STAN PRAWNY NA 14 WRZEŚNIA 2021 Nauczycielskie zespoły przedmiotowe i zadaniowe Opracowała: Małgorzata Celuch, wicedyrektorka szkoły, nauczycielka matematyki. Zaktualizowała: Elżbieta Rzepecka-Roszak, dyrektor szkoły podstawowej, ekspert ds. awansu zawodowego oraz edukator ośrodka doskonalenia nauczycieli, laureatka Ogólnopolskiego Programu „Twórczy nauczyciel – Twórcza Edukacja” Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz.U. z 2021 r. poz. 1082), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz.U. z 2019 r. poz. 502 ze zm.). Potrzeba tworzenia zespołów w szkole i przedszkolu Zasadność tworzenia w szkołach zespołów nauczycieli wynika z zapisów art. 111 pkt 5 Ustawy Prawo oświatowe, zgodnie z którym warunki i tryb tworzenia zespołów nauczycieli do realizacji zadań szkoły określonych w statucie powinny być opisane w odpowiednim rozporządzeniu. Obecnie obowiązujące warunki i tryb ich tworzenia opisane są w Rozporządzeniu MEN w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli. Tworzenie zespołów nauczycielskich w szkole to nie tylko potrzeba, ale i konieczność – tym większa, im więcej zatrudnionych w niej nauczycieli. Nie sposób tak zarządzać placówką, by wszyscy zajmowali się wszystkim. Należy przydzielić zadania do przygotowania mniejszym grupom i głównie dlatego w szkołach są tworzone zespoły nauczycielskie. Aby wykonać konkretne zadanie, np. przeprowadzić ewaluację wewnętrzną, nie ma potrzeby angażowania w to wszystkich nauczycieli – lepiej powołać zespół, który dokona ustaleń i je przeprowadzi. Podstawy prawne tworzenia zespołów w szkole Najczęściej w szkołach tworzone są następujące zespoły nauczycieli: • zespół nauczycieli uczących w danym oddziale, • zespół wychowawców, • zespół przedmiotowy, • zespół problemowo-zadaniowy. Znaczenie pracy zespołowej Praca zespołowa przynosi wiele wymiernych korzyści. Przede wszystkim członkowie zespołu mogą dzielić się wiedzą i umiejętnościami. Wykonując zadania i podejmując decyzje wspólnie, sprawiają, że obowiązki wykonywane są lepiej, szybciej i efektywniej. Poprawia to jakość nauczania, wychowania i organizację pracy szkoły. Dzięki wspólnym decyzjom jest minimalizowane ryzyko popełniania indywidualnych błędów czy braku możliwości ich dostrzeżenia. Bardziej doświadczeni członkowie zespołu mogą podzielić się wiedzą z młodszymi nauczycielami. Wspólna praca zbliża ludzi, uczy dialogu, ułatwia współdziałanie, wzmacnia więzi i integruje społeczność szkolną. Przynależność do zespołu i świadomość możliwości podzielenia się problemami zawodowymi przyczyniają się do poczucia bezpieczeństwa, a także zaspokajają potrzebę przynależności. Taka forma pracy spełnia zasadę „nic o nas bez nas” – nauczyciele mają poczucie, że świadomie i bezpośrednio wpływają na podejmowane decyzje. Powoduje to wzrost odpowiedzialności i identyfikowanie się z celami szkoły, zachęca do realizacji własnych pomysłów. Zgodnie zapisami § 4 ust. 1 ww. Rozporządzenia zespoły w szkole mogą być tworzone przez jej dyrektora. Procedura powołania zespołu Procedura powołania zespołu wynika z zapisów § 4 ww. Rozporządzenia, który stanowi, iż zespół nauczycieli dyrektor szkoły może powołać na czas określony lub nieokreślony. Pracą zespołu kieruje przewodniczący powoływany przez dyrektora szkoły lub przedszkola na wniosek tego zespołu. Przebieg procedury wygląda następująco: • Określenie celu powstania zespołu. • Ustalenie składu zespołu. • Powołanie członków zespołu. • Wyłonienie przewodniczącego i przedstawienie propozycji