STAN PRAWNY NA 12 PAŹDZIERNIKA 2021 Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych po-radniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1743), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 sierpnia 2017 r. w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci (Dz.U. z 2017 r. poz. 1635), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1289). Wczesne wspomaganie rozwoju dzieci może być organizowane w tych jednostkach oświaty, które mają możliwość realizacji wskazań zawartych w opinii o potrzebie wczesnego wspoma-gania rozwoju dziecka. Opinia ta jest jednym z dokumentów wydawanych przez publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne i odgrywa zasadniczą rolę w samej procedurze orga-nizacyjnej. Wniosek o wydanie opinii Opinie o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka wydawane są na wniosek rodzi-ca dziecka. Wniosek powinien być skierowany do zespołu orzekającego, działającego przy właściwej poradni, przy czym może mieć on formę papierową lub elektroniczną. Rozporzą-dzenie MEN z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych wskazuje, że wniosek o wydanie opinii powinien zawierać: • imię (imiona) i nazwisko dziecka, • datę i miejsce urodzenia dziecka, • numer PESEL dziecka, a w przypadku braku numeru PESEL – serię i numer doku-mentu potwierdzającego jego tożsamość, • adres zamieszkania dziecka, • w przypadku dziecka uczęszczającego do przedszkola – nazwę i adres przedszkola, • imiona i nazwiska rodziców dziecka, adres ich zamieszkania oraz adres do korespon-dencji, jeżeli jest inny niż adres zamieszkania, • określenie przyczyny i celu, dla których niezbędne jest uzyskanie opinii, • informację o poprzednio wydanych dla dziecka orzeczeniach lub opiniach, jeżeli takie zostały wydane, wraz ze wskazaniem nazwy poradni, w której działał zespół, który wydał orzeczenie lub opinię, a w przypadku opinii wydanych przez zespół opiniujący działający w niepublicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej – nazwę niepu-blicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, • informację o stosowanych metodach komunikowania się, w przypadku gdy dziecko wymaga wspomagających bądź alternatywnych metod komunikacji (AAC) lub nie po-sługuje się językiem polskim w stopniu komunikatywnym, • adres poczty elektronicznej i numer telefonu wnioskodawcy, jeżeli takie posiada, • podpis wnioskodawcy. Wniosek o wydanie opinii powinien również zawierać: • oświadczenie wnioskodawcy o wyrażeniu zgody na przetwarzanie danych osobowych w celu wydania opinii, • oświadczenie wnioskodawcy o wyrażeniu albo niewyrażeniu zgody na udział w posie-dzeniach zespołu, na wniosek przewodniczącego, z głosem doradczym: o nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów prowadzących zajęcia z dzieckiem w przedszkolu, o asystenta nauczyciela lub osoby niebędącej nauczycielem albo asystenta wycho-wawcy świetlicy (przy czym należy pamiętać, że stanowisko to uległo ostatecznej likwidacji 31 sierpnia 2020 r.), o pomocy nauczyciela, o asystenta edukacji romskiej; • wniosek lub oświadczenie wnioskodawcy o wyrażeniu albo niewyrażeniu zgody na udział w posiedzeniach zespołu z głosem doradczym innych osób, w szczególności psychologa, pedagoga, logopedy, lekarza lub specjalisty innego niż wchodzący co do zasady w skład zespołu, • oświadczenie wnioskodawcy, że jest on rodzicem sprawującym władzę rodzicielską nad dzieckiem, prawnym opiekunem dziecka albo osobą (podmiotem) sprawującą pie-czę zastępczą nad dzieckiem, jeżeli dotyczy, • oświadczenie wnioskodawcy o wyrażeniu albo niewyrażeniu zgody na doręczanie pism za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Do wniosku wnioskodawca powinien dołączyć dokumentację uzasadniającą wniosek, w szczególności wydane przez specjalistów opinie, zaświadczenia oraz wyniki obserwacji i badań psychologicznych, pedagogicznych