STAN PRAWNY NA 8 WRZEŚNIA 2021 Zmiany Rozporządzeniu w sprawie nadzoru pedagogicznego Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo- -płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1551), • Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 1 września 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z 2021 r. poz. 1618). 4 września 2021 r. zostały zmienione przepisy dotyczące sprawowania nadzoru pedagogicznego. Likwidacji uległy jego dwie formy: ewaluacja oraz monitorowanie. W zamian został poszerzony zakres sprawowanej w ramach nadzoru kontroli – obejmuje ona teraz także ocenę jakości pracy szkoły lub placówki. Przyczyna wprowadzenia zmian Zmiany wprowadzone na mocy Rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki z dnia 1 września 2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego resort edukacji uzasadniał głównie chęcią odciążenia jednostek oświaty z konieczności prowadzenia często czasochłonnej procedury związanej z ewaluacją wewnętrzną, która była prowadzona przez dyrektorów w ramach nadzoru pedagogicznego. Przypomnijmy, że zgodnie z dotychczasową definicją przez ewaluację rozumiało się proces gromadzenia, analizowania i komunikowania informacji na temat wartości działań podejmowanych przez szkołę lub placówkę. Wyniki ewaluacji były następnie wykorzystywane w procesie podejmowania decyzji służących zapewnieniu placówce wysokiej jakości organizacji procesów kształcenia, wychowania i opieki oraz ich efektów. Rozróżniano ewaluację zewnętrzną (prowadzoną przez organ nadzoru pedagogicznego) i wewnętrzną (prowadzoną przez dyrektora jednostki oświatowej), a także ewaluację całościową (przeprowadzaną w zakresie wszystkich wymagań stawianych placówce) i problemową (przeprowadzaną w zakresie wybranych wymagań). Na marginesie warto dodać, że w odniesieniu do ewaluacji organ nadzoru pedagogicznego – nawet w przypadku wykrycia zastrzeżeń – nie miał realnych narzędzi, które służyłyby egzekwowaniu poprawy sytuacji w badanych obszarach panującej w jednostce oświaty. Po zakończeniu ewaluacji organ nadzoru sporządzał bowiem wyłącznie raport, który zawierał: 1) wyniki ewaluacji obejmujące opis działań szkoły lub placówki w zakresie badanych wymagań, 2) wnioski z ewaluacji. W odniesieniu do kontroli przeprowadzanej w nowym szerszym zakresie organ nadzoru pedagogicznego będzie miał możliwość sporządzenia zaleceń wraz z terminami ich realizacji. Co do zasady dyrektor, jeżeli nie zdecyduje się na wniesienie wobec nich zastrzeżeń, będzie zobowiązany do ich zrealizowania, w przeciwnym razie zaryzykuje wszczęcie procedury, o której mowa w art. 56 ust. 1 Ustawy Prawo oświatowe, mogącej skończyć się dla niego odwołaniem ze stanowiska z końcem albo w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia. W tym kontekście należy również wspomnieć o planowanych w powyższym zakresie zmianach w prawie, które mają na celu zwiększenie uprawnień organów nadzoru pedagogicznego w zakresie wymuszania realizacji zaleceń wydanych w trakcie kontroli. Twórcy zmian w przepisach nie wskazali przyczyn, dla których została zlikwidowana druga forma sprawowania nadzoru pedagogicznego, czyli monitorowanie. Zapewne były one podobne do tych dotyczących ewaluacji, tzn. przeważyła chęć wzmocnienia „twardej” formy sprawowania nadzoru w postaci kontroli i zastąpienie nią form „miękkich”, do których z pewnością należało monitorowanie. Przypomnijmy, że były to prowadzone w szkole lub placówce działania organu sprawującego nadzór pedagogiczny lub dyrektora placówki, obejmujące zbieranie i analizę informacji o działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej w celu identyfikowania i eliminowania zagrożeń w prawidłowej realizacji zadań szkoły lub placówki. Poszerzenie zakresu kontroli W miejsce dwóch usuniętych form sprawowania nadzoru pedagogicznego resort edukacji zdecydował się na poszerzenie