STAN PRAWNY NA 19 SIERPNIA 2021 Kierunki realizacji polityki oświatowej państwa a wewnętrzny nadzór pedagogiczny Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082), • Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i wa-runkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. z 1993 r. Nr 17 poz. 78 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1551), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o życiu seksual-nym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji za-wartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 395 ze zm.). Wewnętrzny nadzór pedagogiczny Zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 2 Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe dyrektor przedszkola sprawuje wewnętrzny nadzór pedagogiczny. Jest to jeden z podstawowych obo-wiązków dyrektora – co istotne – będącego nauczycielem, a zastrzeżenie to, dotyczące statusu prawnego osoby zajmującej stanowisko kierownicze, jest tu niezbędne z uwagi na fakt, że Prawo oświatowe przewiduje sytuację, w której dyrektor nie będzie takiego nadzoru prowa-dził. Ma ona miejsce wtedy, gdy stanowisko dyrektora zajmuje właśnie osoba niebędąca nau-czycielem. Wówczas wewnętrzny nadzór pedagogiczny nadal musi być sprawowany, lecz stosownie do art. 62 ust. 3 Prawa oświatowego sprawuje go już nauczyciel zajmujący inne stanowisko kierownicze, np. wicedyrektor. Sposób prowadzenia wewnętrznego nadzoru pedagogicznego przez dyrektora przedszkola został określony w Rozporządzeniu MEN z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru peda-gogicznego. Stosownie do § 22 ust. 1–3 dyrektor, we współpracy z innymi nauczycielami zajmującymi stanowiska kierownicze, w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego: • przeprowadza ewaluację wewnętrzną i wykorzystuje jej wyniki do doskonalenia jako-ści pracy przedszkola, • kontroluje przestrzeganie przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przed-szkola, • wspomaga nauczycieli w realizacji ich zadań, w szczególności przez: o diagnozę pracy przedszkola, o planowanie działań rozwojowych, w tym motywowanie nauczycieli do doskonale-nia zawodowego, o prowadzenie działań rozwojowych, w tym organizowanie szkoleń i narad; • monitoruje pracę przedszkola. Ewaluację wewnętrzną przeprowadza się w odniesieniu do zagadnień uznanych w przedszko-lu za istotne w jej działalności, a w celu prowadzenia wewnętrznego nadzoru pedagogicznego dyrektor: • analizuje dokumentację przebiegu nauczania, • obserwuje prowadzone przez nauczycieli zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opie-kuńcze oraz inne zajęcia i czynności wynikające z działalności statutowej przedszkola. Zgodnie z § 23 Rozporządzenia dyrektor opracowuje na każdy rok szkolny plan nadzoru pe-dagogicznego, który przedstawia na zebraniu rady pedagogicznej w terminie do 15 września roku szkolnego, którego dotyczy plan. Plan nadzoru pedagogicznego zawiera w szczególności: • przedmiot ewaluacji wewnętrznej oraz termin jej przeprowadzenia, • tematykę i terminy przeprowadzania kontroli przestrzegania przez nauczycieli przepi-sów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkola, • zakres wspomagania nauczycieli w realizacji ich zadań, • plan obserwacji, • zakres monitorowania. Zgodnie ust. 2 przywołanego przepisu plan nadzoru pedagogicznego opracowywany jest z uwzględnieniem wniosków z nadzoru pedagogicznego sprawowanego w przedszkolu w poprzednim roku szkolnym oraz podstawowych kierunków realizacji polityki oświatowej państwa, o których mowa w art. 60 ust. 3 pkt 1 Prawa oświatowego. Kierunki realizacji polityki oświatowej państwa W myśl art. 60 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego minister nadzoruje i koordynuje wykonywanie nadzoru pedagogicznego na terenie kraju, w szczególności zaś działalność kuratorów oświaty