STAN PRAWNY NA 18 SIERPNIA 2021 Odbieranie dzieci z przedszkola Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082), • Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359), • Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 450 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ra-mowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U. z 2001 r. Nr 61 poz. 624 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placów-kach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1604). Obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa wychowankom przedszkola wynika z szeregu prze-pisów. W samej Ustawie z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe został on przywołany kilkukrotnie. Podstawową regulację stanowi tu jednak art. 68 ust. 1 pkt 6, zgodnie z którym dyrektor przedszkola wykonuje zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa dzieciom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez przedszkole. Wymóg ten pojawia się też w zbliżonej formie w § 2 Rozporządzenia MENiS z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpie-czeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach, w myśl którego dyrektor zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pobytu w przedszkolu, a także bezpiecz-ne i higieniczne warunki uczestnictwa w zajęciach organizowanych przez przedszkole poza obiektami należącymi do tej jednostki. Zasadniczo obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa obejmuje czas, w którym wychowanek znajduje się pod opieką placówki. Prawo oświatowe wskazuje jednak, że wydanie dziecka opiekunowi, po zakończonych zajęciach, również ma się odbywać w sposób zapewniający mu bezpieczeństwo, przy czym odpowiednie zasady postępowania powinny znaleźć się w statucie przedszkola. Wymaga tego art. 102 ust. 1 pkt 6 Prawa oświatowego, który mówi, że statut przedszkola zawiera szczegółowe zasady przyprowadzania i odbierania dzieci z przedszkola przez rodziców lub upoważnioną przez nich osobę zapewniającą dziecku pełne bezpieczeństwo. Dla przedszkola sytuacją idealną byłaby ta, w której dziecko odbieraliby sami rodzice lub prawni opiekunowie. Wówczas zastosowanie miałby art. 97 § 1 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, który mówi, że jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każdy z nich jest zobowiązany i uprawniony do jej wykonywania. Dyrektor przed-szkola oraz pracujący w nim nauczyciele nie mają wówczas żadnych podstaw do kwestionowania tego prawa. Jednakże Prawo oświatowe wskazuje jednoznacznie, że rodzice (prawni opiekunowie) mogą upoważnić do odbioru dziecka osobę zapewniającą dziecku pełne bezpieczeństwo. Kto miałby wszak dokonywać oceny, czy osoba odbierająca dziecko faktycznie spełnia określone warunki? W pierwszej kolejności powiedzielibyśmy, że osoba upoważniająca. Kwestia ta nie jest jednak oczywista, zdarzają się bowiem sytuacje, w których nauczyciel nie powinien wydawać dziecka ani osobie upoważnionej przez rodziców, ani samym rodzicom. Przypadkiem naj-częstszym jest odmowa wydania dziecka osobie będącej pod wpływem alkoholu. Statuty przedszkoli z reguły zawierają odpowiednie zapisy mówiące o wymogu trzeźwości. Dziecko nie powinno być wydane także osobie upoważnionej, która – choćby z racji wieku czy stanu zdrowia – nie jest wstanie zapewnić właściwej opieki samej sobie. Oczywiście są to przypadki, które podlegają analizie bieżącej, tzn. w trakcie pracy przedszkola. W statucie można sformułować jedynie ogólne wytyczne, nakazujące każdorazowo zwrócenie szczególnej uwagi na to, czy osoba odbierająca dziecko jest w stanie zapewnić mu pełne bezpieczeństwo. Można jednocześnie określić katalog wyłączeń, tj. sytuacji, które wykluczają odebranie dziecka przez daną osobę. Taki przypadkiem będzie bez wątpienia stawienie się opiekuna w stanie wskazującym na pozostawanie pod wpływem alkoholu lub substancji psy-choaktywnych. Prawo oświatowe nie wymaga, aby do obioru dziecka została upoważniona osoba pełnoletnia. Odbierającym może być osoba młodsza, brat lub siostra przedszkolaka. Warto przywołać w tym kontekście fragment stanowiska MEN-u, wyrażonego w piśmie DZSE-3-ER-044-22/10, które dotyczy upoważniania do odbioru dziecka osoby niepełnoletniej. Zaznaczyć należy, że stanowisko to datowane