dyrektorowi. • Powołanie przewodniczącego zespołu przez dyrektora szkoły. • Określenie sposobu pracy zespołu (ciągła czy czasowa, częstotliwość spotkań). • Podział zadań pomiędzy członków zespołu. • Ustalenie zasad monitoringu, ewaluacji pracy zespołu. Procedura powołania przewodniczącego zespołu • Dyrektor przekazuje informację o powołaniu zespołu i podaje jego skład. • Nowo powołany zespół na pierwszym zebraniu zwołanym przez dyrektora wybiera kandydata na przewodniczącego. • Przedstawiciel lub przedstawiciele zespołu składają wniosek do dyrektora o powołanie przewodniczącego zespołu, którego kandydatura została wyłoniona na pierwszym zebraniu. • Dyrektor powołuje nauczyciela do pełnienia funkcji przewodniczącego zespołu. Organizacja pracy zespołów w szkole Praca każdego zespołu powinna przebiegać według ustalonego planu przygotowanego na początku roku szkolnego. Z realizacji planu pracy należy sporządzać sprawozdania i wnioski do dalszej pracy. Stanowi o tym § 4 ust. 3 ww. Rozporządzenia, według którego zespół określa plan pracy i zadania do realizacji w danym roku szkolnym. Podsumowanie pracy zespołu odbywa się podczas ostatniego w danym roku szkolnym zebrania rady pedagogicznej. Plan powinien zostać złożony do dyrektora szkoły w wyznaczonym przez niego terminie. Zarówno plan pracy, jak i harmonogram działań powinny zostać zaakceptowane przez cały zespół, a w fazie ich tworzenia każdy członek zespołu powinien zgłosić swoje pomysły i propozycje działań, bazując na swoich doświadczeń. Plan pracy powinien uwzględniać sprawozdanie z pracy zespołu z poprzedniego roku szkolnego, ze szczególnym uwzględnieniem wniosków do dalszej pracy. Dokładne zasady funkcjonowania zespołów tworzonych w szkole powinny być opisane w jej statucie. Ważne! Dyrektor szkoły, na wniosek przewodniczącego zespołu, może wyznaczyć do realizacji określonego zadania lub zadań zespołu innych nauczycieli, specjalistów i pracowników odpowiednio szkoły lub innego typu placówki. W pracach zespołu mogą brać udział również osoby niebędące pracownikami tej szkoły. Rodzaje zespołów w szkole i w przedszkolu Najczęściej w szkołach funkcjonują zespoły przedmiotowe skupiające nauczycieli uczących tego samego przedmiotu lub przedmiotów pokrewnych. Dyrektorzy powołują także zespoły zadaniowe w celu wykonania konkretnych czynności, np. zespół ds. ewaluacji wewnętrznej, zespół ds. promocji szkoły, zespół ds. programów i podręczników, zespół organizujący uroczystości szkolne. Liczba i rodzaj zadań, które mogą być realizowane przez zespoły w szkole, są nieograniczone i zależne od decyzji dyrektora oraz kreatywności członków zespołu. Zespół nauczycieli uczących w danym oddziale Nauczyciele prowadzący zajęcia w danym oddziale tworzą zespół, którego zadaniami są w szczególności ustalenie zestawu programów nauczania dla danego oddziału oraz jego modyfikowanie w miarę potrzeb. Zespół nauczycieli uczących w danym oddziale może rozbudować zakres swoich zadań i dostosować go do specyfiki zespołu klasowego. W sposób naturalny liderem zespołu powinien zostać wychowawca oddziału. To on powinien wiedzieć o klasie najwięcej i jako wychowawca mieć świadomość, w jakim zakresie potrzebna jest współpraca wszystkich uczących w klasie. Już na początku roku szkolnego powinien zorganizować pierwsze spotkanie zespołu. Wychowawca powinien na bieżąco informować nauczycieli uczących w klasie o wynikach badań związanych z trudnościami w nauce, orzeczeniach przyznanych uczniom, dysfunkcjach oraz przysługujących