i lekarskich, dokumentację medyczną dotyczącą leczenia specjalistycznego oraz poprzednio wydane orzeczenia lub opinie, jeżeli takie zostały wydane. Jeżeli złożenie wniosku o wydanie opinii było poprzedzone obserwacjami lub bada-niami diagnostycznymi dziecka prowadzonymi przez pracowników poradni, w której działa zespół, wyniki przeprowadzonych obserwacji i badań przewodniczący zespołu powinien do-łączyć do wniosku, informując o tym wnioskodawcę. Jeżeli do wydania opinii jest niezbędna informacja o stanie zdrowia dziecka, wnioskodawca powinien dołączyć do wniosku wydane przez lekarza zaświadczenie o stanie zdrowia dziecka. Wniosek w postaci elektronicznej powinien zostać złożony za pośrednictwem elektronicznej skrzynki podawczej, przy pomocy platformy ePUAP. Do wniosku elektronicznego wniosko-dawca powinien dołączyć elektroniczne kopie: • dokumentacji uzasadniającej wniosek, w szczególności wydanych przez specjalistów opinii, zaświadczeń oraz wyników obserwacji i badań psychologicznych, pedagogicz-nych i lekarskich, dokumentacji medycznej dotyczącej leczenia specjalistycznego oraz poprzednio wydanych orzeczeń lub opinii, jeżeli takie zostały wydane, • wspomnianego wyżej zaświadczenia o stanie zdrowia dziecka. Elektroniczne kopie dokumentów powinny być uwierzytelnione przy użyciu kwalifikowanego podpisu elektronicznego lub podpisu potwierdzonego profilem zaufanym ePUAP. Na żądanie przewodniczącego zespołu orzekającego wnioskodawca jest zobowiązany przedstawić orygi-nały tych dokumentów. Podmioty organizujące Ustawa Prawo oświatowe zawiera jedynie podstawowe przepisy prawne dotyczące sposobu organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci. Przepis art. 127 ust. 5 upo. wskazuje, że w publicznych i niepublicznych: • przedszkolach i szkołach podstawowych, w tym specjalnych, • innych formach wychowania przedszkolnego, • specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, • specjalnych ośrodkach wychowawczych, • ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych, • poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradniach specjalistycznych – które spełniają warunki określone w przepisach wydanych na podstawie ust. 19 pkt 1 upo. (Rozporządzenie MEN z dnia 24 sierpnia 2017 r. w sprawie organizowania wczesnego wspo-magania rozwoju dzieci), mogą być tworzone zespoły wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w celu pobudzania jego psychoruchowego i społecznego rozwoju, od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole, prowadzonego bezpośrednio z dzieckiem i jego rodziną. Dyrektorzy ww. podmiotów mogą organizować wczesne wspomaganie rozwo-ju w porozumieniu z organami prowadzącymi. Gmina ma natomiast możliwość zorganizowa-nia bezpłatnego dowożenia dziecka objętego wczesnym wspomaganiem rozwoju i jego opie-kuna z miejsca zamieszkania dziecka do szkoły lub placówki, w której to wspomaganie jest prowadzone, a w razie potrzeby – także bezpłatną opiekę nad dzieckiem w czasie dowożenia. Prowadzenie wczesnego wspomagania rozwoju dzieci na podstawie porozumienia Zasadą jest, że wczesne wspomaganie rozwoju organizuje się w jednym z ww. podmiotów, mającym możliwość realizacji wskazań zawartych w opinii o potrzebie wczesnego wspoma-gania rozwoju. W drodze wyjątku na wniosek podmiotu organizującego i na podstawie opinii poradni organ lub osoba prowadząca ten podmiot może zawierać porozumienia z innymi or-ganami lub osobami prowadzącymi podmioty, o których mowa powyżej, w celu realizacji części wskazań zawartych w opinii. Porozumienie to powinno określać w szczególności: • liczbę godzin zajęć w ramach wczesnego wspomagania rozwoju, którymi obejmowane jest dane dziecko w podmiotach, o których mowa powyżej, zawierających porozumie-nie, z uwzględnieniem liczby godzin określonej w przepisach wydanych na podstawie ust. 19 pkt 1 upo., • podmiot