w tym zakresie. W celu realizacji tych zadań minister: • ustala podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa, w tym zadania z zakresu nadzoru pedagogicznego, • kontroluje sprawność i efektywność nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez kuratorów oświaty oraz przestrzeganie przepisów obowiązujących w tym zakresie, a także może wydawać na piśmie kuratorom oświaty wiążące ich wytyczne i polecenia, z wyjątkiem indywidualnych spraw rozstrzyganych w drodze decyzji administracyjnej, • może żądać od kuratorów oświaty informacji, dokumentów i sprawozdań okresowych lub dotyczących określonej sprawy albo rodzaju spraw, • może organizować szkolenia, narady i konferencje kuratorów oświaty, • może ogłaszać w wydawanym przez siebie dzienniku urzędowym zalecane standardy wyposażenia szkół niezbędne do nauczania przedmiotów ogólnokształcących. Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa ogłaszane są z reguły w lipcu i tak też się stało w tym roku – ogłoszono je 8 lipca 2021 r. w dokumencie o numerze DKO-WNP.4092.46.2021.DB. Obejmują one następujące zagadnienia: 1. Wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny, m.in. przez właściwą organi-zację zajęć edukacyjnych wychowanie do życia w rodzinie oraz realizację zadań pro-gramu wychowawczo-profilaktycznego. 2. Wychowanie do wrażliwości na prawdę i dobro. Kształtowanie właściwych postaw szlachetności, zaangażowania społecznego i dbałości o zdrowie. 3. Działanie na rzecz szerszego udostępnienia kanonu edukacji klasycznej, wprowadzenia w dziedzictwo cywilizacyjne Europy, edukacji patriotycznej, nauczania historii oraz poznawania polskiej kultury, w tym osiągnięć duchowych i materialnych. Szersze i przemyślane wykorzystanie w tym względzie m.in. wycieczek edukacyjnych. 4. Podnoszenie jakości edukacji poprzez działania uwzględniające zróżnicowane potrzeby rozwojowe i edukacyjne wszystkich uczniów, zapewnienie wsparcia psychologiczno-pedagogicznego, szczególnie w sytuacji kryzysowej wywołanej pandemią COVID--19 w celu zapewnienia dodatkowej opieki i pomocy, wzmacniającej pozytywny klimat szkoły oraz poczucie bezpieczeństwa. Roztropne korzystanie w procesie kształcenia z narzędzi i zasobów cyfrowych oraz metod kształcenia wykorzystujących technologie informacyjno-komunikacyjne. 5. Wdrażanie Zintegrowanej Strategii Umiejętności – rozwój umiejętności zawodowych w edukacji formalnej i pozaformalnej, w tym uczeniu się dorosłych. 6. Wzmocnienie edukacji ekologicznej w szkołach. Rozwijanie postawy odpowiedzial-ności za środowisko naturalne. Plan nadzoru pedagogicznego prowadzonego w roku szkolnym 2021/2022 musi uwzględniać przywołane podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa. Ewaluacja we-wnętrzna w szkole powinna badać np. realizację zajęć z wychowania do życia w rodzinie, zajęcia te nie są jednak realizowane w przedszkolach. Wynika to z treści art. 4 Ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, zgodnie z którym do programów nauczania szkolnego wprowadza się wiedzę o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodziciel-stwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej pro-kreacji. Na podstawie ust. 3 tej regulacji minister właściwy ds. oświaty i wychowania ustala, w drodze rozporządzenia, sposób nauczania szkolnego i zakres nauczania przywołanych treści, zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego, oraz odpowiednio dostosowuje system dokształcania i doskonalenia nauczycieli. Na podstawie tego przepisu zostało wydane Rozporządzenie MEN z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o życiu sek-sualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego, zgodnie z którym zajęcia WDŻ realizowane są w klasach IV–VIII szkoły podstawowej i w szkołach ponadpodstawowych: branżowej szkole I stopnia, w klasach I–III liceum