im w związku z tym formach pomocy w dostosowaniu zakresu nauczania i sposobu oceniania, chorobach przewlekłych i innych mogących mieć wpływ na pracę z oddziałem. Nauczyciele powinni być także informowani o sytuacji rodzinnej ucznia, jeśli wpływa na jego funkcjonowanie w szkole (np. śmierć bliskiej osoby, rozwód rodziców), bieżących wydarzeniach mogących obniżyć jego koncentrację czy tragediach życiowych, po których powinni zachować szczególną wrażliwość i wyrozumiałość oraz okazać wsparcie i pomoc. Nauczyciele powinni również wiedzieć o chorobach, w tym przewlekłych, które uprawniają ucznia do wychodzenia z sali podczas lekcji, spożywania posiłku czy picia podczas zajęć lekcyjnych (np. cukrzyca). Jeśli w szkole zatrudnieni są pedagog szkolny lub psycholog, dobrze, by wspomagali pracę zespołu. Zazwyczaj lepiej niż wychowawca potrafią wytłumaczyć zapisy orzeczenia czy opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, tak aby każdy uczący wiedział, w jaki sposób powinny się przekładać na codzienne traktowanie podopiecznego, np. czy powinien otrzymywać inne zestawy pytań, mieć do dyspozycji wydłużony czas pracy, oddzielne zestawy ćwiczeń czy inne ułatwienia, w zależności od nauczanego przedmiotu. Praca zespołu w dość dużym stopniu jest uzależniona od bieżących wydarzeń występujących w życiu klasy. Zespół nie musi więc mieć sporządzonego harmonogramu spotkań już we wrześniu na cały rok szkolny. Zebrania mogą się odbywać na wniosek jednej z osób uczących w klasie, gdy będą tego wymagać jakaś konkretna sytuacja lub ciąg wydarzeń. W swoim gronie zespół może omawiać wyniki nauczania, także w odniesieniu do poszczególnych uczniów. Zespół nauczycieli znający klasę może opracować lepsze sposoby monitorowania postępów w nauce, dzielić się skutecznymi metodami pracy, może wypracować formy współpracy z rodzicami, współorganizować zajęcia dodatkowe dla uczniów najzdolniejszych oraz wymagających wsparcia, konsultacji, zajęć wyrównawczych, SOS-ów, pomocy koleżeńskiej. Ważne! Zespół nauczycieli może proponować wychowawcy tematykę lekcji wychowawczych, jeśli zaobserwuje, że istnieje potrzeba poruszenia z klasą jakiegoś zagadnienia. Nauczyciele powinni się też wzajemnie informować o niewłaściwym zachowaniu uczniów, ustalać wspólnie konsekwencje i dzielić się sprawdzonymi sposobami na poprawę sytuacji, np. Kuba z Tomkiem zachowują się poprawnie, gdy nie siedzą razem, a Jacek korzysta z lekcji w pełni, gdy siedzi w pierwszej ławce. Na ostatnim zebraniu zespołu wychowawca ma możliwość zasięgnięcia opinii uczących w kwestii rocznych ocen z zachowania swoich podopiecznych. Zespół wychowawców Zespołem o szczególnym znaczeniu dla funkcjonowania szkoły jest zespół wychowawców. Praca wychowawcza dla wielu nauczycieli jest najtrudniejszym aspektem pracy w zawodzie. Wymaga nie tylko wiedzy merytorycznej czy żmudnej pracy związanej z wypełnianiem dokumentacji przebiegu nauczania, ale przede wszystkim umiejętności niesienia pomocy i rady wychowankom. By zmniejszyć ciężar odpowiedzialności poszczególnych wychowawców, umożliwić dzielenie się wiedzą i doświadczeniem, wypracować wspólne zasady postępowania obowiązujące w szkole oraz znaleźć wspólne sposoby rozwiązywania problemów, należy powołać zespół wychowawców. Zazwyczaj w skład tego zespołu wchodzą wszyscy wychowawcy klas oraz ich wychowawcy wspomagający (pomocniczy/zastępczy), a także pedagog i psycholog szkolny, jeśli są zatrudnieni w placówce. Praca tego zespołu powinna opierać się na systematycznych