbę o urlop np. przez wskazanie faktycznego powodu, dla którego nauczyciel chce o niego wystąpić. Dzieje się tak przynajmniej z dwóch powodów. Przede wszystkim dyrektor nie ma obowiązku udzielenia urlopu bezpłatnego, dodatkowe uza-sadnienie służyć powinno przekonaniu go, że będzie ono zasadne. Drugi ważny powód wyni-ka z faktu, że praca w jednostkach systemu oświaty na terenie jednej gminy czy powiatu ma swoją specyfikę. Z czasem dyrektor najprawdopodobniej dowie się, że nauczyciel pracuje w czasie urlopu w innej jednostce oświatowej znajdującej się w obrębie tej samej gminy. Wymiana informacji między dyrektorami na temat posiadanego zasobu kadrowego jest bo-wiem jedną z podstawowych zasad zarządzania obowiązujących w systemie oświaty. Organ prowadzący musi dysponować wiedzą na temat wolnych godzin w poszczególnych przed-szkolach i szkołach. Tylko w ten sposób jest np. w stanie zaproponować nauczycielowi uzu-pełnienie etatu. Wiedzy tej dostarczają oczywiście dyrektorzy. Urlop z inicjatywy nauczyciela może być udzielony z dowolnego powodu, również w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez czas oznaczony. Nauczyciel musi jednak uzyskać zgodę dyrektora na jego udzielenie, pamiętając przy tym, że prawo do urlopu bez-płatnego nie ma charakteru bezwzględnego.