STAN PRAWNY NA 17 SIERPNIA 2021 Badania lekarskie w czasie epidemii Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobie-ganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1842 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii (Dz.U. z 2020 r. poz. 491 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów prze-widzianych w Kodeksie pracy (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2067 ze zm.). Wymóg spełniania warunków zdrowotnych niezbędnych do tego, aby zajmować określone stanowisko, pojawia się w wielu aktach prawnych, w tym w Karcie nauczyciela. Zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 3 pedagogiem może zostać tylko osoba, która spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu. Akt ten nie wprowadza jednak żadnych szczególnych zasad dotyczących przeprowadzania badań, korzystając więc z regulacji art. 91c ust. 1 KN, należy sięgnąć do zasad prowadzenia badań pracowników uregulowanych w Kodeksie pracy. Nauczyciele podlegają badaniom wstępnym okresowym i kontrolnym, wymienionym w art. 229 k.p., na tych samych zasadach, co pozostali pracownicy. Do nauczycieli oraz do pracowników niepedagogicznych stosuje się przepisy Rozporządzenia MZiOS z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewi-dzianych w Kodeksie pracy. Stosownie do § 1 określa ono: • zakres wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich pracowników, o których mowa w art. 229 § 1, 2 i 5 k.p., tryb ich przeprowadzania oraz sposób dokumen-towania i kontroli tych badań, • częstotliwość wykonywania badań okresowych, • zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, • tryb wydawania i przechowywania orzeczeń lekarskich: o o utracie przez pracownika zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy (art. 43 pkt 2 k.p.), o o konieczności przeniesienia pracownika do innej pracy ze względu na stwierdzenie szkodliwego wpływu wykonywanej pracy na zdrowie pracownika (art. 55 § 1 k.p.), o stwierdzających, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego (art. 201 § 2 k.p.), o o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku (art. 229 § 4 k.p.), o stwierdzających u pracownika objawy wskazujące na powstawanie choroby zawo-dowej (art. 230 § 1 k.p.), o stwierdzających niezdolność do wykonywania dotychczasowej pracy u pracowni-ka, który uległ wypadkowi przy pracy lub u którego stwierdzono chorobę zawo-dową, lecz nie zaliczono go do żadnej z grup inwalidów (art. 231 k.p.); • dodatkowe wymagania kwalifikacyjne, jakie powinni spełniać lekarze przeprowadza-jący badania profilaktyczne oraz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, niezbędną z uwagi na warunki pracy. Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych określają wskazówki metodyczne w tej spra-wie, stanowiące załącznik nr 1 do Rozporządzenia. Lekarz przeprowadzający badanie profi-laktyczne może poszerzyć jego zakres o dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne, w zależności od wskazań, w szczególności: otolaryngologiczne, neurologiczne, okulistyczne, dermatologiczne, alergologiczne lub psychologiczne oraz badania dodatkowe, a także wyzna-czyć krótszy termin następnego badania, niż określono to we wskazówkach metodycznych, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowa-nej do pracy lub pracownika. Badanie profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez praco-dawcę. Skierowanie to powinno zawierać: • określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane, • w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy – określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrud-niona (w tym przypadku pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowisk pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu), • w przypadku pracowników – określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony, • opis warunków pracy uwzględniający informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub czyn-ników uciążliwych i innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach. Wzór skierowania na badania lekarskie stanowi załącznik nr 3a do Rozporządzenia. Regulacja art. 229 k.p. przewiduje więc w stosunku do nauczycieli i pracowników niepedago-gicznych konieczność przeprowadzenia badań wstępnych, okresowych i kontrolnych. Bada-niom wstępnym podlegają osoby przyjmowane do pracy, a także pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy oraz inni pracownicy przenoszeni na stanowiska, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. Co istotne, bada-niom wstępnym nie podlegają osoby: • przyjmowane ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą – okres ten w czasie epidemii został wydłużony do 180 dni, zgodnie z art. 12a ust. 5 pkt 1 Ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciw-działaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, • przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie i pracodawca ten stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych – tu również należy zwrócić uwagę, że w czasie epidemii okres 30-dniowy został wydłużony do 180 dni. Badania okresowe przeprowadzane są cyklicznie, w związku z upływem ważności dotychczas przeprowadzonych badań. Z kolei badania kontrolne przeprowadza się w przypadku niezdol-ności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą – wówczas pracownik podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. W myśl art. 229 § 4 k.p. pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stano-wisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie. Stan epidemii Stan epidemii wpływa na ważność badań lekarskich. Przekierowanie pracy całej służby zdro-wia do walki z epidemią koronawirusa spowodowało, że ustawodawca wydłużył ważność istniejących badań – w chwili obecnej praktycznie bezterminowo. Należy w tym kontekście zwrócić uwagę na treść art. 12a ust. 1 Ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, zgodnie z którym w przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii od dnia ogłoszenia danego stanu zawiesza się wykonywanie obowiązków wynikających z przepisów art. 229 § 2 zdanie pierwsze, § 4a w zakresie badań okresowych i § 5 k.p. Oznacza to, że stan epidemii zawiesza wykonywanie obowiązków dotyczących: • badań okresowych pracowników, którym podlegają na podstawie art. 229 § 2 zdanie pierwsze k.p., • wydawania przez pracodawcę skierowań na badania okresowe na podstawie art. 229 § 4a k.p., • badań okresowych po zaprzestaniu pracy w kontakcie z substancjami i czynnikami ra-kotwórczymi lub pyłami zwłókniającymi lub po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli za-interesowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami na podstawie art. 229 § 5 k.p. Jak długo będzie obowiązywał stan zawieszenia kierowania na badania okresowe i ich wyko-nywania? Na to pytanie nie można niestety udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Obecnie ob-owiązuje Rozporządzenie MZ z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rze-czypospolitej Polskiej stanu epidemii i zawiera ono w § 1 regulację, zgodnie z którą w okresie od 20 marca 2020 r. do odwołania na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej ogłasza się stan epi-demii w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2. Stan epidemii został ogłoszony bez-terminowo i nie sposób wskazać, kiedy zostanie odwołany, a co za tym idzie, kiedy nastąpi powrót do badań okresowych. Istotne jest, że wydanie skierowania na badania lekarskie oraz wykonanie badań na podstawie już wydanego skierowania nie będą musiały nastąpić natychmiast po odwołaniu stanu epide-mii. Kwestię tę reguluje art. 12a ust. 2 Ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, stosownie do którego po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii albo po odwołaniu stanu epidemii, pracodawca i pracownik zobowiązani są niezwłocznie podjąć wykonywanie zawieszonych obowiązków i wykonać je w okresie nie dłuższym niż 180 dni od dnia od-wołania danego stanu. Jest to stosunkowo długi termin. Jego przyjęcie wiąże się najprawdopodobniej z tym, że po odwołaniu stanu epidemii w tym samym czasie powstanie ogromne zapotrzebowanie na wy-konanie zaległych badań, może więc nastąpić znaczne ograniczenie dostępności lekarzy me-dycyny pracy wykonujących tego rodzaju badania. Ustawodawca dostrzegł zresztą, że ograniczenie to może poważnie wpłynąć na możliwość wykonywania innych badań, czyli wstępnych i kontrolnych. Zgodnie z ust. 3 omawianego przepisu w przypadku braku dostępności do lekarza uprawnionego do przeprowadzenia bada-nia wstępnego lub kontrolnego, badanie takie może przeprowadzić i wydać odpowiednie orzeczenie lekarskie inny lekarz. Orzeczenie lekarskie wydane przez innego lekarza traci moc po upływie 180 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii albo od dnia odwołania stanu epidemii. Orzeczenie lekarskie wydane przez innego lekarza włącza się do akt osobowych pracownika. W czasie stanu epidemii badania wstępne i kontrolne nie muszą być wykonywane przez leka-rza medycyny pracy. Wydawanie skierowań Pomimo zawieszenia obowiązków związanych z kierowaniem na badania okresowe znaczna część pracodawców wydaje jednak skierowania na tzw. wszelki wypadek, uznając, że lepiej jest takie skierowanie wydać, niż narazić się na zarzut nierealizowania obowiązków ustawo-wych. Takie działanie nie jest prawidłowe, jednocześnie jednak nie rodzi żadnych szczegól-nych konsekwencji prawnych, pod warunkiem, że dyrektor nie zażąda aktualnego badania w czasie trwania epidemii. Pracownik niepedagogiczny i nauczyciel nie mają obowiązku wykonywania takiego badania, nie można też od jego posiadania uzależniać dopuszczenia pracownika do pracy. Badanie mo-że zostać uzupełnione już po odwołaniu stanu epidemii.