spotkaniach. Dzięki temu zorganizowany będzie czas na zgłoszenie przez wychowawców spraw wymagających wspólnych decyzji, podzielenie się wątpliwościami i reagowanie „na bieżąco” w kwestiach tego wymagających. Praca wychowawców powinna być jednolita, wszyscy muszą przestrzegać ustalonych w szkole procedur postępowania, także w kwestii karania i nagradzania uczniów. Na spotkaniach członków zespołu wychowawców powinno się ustalać zasady obowiązujące w szkole, dotyczące postępowania wobec uczniów w sytuacjach szczególnych, ale także codziennych, jak sposób usprawiedliwiania nieobecności czy zwalniania z lekcji. Wszyscy wychowawcy powinni respektować przyjęte zasady. Na zebraniach zespołu należy wspólnie rozwiązywać problemy, z którymi borykają się nauczyciele. W ten sposób można zasięgnąć opinii kolegów, skorzystać z ich doświadczenia. Można także dzielić się materiałami na ciekawe lekcje wychowawcze, wycieczki i wyjścia poza teren szkoły. Zespoły przedmiotowe Tworzenie zespołów przedmiotowych jest wskazane w każdej szkole, w której jednego przedmiotu naucza więcej niż jeden nauczyciel. Przede wszystkim dlatego, że na terenie placówki powinny obowiązywać jednakowe rozkłady materiału, wymagania edukacyjne, podręczniki i inne materiały do nauki danego przedmiotu. Poza tym zespoły przedmiotowe nauczycieli powinny zaplanować badania osiągnięć uczniów, sposoby przygotowania do egzaminu, sprawdzania wiedzy uczniów. Dobrze byłoby opracować zestawy powtórzeniowe, testy, sprawdziany, prace klasowe, karty pracy, scenariusze zajęć, które stanowiłyby „bank pomysłów i materiałów dydaktycznych” dla poszczególnych klas. Tego typu dobre praktyki byłyby najbardziej efektywne i najlepiej wykorzystane w codziennej pracy z uczniami. Istnienie zespołów przedmiotowych daje możliwość organizowania wydarzeń sprzyjających rozwojowi uczniów, jak wewnątrzszkolne konkursy przedmiotowe, koła zainteresowań, przygotowanie uczniów do konkursów kuratoryjnych, olimpiad ogólnopolskich. Nauczyciele tworzący zespół przedmiotowy, współpracując ze sobą, mogą wprowadzać nowe metody nauczania, wspólnie realizować projekty, organizować wydarzenia artystyczne, sportowe, wypracować autorskie, innowacyjne i eksperymentalne programy nauczania. Warto także porozumiewać się w obszarze układania rozkładu materiału pomiędzy zespołami nauczycieli uczącymi przedmiotów pokrewnych, jeśli treści nauczania w pewnym stopniu się pokrywają, np. w rozkładzie materiału z matematyki warto funkcje trygonometryczne umieścić na tyle wcześnie, by z wiedzy uczniów mogli korzystać nauczyciele fizyki. Pozwoli to uniknąć sytuacji, w której uczniowie dowiadują się o tych funkcjach na fizyce w wąskim zakresie, po czym na matematyce uczą się o nich od początku. Zespoły problemowo-zadaniowe Zespoły problemowo-zadaniowe tworzone są w celu wykonania określonego zadania lub grupy zadań. W zależności od typu zadania, jakie stoi przed zespołem, mogą funkcjonować przez cały rok szkolny lub przez krótki czas. Obszar działania zespołu zadaniowego może być bardzo zróżnicowany, zależnie od wyznaczonych mu celów. Dyrektor szkoły ma kompetencje powoływania takiego zespołu w dowolnym czasie, także w trakcie roku szkolnego, jeśli wymagają tego sytuacja szkolna (np. przejawy przemocy, wymuszeń lub rasizmu w szkole) lub nowe przepisy prawa (np. zmiana zasad udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej). Należy jednak pamiętać, by w statucie znalazł się zapis umożliwiający dyrektorowi powoływanie innych zespołów