STAN PRAWNY NA11 PAŹDZIERNIKA 2021 Likwidacja ewaluacji a wymagania wobec przedszkoli Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1551 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 1 września 2021 r. zmieniające roz-porządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z 2021 r. poz. 1618), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2198). Nowelizacja Rozporządzenia MEN z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicz-nego, która weszła w życie 4 września 2021 r., usunęła z dotychczasowej treści aktu pojęcie „ewaluacji”, tym samym ewaluacja – jako jedna z form nadzoru pedagogicznego – została zlikwidowana. Rozporządzenie w brzmieniu obowiązującym do końca roku szkolnego 2020/2021 przewidywało kilka rodzajów ewaluacji (wymienionych w słowniczku znajdują-cym się w § 2 pkt 4–8). Ilekroć w przepisach była mowa o: • ewaluacji – należało przez to rozumieć proces gromadzenia, analizowania i komuni-kowania informacji na temat wartości działań podejmowanych przez szkołę lub pla-cówkę (wyniki ewaluacji były wykorzystywane w procesie podejmowania decyzji ma-jących na celu zapewnienie wysokiej jakości organizacji procesów kształcenia, wy-chowania i opieki oraz ich efektów w szkole lub placówce), • ewaluacji zewnętrznej – należało przez to rozumieć ewaluację przeprowadzaną przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny, • ewaluacji wewnętrznej – należało przez to rozumieć ewaluację przeprowadzaną przez dyrektora szkoły lub placówki, • ewaluacji całościowej – należało przez to rozumieć ewaluację zewnętrzną przeprowa-dzaną w zakresie wszystkich wymagań, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 44 ust. 3 Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, czyli w Rozporządzeniu MEN z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek, • ewaluacji problemowej – należało przez to rozumieć ewaluację zewnętrzną przepro-wadzaną w zakresie wybranych wymagań, o których mowa w Rozporządzeniu w sprawie wymagań wobec szkół i placówek. Z racji tego, że w kontekście ewaluacji przywołane zostało wspomniane wyżej Rozporządzenie, likwidacji uległy definicje, które określały badanie części lub całości (w zależności od zakresu prowadzonej ewaluacji) wymagań zawartych w tym akcie. Nowelizacja Rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego usunęła ponadto § 6, który w ust. 2 stanowił, że ewaluacja zewnętrzna obejmuje: • zbieranie i analizowanie informacji o działaniach szkoły lub placówki w zakresie ba-danych wymagań, • opisanie działań szkoły lub placówki w zakresie badanych wymagań, • przygotowanie raportu z ewaluacji. Krótko mówiąc, ewaluacja zewnętrzna była instrumentem wykorzystywanym przez kuratora oświaty do badania, czy przedszkole spełnia wymagania zawarte w Rozporządzeniu w sprawie wymagań wobec szkół i placówek. Wymagań tych jest dziewięć, a każde z nich opatrzone zostało odrębną charakterystyką – np. dla wymagania: „dzieci nabywają wiadomości i umie-jętności określone w podstawie programowej”, wygląda ona następująco: • dzieci nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej i wykorzystują je w zabawie oraz w sytuacjach zadaniowych, • podstawa programowa wychowania przedszkolnego realizowana jest z wykorzysta-niem warunków i sposobów jej realizacji, • w przedszkolu monitoruje się i analizuje osiągnięcia każdego dziecka, z uwzględnie-niem jego możliwości rozwojowych, formułuje się i wdraża wnioski z tych analiz. Likwidacja ewaluacji i wspomnianego § 6 Rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego spowodowała, że nie ma obecnie w tym akcie prawnym przepisu, który wskazywałby wy-raźnie, w jaki sposób należy przeprowadzać spełnianie wymagań ustalonych dla przedszkola. Kurator nie tylko pozbawiony został ważnego instrumentu, ale również sam akt nie zawiera obecnie regulacji, która pozwalałaby kuratorowi zastąpić ewaluację innym instrumentem. Należy zauważyć, że zgodnie z § 3 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego nadzór realizowany jest przez wykonywanie zadań i czynności określonych w art. 55 Ustawy Prawo oświatowe, w trybie działań planowych lub doraźnych. Czynności te polegają na: • obserwowaniu, analizowaniu i ocenianiu przebiegu procesów kształcenia i wychowania oraz efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek, • ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek, • udzielaniu pomocy szkołom i placówkom, a także nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, • inspirowaniu nauczycieli do poprawy istniejących lub wdrożenia nowych rozwiązań w procesie kształcenia, przy zastosowaniu innowacyjnych działań programowych, or-ganizacyjnych lub metodycznych, których celem jest rozwijanie kompetencji uczniów. Jakkolwiek jest to regulacja bardzo szeroka, to jednak nie odnosi się ona do Rozporządzenia w sprawie wymagań wobec szkół i placówek. Warto też zauważyć, że analiza spełniania tych wymagań nie została przerzucona na dyrektora – obecna treść § 22 Rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego wskazuje bowiem, że dyrektor we współpracy z innymi nauczyciela-mi zajmującymi stanowiska kierownicze, w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego: • kontroluje: o przestrzeganie przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dy-daktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki, o przebieg procesów kształcenia i wychowania w szkole lub placówce oraz efekty działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki; • wspomaga nauczycieli w realizacji ich zadań, w szczególności przez: o diagnozę pracy szkoły lub placówki, o planowanie działań rozwojowych, w tym motywowanie nauczycieli do doskonale-nia zawodowego, o prowadzenie działań rozwojowych, w tym organizowanie szkoleń i narad. W celu realizacji tych zadań dyrektor: • analizuje dokumentację przebiegu nauczania, • obserwuje prowadzone przez nauczycieli zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opie-kuńcze oraz inne zajęcia i czynności wynikające z działalności statutowej szkoły lub placówki. Obecna treść § 23 ust. 3 Rozporządzenia mówi, że plan nadzoru pedagogicznego opracowany przez dyrektora szkoły, przedszkola lub placówki, zawiera w szczególności: • tematykę i terminy przeprowadzania kontroli, • zakres wspomagania nauczycieli w realizacji ich zadań, • plan obserwacji. Treść planu nadzoru pedagogicznego przygotowywanego przez dyrektora różni się znacznie od treści wymaganej przez przepisy obowiązujące do końca roku szkolnego 2020/2021. Zgodnie z poprzednim stanem prawnym plan ten zawierał: • przedmiot ewaluacji wewnętrznej oraz termin jej przeprowadzenia, • tematykę i terminy przeprowadzania kontroli przestrzegania przez nauczycieli przepi-sów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki, • zakres wspomagania nauczycieli w realizacji ich zadań, • plan obserwacji, • zakres monitorowania. Choć zakres kontroli sprawowanej przez dyrektora nie odnosi się wprost – jak widzimy – do wymagań stawianych przed przedszkolem, to nie oznacza to zarazem, że Rozporządzenie w sprawie wymagań wobec szkół i placówek przestaje obowiązywać. Wskazuje na to regulacja art. 44 Ustawy Prawo oświatowe, czyli przepis, który zawiera upoważnienie dla ministra właściwego ds. oświaty i wychowania do wydania rozporządzenia określającego wymagania wobec szkół i placówek. Zgodnie z ust. 1 tej regulacji szkoły i placówki podejmują niezbędne działania w celu tworzenia optymalnych warunków realizacji działalności dydaktycznej, wy-chowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej, zapewnienia każdemu uczniowi warunków niezbędnych do jego rozwoju, podnoszenia jakości pracy szkoły lub placówki i jej rozwoju organizacyjnego. Oczywiście pod pojęciem „szkoły”, którym posługuje się ta regula-cja, będziemy również rozumieć przedszkole. Natomiast w myśl ust. 2 działania w celu tworzenia optymalnych warunków realizacji dzia-łalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej dotyczą: • efektów w zakresie kształcenia, wychowania i opieki oraz realizacji celów i zadań sta-tutowych, • organizacji procesów kształcenia, wychowania i opieki, • tworzenia warunków do rozwoju i aktywności, w tym kreatywności, uczniów, • współpracy z rodzicami i środowiskiem lokalnym, • zarządzania szkołą lub placówką. Wymagania obejmujące każdą ze sfer znajdują się właśnie w Rozporządzeniu w sprawie wy-magań wobec szkół i placówek. Podkreślić należy, że przepis upoważniający do wydania tego Rozporządzenia nie został uchylony, a zatem nadal ono obowiązuje, a przedszkola mają obo-wiązek dostosowania się do wskazanych w tym Rozporządzeniu wymagań. Instrument, który był wyraźnie wskazany jako narzędzie badania wymagań, został co prawda zlikwidowany, niemniej pamiętać należy, że nadal obowiązuje art. 56 ust. 1 Ustawy Prawo oświatowe, zgod-nie z którym jeżeli szkoła lub placówka albo organ prowadzący prowadzą działalność z naru-szeniem przepisów niniejszej Ustawy lub Ustawy o systemie oświaty albo rozporządzeń wy-danych na ich podstawie, organ sprawujący nadzór pedagogiczny może polecić, w drodze decyzji, usunięcie uchybień w wyznaczonym terminie. Naruszenie przepisów w sprawie wymagań może więc skutkować wydaniem polecenia usu-nięcia uchybień właśnie na podstawie tej regulacji. Jeżeli jednak została zlikwidowana ewalu-acja, uznać należy, że badanie to będzie przeprowadzane obecnie w trybie kontroli, choć nie zostało to wprost zapisane w Rozporządzeniu w sprawie nadzoru pedagogicznego. Zgodnie z § 4 tego aktu nadzór pedagogiczny sprawowany jest z uwzględnieniem: • współdziałania organów sprawujących nadzór pedagogiczny z organami prowadzą-cymi szkoły lub placówki, dyrektorami szkół i placówek oraz nauczycielami, • tworzenia warunków sprzyjających rozwojowi szkół i placówek, • pozyskiwania informacji zapewniających obiektywną i pełną ocenę działalności dy-daktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki. Punkt trzeci tej regulacji wskazuje, że nadzór musi zawierać ocenę działalności przedszkola, tej natomiast należy dokonać z uwzględnieniem wymagań określonych w Rozporządzeniu w sprawie wymagań wobec szkół i placówek. Pomimo tego, że Rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego nie wskazuje obecnie, jak kurator ma badać spełnianie wymagań, to Rozporządzenie w sprawie wymagań wobec szkół i placówek nadal obowiązuje i musi być przez dyrektora przedszkola stosowane.