zobowiązany do przekazywania danych o zajęciach w ramach wczesnego wspomagania, organizowanych dla tego dziecka, zgodnie z przepisami o systemie in-formacji oświatowej, • sposób rozliczeń między podmiotami, o których mowa powyżej, zawierającymi poro-zumienie. Organizowanie wczesnego wspomagania rozwoju dzieci W art. 98 ust. 1 pkt 6 upo. wskazano, że statut szkoły publicznej powinien określać organiza-cję wczesnego wspomagania rozwoju dzieci, jeżeli szkoła takie wspomaganie prowadzi. Ana-logiczny zapis (zgodnie z art. 102 ust. 1 pkt 9 upo.) powinien znaleźć się w statucie przed-szkola publicznego. Najważniejszym obecnie aktem prawnym dotyczącym organizowania wczesnego wspomaga-nia rozwoju dzieci jest, wydane na podstawie art. 19 pkt 1 upo., Rozporządzenie MEN z dnia 24 sierpnia 2017 r. w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci. Akt ten, na podstawie art. 175 upo., powinny w sposób odpowiedni stosować również niepublicz-ne jednostki oświaty. Możliwość organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dziecka mają wymienione wyżej jednostki oświaty, które: • zatrudniają kadrę posiadającą kwalifikacje do prowadzenia zajęć w ramach wczesnego wspomagania, określone w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 2 Karty nau-czyciela (aktualnie Rozporządzenie MEN z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegó-łowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli), • dysponują pomieszczeniami do prowadzenia zajęć w ramach wczesnego wspomagania indywidualnie i w grupie, wyposażonymi w sprzęt specjalistyczny i środki dydaktycz-ne odpowiednie do potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofi-zycznych dzieci. Zespoły wczesnego wspomagania rozwoju dzieci W organizowaniu wczesnego wspomagania rozwoju dzieci w jednostkach oświaty główną rolę odgrywają zespoły wczesnego wspomagania rozwoju. Powoływane są one przez dyrekto-ra podmiotu organizującego (w przypadku innej formy wychowania przedszkolnego prowa-dzonej przez osobę prawną niebędącą JST lub osobę fizyczną – przez osobę kierującą inną formą wychowania przedszkolnego). W skład zespołu powinny wchodzić osoby posiadające przygotowanie do pracy z małymi dziećmi o zaburzonym rozwoju psychoruchowym: pedagog posiadający kwalifikacje odpowiednie do rodzaju niepełnosprawności dziecka, psycholog, logopeda. W skład zespołu, w zależności od potrzeb dziecka i jego rodziny, mogą wchodzić również specjaliści inni niż wymienieni. Do zadań zespołu należy w szczególności: • ustalenie, na podstawie diagnozy poziomu funkcjonowania dziecka zawartej w opinii, kierunków i harmonogramu działań podejmowanych w zakresie wczesnego wspoma-gania i wsparcia rodziny dziecka, uwzględniających rozwijanie aktywności i uczest-nictwa dziecka w życiu społecznym oraz eliminowanie barier i ograniczeń w środowi-sku utrudniających jego funkcjonowanie, • nawiązanie współpracy z: o przedszkolem, inną formą wychowania przedszkolnego, oddziałem przedszkolnym w szkole podstawowej, do którego uczęszcza dziecko, lub innymi podmiotami, w których dziecko jest objęte oddziaływaniami terapeutycznymi, w celu zapew-nienia spójności wszystkich oddziaływań wspomagających rozwój dziecka, o podmiotem leczniczym w celu zdiagnozowania potrzeb dziecka wynikających z jego niepełnosprawności, zapewnienia mu wsparcia medyczno-rehabilitacyjnego i zalecanych wyrobów medycznych oraz porad i konsultacji dotyczących wspoma-gania rozwoju, o ośrodkiem pomocy społecznej w celu zapewnienia dziecku i jego rodzinie pomocy stosownie do ich potrzeb; • opracowanie i realizowanie z dzieckiem i jego rodziną indywidualnego programu wczesnego wspomagania z uwzględnieniem działań wspomagających rodzinę dziecka w zakresie realizacji programu oraz koordynowania działań osób prowadzących zajęcia z dzieckiem, • ocenianie postępów oraz trudności w funkcjonowaniu dziecka, w