zakresu sprawowanej w jednostkach oświaty kontroli. Zgodnie z jej nową definicją przez kontrolę należy rozumieć działania organu sprawującego nadzór pedagogiczny lub dyrektora szkoły lub placówki prowadzone w szkole lub placówce w celu oceny: 1) stanu przestrzegania przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki, 2) przebiegu procesów kształcenia i wychowania w szkole lub placówce, 3) efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki. W poprzednim stanie prawnym kontrola polegała wyłącznie na ocenie stanu przestrzegania przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki. W celu prawidłowego realizowania kontroli w nowych obszarach organ sprawujący nadzór pedagogiczny może obecnie występować do dyrektora placówki o przekazanie informacji i danych dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej (nowy § 4a Rozporządzenia zmieniającego). Zmiana w procedurze przeprowadzania kontroli Wraz z poszerzeniem zakresu kontroli przeprowadzanej w ramach nadzoru pedagogicznego zmianie uległa procedura kontroli przeprowadzanej przez organ nadzoru pedagogicznego. Dopuszczalny czas trwania kontroli zależy obecnie od tego, czego będzie ona dotyczyć. Czas planowej kontroli przeprowadzanej w celu oceny stanu przestrzegania przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki nie powinien przekraczać dwóch dni. Z kolei czas trwania kontroli przebiegu procesów kształcenia i wychowania w szkole lub placówce oraz efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki nie powinien przekraczać pięciu dni w ciągu kolejnych dwóch tygodni (co ma zwiększyć zakres swobody w ustalaniu ram czasowych kontroli z uwagi na jej obszar tematyczny i związaną z nim potrzebę prowadzenia określonych czynności, takich jak obserwacja zajęć czy analiza dokumentacji i informacji pozyskanych od nauczycieli, rodziców i uczniów). Kolejna zmiana dotyczy sposobu sporządzania protokołu z kontroli. Po pierwsze, doprecyzowano, że oprócz zaleceń pokontrolnych powinien on zawierać również wnioski wynikające z przeprowadzonych czynności kontrolnych. Po drugie, termin przekazania protokołu dyrektorowi jednostki oświatowej został zróżnicowany, w zależności od tego, czy kontrola dotyczyła: 1) stanu przestrzegania przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki – w takiej sytuacji protokół powinien zostać przekazany w terminie siedmiu dni roboczych od dnia zakończenia w jednostce oświaty czynności kontrolnych, 2) przebiegu procesów kształcenia i wychowania w szkole lub placówce oraz efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki – w tym przypadku termin przekazania protokołu może wynieść 14 dni roboczych od dnia zakończenia czynności kontrolnych w jednostce oświaty. Zmiana zakresu planu nadzoru pedagogicznego Likwidacja dwóch z czterech form sprawowania nadzoru pedagogicznego nie mogła pozostać bez wpływu na sporządzane przez dyrektorów jednostek oświaty plany nadzoru pedagogicznego. Obecnie sporządzane plany nadzoru nie będą już musiały zawierać: 1) przedmiotu ewaluacji wewnętrznej oraz terminu jej przeprowadzenia, 2) zakresu monitorowania w danym roku szkolnym. Aktualnie plany nadzoru powinny zawierać wyłącznie: 1) tematykę i terminy przeprowadzania kontroli, 2) zakres wspomagania nauczycieli w realizacji ich zadań, 3) plan obserwacji prowadzonych przez nauczycieli zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych oraz innych zajęć i czynności wynikających z działalności statutowej placówki. W przypadku tych dyrektorów, którzy przygotowali już plany nadzoru pedagogicznego na rok szkolny 2021/2022 i przedstawili je na zebraniu rady pedagogicznej, Rozporządzenie zmieniające przewiduje konieczność ich dostosowania do zmienionych przepisów w terminie 30 dni od dnia jego wejścia w życie, czyli do 4 października. O zmianie planu nadzoru należy też powiadomić niezwłocznie radę pedagogiczną.