ogólnokształcącego i technikum, dla dzieci i młodzieży, publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych. Oczywiście tego elementu kierunków realizacji polityki oświatowej państwa nie można uwzględnić w planie nadzoru pedagogicznego tworzonym dla przedszkoli. Sytuację taką prze-widuje jednak Rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego, które w § 22 ust. 2 stanowi, że ewaluację wewnętrzną przeprowadza się w odniesieniu do zagadnień uznanych w placówce za istotne w jej działalności. Ewaluacja powinna więc dotyczyć innych kierunków polityki oświatowej i wśród tych, które mają zastosowanie do przedszkoli, można np. wyróżnić: • realizację zadań programu wychowawczo-profilaktycznego, • kształtowanie właściwych postaw dbałości o zdrowie, • zapewnienie wsparcia psychologiczno-pedagogicznego, szczególnie w sytuacji kryzy-sowej wywołanej pandemią COVID-19. Plan nadzoru powinien uwzględniać badanie w tych obszarach. Metodą najczęściej wykorzy-stywaną do przeprowadzania ewaluacji jest metoda badań ankietowych. Konstruując pytania, należy wziąć pod uwagę zarówno obowiązujące przepisy, jak i wstępne założenia, formuło-wane już na etapie planowania ewaluacji. Nie ma jednak potrzeby uwzględniania w planie nadzoru pedagogicznego wszystkich, dających się zastosować do przedszkola, kierunków. Przywołany wyżej przepis § 22 ust. 2 Rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego można zastosować nie tylko wtedy, gdy z obowiązujących regulacji wynika wprost, że jakieś działanie nie ma zastosowania do przedszkola, jak ma to miejsce w odniesieniu do zajęć z WDŻ. Regulacja ta pozwala dyrektorowi w istocie samodzielnie ustalać, które kierunki są istotne dla prowadzonego przezeń przedszkola i na tej podstawie ustala pytania, np. w odnie-sieniu do programu wychowawczo-profilaktycznego: • Czy przyjęty w przedszkolu program wychowawczo-profilaktyczny zawiera treści o charakterze wychowawczym skierowane do wychowanków? • Czy przyjęty w przedszkolu program wychowawczo-profilaktyczny zawiera treści o charakterze profilaktycznym skierowane do rodziców i nauczycieli? • Czy treści zawarte w programie wychowawczo-profilaktycznym wspomagają wycho-wawczą rolę rodziny? Pytania te wynikają z wymogów art. 26 Prawa oświatowego, zgodnie z którym przedszkola realizują program wychowawczo-profilaktyczny obejmujący: • treści i działania o charakterze wychowawczym skierowane do dzieci oraz • treści i działania o charakterze profilaktycznym skierowane do dzieci, nauczycieli i rodziców. Inne pytania ewaluacyjne, uwzględniające kierunki realizacji polityki oświatowej państwa, mogą brzmieć następująco: • Czy w przedszkolu promowane są postawy dbałości o zdrowie, a jeżeli tak, to jakie obszary w tym zakresie objęte zostały działaniem przedszkola? • Czy działania przedszkola są wystarczające, czy obejmują jedynie wąski zakres tema-tyki związanej z dbaniem o zdrowie, np. wyłącznie higienę jamy ustnej? • Czy należy zmienić zakres treści przekazywanych wychowankom w zakresie dbałości o zdrowie, czy też jest on wystarczający? Jak stwierdza Grzegorz Mazurkiewicz, w opracowaniu Ewaluacja w nadzorze pedagogicznym, ewaluacja „jest zbieraniem informacji »o tym, jak nam idzie«, procesem profesjonalizującym działania zespołu i jednocześnie procesem uczenia się (indywidualnego i organizacyjnego). Dlatego też powinno się ją traktować jak proces uczenia się, umożliwiając aktywne uczestnic-two i społeczne interakcje” . Ewaluacja wewnętrzna oparta na pytaniach ankietowych niewąt-pliwie spełnia wskazane funkcje. Dokument DKO-WNP.4092.46.2021.DB, w którym określono kierunki realizacji polityki oświatowej państwa, określa również zadania dla kuratorów oświaty w zakresie kontroli. W przypadku przedszkoli kontrolą ma zostać objęta organizacja wczesnego wspomagania rozwoju dziecka.