niż wymienione w statucie. Przykłady zespołów problemowo-zadaniowych: • zespół ds. ewaluacji wewnętrznej, • zespół ds. wewnątrzszkolnego doskonalenia nauczycieli, • zespół ds. programów i podręczników, • zespół ds. współpracy międzynarodowej, • zespół ds. pomocy psychologiczno-pedagogicznej, • zespół ds. organizacji życia kulturalnego szkoły, • zespół ds. ewaluacji programu wychowawczo-profilaktycznego, • zespół ds. zmian w statucie szkoły. Zespoły samokształceniowe Cele tych zespołów to doskonalenie pracy nauczycieli w konkretnych warunkach szkolnych, doskonalenie własnego warsztatu pracy, wzajemne wspieranie się w doskonaleniu nauczania. Formy pracy zespołu samokształceniowego zależą od ustaleń jego członków i mogą być bardzo różne. Nauczyciele mogą się ograniczać do wymiany doświadczeń, ale mogą też zrobić znacznie więcej: organizować lekcje koleżeńskie, obserwować je i omawiać, dzielić się wiadomościami zdobytymi podczas kursów, warsztatów, spotkań w wydawnictwach, przygotowywać scenariusze i konspekty zajęć, lekcji, konkursów do wykorzystania przez wszystkich członków zespołu, dzielić się wiedzą zdobytą z czasopism fachowych. Obowiązki członka zespołu Każdy członek zespołu zobowiązany jest do czynnego uczestnictwa w zebraniach zespołu, do którego został powołany, oraz do nieujawniania publicznie spraw poruszanych na zebraniach. Powinien też wywiązywać się ze wszystkich ustaleń podjętych na zebraniach i zleconych przez przewodniczącego zespołu, realizować wszystkie zadania, projekty i pomysły. Każdy pełnoprawny członek zespołu powinien angażować się w jego pracę, proponować własne inicjatywy i pomysły, wykazywać się kreatywnością i odwagą w wyrażaniu sądów i dzieleniu się trudnymi problemami. Obowiązkiem nauczycieli jest także dokonywanie samooceny i diagnozy własnych potrzeb i możliwości. Ważne! Większość nauczycieli wchodzi w skład kilku zespołów działających w szkole. Dyrektor, tworząc zespoły zadaniowe, powinien dobierać do nich nauczycieli, biorąc pod uwagę ich inne obciążenia. Nie ma żadnych regulacji prawnych zabraniających jednemu z nauczycieli bycia przewodniczącym kilku zespołów, ale dobierając składy zespołów i ich liderów, dyrektor powinien dobrze przeanalizować dotychczasowe funkcje nauczycieli, aby nie doprowadzić do nadmiernego obciążenia niektórych z nich. Dokumentowanie pracy zespołów szkolnych Praca zespołów nauczycielskich powinna być dokumentowana. Sposób prowadzenia dokumentacji powinien zostać określony przez sam zespół, w uzgodnieniu z dyrektorem szkoły. Jej częścią będą plany pracy, harmonogramy przygotowywane na dany rok szkolny oraz sprawozdania z pracy. Zebrania zespołu powinny być także protokołowane, ale w sytuacji poruszania danych wrażliwych można odstąpić od szczegółowych zapisów w protokole. Każde spotkanie powinno mieć program. Można go ustalić już na poprzednim spotkaniu, by każdy mógł się odpowiednio przygotować: zebrać potrzebne materiały, swoje pomysły i propozycje. Praca zespołu powinna podlegać ewaluacji, której sposób należy opracować z wyprzedzeniem. Członkowie muszą zaznajomić się ze sposobem ewaluacji jeszcze przed rozpoczęciem prac zespołu. Ewaluacji dokonują zwykle członkowie zespołu. W jej procesie mogą pomóc następujące pytania: • Które cele zostały zrealizowane i w jakim stopniu, a które nie? • Z jakich powodów nie udało się osiągnąć pozostałych zaplanowanych celów? • W jaki sposób zmienić pracę, aby poprawić efektywność, szczególnie w obszarach, których realizacja się nie powiodła?