tym identyfikowanie i eliminowanie barier i ograniczeń w środowisku utrudniających jego aktywność i uczestnictwo w życiu społecznym, • analizowanie skuteczności pomocy udzielanej dziecku i jego rodzinie, wprowadzanie zmian w programie, stosownie do potrzeb dziecka i jego rodziny, oraz planowanie dalszych działań w zakresie wczesnego wspomagania. Pracę zespołu powinien koordynować dyrektor właściwej jednostki oświatowej bądź upoważ-niony przez niego nauczyciel. Do zadań zespołu należy również szczegółowe dokumentowa-nie działań prowadzonych w ramach programu wczesnego wspomagania, w tym prowadzenie arkusza obserwacji dziecka, który powinien zawierać: • imię i nazwisko dziecka, • numer opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka oraz datę wydania tej opinii, • ocenę sprawności dziecka w zakresie: motoryki dużej, motoryki małej, percepcji, ko-munikacji, rozwoju emocjonalnego i zachowania, • ocenę postępów oraz trudności w funkcjonowaniu dziecka, w tym identyfikowanie i eliminowanie barier i ograniczeń w środowisku utrudniających jego aktywność i uczestnictwo w życiu społecznym, • informacje dotyczące poszczególnych zajęć realizowanych w ramach wczesnego wspomagania. Z kolei wspomniany program wczesnego wspomagania powinien określać w szczególności: • sposób realizacji celów rozwojowych ukierunkowanych na poprawę funkcjonowania dziecka, wzmacnianie jego uczestnictwa w życiu społecznym i przygotowanie do nau-ki w szkole, eliminowanie barier i ograniczeń w środowisku utrudniających funkcjo-nowanie dziecka, w tym jego aktywność i uczestnictwo w życiu społecznym, • wsparcie rodziny dziecka w zakresie realizacji programu, • w zależności od potrzeb – zakres współpracy z innymi instytucjami, • sposób oceny postępów dziecka. Zespół powinien współpracować z rodziną dziecka w szczególności przez: • udzielanie pomocy w zakresie kształtowania postaw i zachowań pożądanych w kontaktach z dzieckiem: wzmacnianie więzi emocjonalnej pomiędzy rodzicami i dzieckiem, rozpoznawanie zachowań dziecka i utrwalanie właściwych reakcji na te zachowania, • udzielanie instruktażu i porad oraz prowadzenie konsultacji w zakresie pracy z dziec-kiem, • identyfikowanie i eliminowanie barier i ograniczeń w środowisku utrudniających funkcjonowanie dziecka, w tym jego aktywność i uczestnictwo w życiu społecznym, oraz pomoc w przystosowaniu warunków w środowisku domowym do potrzeb dziec-ka oraz w pozyskaniu i wykorzystaniu w pracy z dzieckiem odpowiednich środków dydaktycznych i niezbędnego sprzętu. Prowadzenie zajęć wczesnego wspomagania W zakresie sposobu organizacji wczesnego wspomagania Rozporządzenie w sprawie organi-zowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci wskazuje, że zajęcia powinny być organi-zowane w wymiarze od czterech do ośmiu godzin w miesiącu. Miesięczny wymiar godzin zajęć powinien ustalić dyrektor jednostki oświaty organizującej takie zajęcia. W przypadkach uzasadnionych potrzebami dziecka i jego rodziny, za zgodą organu prowadzącego, miesięczny wymiar godzin zajęć w ramach wczesnego wspomagania może być wyższy, niż przewiduje powyższy limit. Rozporządzenie przewiduje, że zajęcia w ramach wczesnego wspomagania powinny być pro-wadzone indywidualnie z dzieckiem i jego rodziną, przy czym w celu rozwijania kompetencji społecznych i komunikacyjnych przygotowujących dziecko do funkcjonowania w życiu spo-łecznym zajęcia w ramach wczesnego wspomagania mogą być prowadzone w grupie, z udzia-łem rodzin dzieci lub innych dzieci objętych wczesnym wspomaganiem. Liczba dzieci w gru-pie nie może przekraczać trzech. Zajęcia w ramach wczesnego wspomagania, w szczególności z dziećmi, które nie ukończyły trzeciego roku życia, mogą być prowadzone także w domu rodzinnym. Miejsce prowadzenia zajęć powinien ustalić dyrektor podmiotu, który organizuje zajęcia, w uzgodnieniu z rodzicami dziecka.