jest 24 czerwca 2010 r., a więc przed wejściem w życie Prawa oświatowego, dlatego zostało w nim przywołane obowiązujące wówczas Rozporządzenie MEN z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz pu-blicznych szkół. W pozostałym zakresie nadal jednak zachowuje ono swą aktualność. MEN wskazuje, że przedszkola, określając w swoich statutach zasady przyprowadzania i od-bierania dzieci, dążą do zminimalizowania ryzyka związanego z ewentualną odpowiedzialno-ścią za wydanie dziecka osobie niegwarantującej jej bezpieczeństwa, dlatego w zakresie osób, których rodzice mogą upoważnić do odbioru swoich dzieci, wprowadzają istotne ograniczenia: zawężają np. grupę uprawnionych wyłącznie do osób pełnoletnich. Takie działania przedszkoli wydają się zdaniem MEN-u zrozumiałe. Łatwiej bowiem zakładać, że adekwatny do sytuacji dozór zastosuje osoba pełnoletnia. Inne zagrożenia dla bezpieczeństwa dziecka wiążą się z pokonaniem niewielkiej odległości, a inne wtedy, gdy droga z przedszkola wymaga przeby-cia znacznego dystansu, w tym środkami komunikacji publicznej. MEN zwraca jednak uwagę na prawny aspekt tej sprawy. Zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 4 załączni-ka nr 1 do Rozporządzenia w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz pu-blicznych szkół, przedszkola zobowiązane są do określenia szczegółowych zasad przyprowa-dzania i odbierania dzieci przez rodziców (prawnych opiekunów) lub upoważnioną przez nich osobę zapewniającą dziecku pełne bezpieczeństwo. Zdaniem MEN-u Rozporządzenie to nie wymaga, żeby upoważniona osoba była pełnoletnia, ma natomiast: (...) posiadać stosowne upoważnienie i nie wzbudzać obaw do zapewnienia dziecku bezpieczeństwa w drodze do przedszkola i z przedszkola do domu. Gdyby przedszkole miało obawy, że osoba upoważniona nie zapewni dziecku pełnego bezpieczeństwa, powinno prosić rodziców (prawnych opiekunów) o wskazanie innej osoby, wobec której nie będzie miało żadnych wątpliwości. Wymogi obecne w Rozporządzeniu w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół zostały przeniesione bez zmian do Prawa oświatowego, w związku z czym akt ten również nie wymaga, aby osoba upoważniona była pełnoletnia. Należy jednak zgodzić się ze zdaniem MEN-u i uznać, że dyrektor i nauczyciele nadal mają prawo żądać od rodziców (prawnych opiekunów) wskazania innej osoby, jeżeli ta, która została upoważniona do odbioru dziecka, budzi wątpliwości dotyczące tego, czy jest w stanie zapewnić przedszko-lakowi bezpieczeństwo. Przedszkole nie powinno podważać wyboru rodziców wyłącznie z uwagi na wiek upoważnio-nej osoby. O braku zaufania powinny przemawiać inne przesłanki, choćby to, że nie jest ona w stanie zapewnić sobie samej właściwej opieki. Przedszkole nie powinno również formułować w statucie ogólnego zakazu odbierania dziecka przez osobę niepełnoletnią, gdyż pełnoletności nie wymagają regulacje Prawa oświatowego. Ponadto w myśl art. 92 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dziecko aż do pełnoletności pozostaje pod władzą rodzicielską, dlatego MEN wskazał, że rodzic ma prawo: (...) decydować, komu chce powierzyć pieczę nad dzieckiem w określonej sytuacji, w tym również kogo chce upoważnić do odbioru dziecka z przedszkola. Wydaje się też, że to rodzic, znając swoje dzieci, ich stopień rozwoju i cechy charakterologiczne oraz uwarunkowania rodzinne i środowiskowe – jest w stanie najlepiej ocenić, czy może powierzyć odebranie młodszego dziecka z przedszkola starszemu rodzeństwu, i czy jest ono w stanie zapewnić mu pełne bezpieczeństwo w drodze z przedszkola do domu. Należy też zwrócić uwagę, że stosownie do art. 43 ust. 1 Ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym dziecko w wieku do siedmiu lat może korzystać z drogi tylko pod opieką osoby, która osiągnęła wiek co najmniej 10 lat, w związku z czym ten właśnie wiek można uznać za graniczny. Dziecko, które nie ukończyło 10 lat, nie może opiekować się przedszkolakiem podczas jego drogi do domu i dlatego nie można wydawać mu dziecka. Na-dal jednak ma zastosowanie zasada, że zawsze pracujący w przedszkolu nauczyciele oceniają, czy w danym dniu wydanie dziecka upoważnionej osobie jest bezpieczne. W razie wątpliwo-ści należy upewnić się, kontaktując się w tej sprawie z rodzicami.