STAN PRAWNY NA 9 SIERPNIA 2021 Wpłaty na radę rodziców – ile wynoszą, czy można je egzekwować, jakie są ich podstawy prawne? Opracował: Michał Koczan, radca prawny, absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Poznaniu, współzałożyciel Kancelarii Koczan Górny Radcy Prawni Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 60 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2018 r. w sprawie rodzajów szkół i placówek, w których nie tworzy się rad rodziców (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2143), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 października 2017 r. w sprawie rodzajów szkół artystycznych, w których nie tworzy się rad rodziców (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1959). Rada rodziców stanowi społeczny organ w systemie oświaty, który reprezentuje ogół rodziców uczniów. Rola i znaczenie rady rodziców znacząco uległy zmianie w wyniku nowelizacji nieobowiązującej już Ustawy o systemie oświaty, która weszła w życie 1 września 2007 r. Do 31 sierpnia 2007 r. rada rodziców mogła – ale nie musiała – zostać utworzona. Od 1 września 2007 r. tworzenie rady rodziców stało się obligatoryjne. Również od tej daty ustawodawca określił skład rady rodziców, co wcześniej regulowała uchwała ogółu rodziców uczniów danej szkoły lub placówki. Powyższe przepisy Ustawy o systemie oświaty zostały odpowiednio przeniesione do nowego aktu prawnego, który ją zastąpił, a mianowicie do Ustawy Prawo oświatowe. Zgodnie z art. 83 ust. 2 Prawa oświatowego w skład rady rodziców wchodzą: • w szkołach – po jednym przedstawicielu rad oddziałowych, wybranym w tajnych wyborach przez zebranie rodziców uczniów danego oddziału, • w placówkach – co najmniej siedmiu przedstawicieli wybranych w tajnych wyborach przez zebranie rodziców wychowanków danej placówki, • w szkołach artystycznych – przedstawiciele w liczbie określonej w statucie szkoły, wybrani w tajnych wyborach przez zebranie rodziców uczniów danej szkoły. W wyborach, o których wspomina art. 83 ust. 2 Prawa oświatowego, jednego ucznia reprezentuje jeden rodzic, a same wybory przeprowadza się na pierwszym zebraniu rodziców w każdym roku szkolnym. Rada rodziców, według art. 83 ust. 4 Prawa oświatowego, uchwala regulamin swojej działalności, w którym określa w szczególności: • wewnętrzną strukturę i tryb pracy rady, • szczegółowy tryb przeprowadzania wyborów do rad, o których mowa w art. 83 ust. 2 Prawa oświatowego, oraz przedstawicieli rad oddziałowych, o których mowa w art. 83 ust. 2 pkt 1 Prawa oświatowego, do rady rodziców odpowiednio szkoły lub placówki. Uprawnienia rady rodziców zostały uregulowane w art. 84 Prawa oświatowego. Na podstawie art. 84 ust. 1 tego aktu rada rodziców może występować do dyrektora i innych organów szkoły lub placówki, organu prowadzącego szkołę lub placówkę oraz organu sprawującego nadzór pedagogiczny z wnioskami i opiniami we wszystkich sprawach szkoły lub placówki. Bardziej szczegółowo na temat kompetencji rady rodziców wypowiada się art. 84 ust. 2 Prawa oświatowego, zgodnie z którym do kompetencji rady rodziców należą: • uchwalanie w porozumieniu z radą pedagogiczną programu wychowawczo-profilaktycznego szkoły lub placówki, o którym mowa w art. 26 Prawa oświatowego, • opiniowanie programu i harmonogramu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania szkoły lub placówki, o którym mowa w art. 56 ust. 2 Prawa oświatowego, • opiniowanie projektu planu finansowego składanego przez dyrektora szkoły. Poza ww. uprawnieniami, na podstawie art. 84 ust. 6 Prawa oświatowego, w celu wspierania działalności statutowej szkoły lub placówki, rada rodziców może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek rodziców oraz innych źródeł. Ważne! Zasady wydatkowania funduszy rada rodziców określa w uchwalonym przez siebie regulaminie, o którym mowa w art. 83 ust. 4 Prawa oświatowego. Z literalnego brzmienia przepisu art. 84 ust. 6 Prawa oświatowego można wyprowadzić jednoznaczny wniosek, że składki na radę rodziców mają charakter dobrowolny. W konsekwencji oznacza to, że ani rada rodziców, ani szkoła czy placówka nie mają prawa do egzekwowania wpłat na radę rodziców. Z orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego wynika jeszcze jedna, ważna przeszkoda w egzekwowaniu składek przez radę rodziców. W Postanowieniu z dnia 14 czerwca 2012 r. (sygn. akt I OZ 421/12) Naczelny Sąd Administracyjny odmówił radzie rodziców zdolności sądowej, wskazując, iż: „(…) rada rodziców nie stanowi jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, ponieważ przepisy prawa nie dopuszczają możliwości nałożenia na nią obowiązków lub przyznania uprawnień, lub skierowania do niej nakazów i zakazów, a także stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa”. Również na gruncie prawa podatkowego rada rodziców nie może być uznawana za podatnika, na co zwrócił uwagę Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w Wyroku z dnia 24 lutego 2010 r. (sygn. akt I SA/Ol 13/10), w którym zważył, że: „Rada Rodziców jako organ społeczny szkoły nie może być podatnikiem podatku VAT w rozumieniu art. 15 ust. 1 Ustawy o podatku od towarów i usług, gdyż nie jest jednostką organizacyjną niemającą osobowości prawnej”. Powyższe orzeczenia zostały wydane w oparciu o przepisy Ustawy o systemie oświaty, ale ówczesny art. 54 ust. 8 tej Ustawy był praktycznie identyczny z brzmieniem obecnego art. 84 ust. 6 Prawa oświatowego, w związku z czym pozostają one nadal aktualne, o czym świadczy fakt, że kwestia braku własnej podmiotowości podatkowej rady rodziców jako podatnika podatku od towarów i usług została potwierdzona w dalszym orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (zob. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 grudnia 2020 r., sygn. akt I FSK 958/19). To właśnie m.in. z powyższych względów w doktrynie prawa wskazuje się na niejasność, a wręcz kontrowersyjność przepisu, zgodnie z którym w celu wspierania działalności statutowej szkoły lub placówki rada rodziców może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek oraz innych źródeł (zob. A. Balicki, M. Pyter, Prawo oświatowe. Komentarz, Warszawa 2017). Ustawodawca, wprowadzając Prawo oświatowe, chciał chociaż w pewnym stopniu usunąć niejasności w zakresie gromadzenia środków pieniężnych przez radę rodziców poprzez dodanie w art. 84 (będącym odpowiednikiem art. 54 Ustawy o systemie oświaty) ust. 7, zgodnie z którym fundusze, o których mowa w art. 84 ust. 6, mogą być przechowywane na odrębnym rachunku bankowym rady rodziców. Do założenia i likwidacji tego rachunku bankowego oraz dysponowania funduszami na tym rachunku są uprawnione osoby posiadające pisemne upoważnienie udzielone przez radę rodziców. W tym miejscu należy podkreślić, iż jest to istotna zmiana, ponieważ na gruncie Ustawy o systemie oświaty rada rodziców, nie będąc podmiotem samodzielnym, nie miała możliwości zakładania odrębnego rachunku bankowego, jak również samodzielnego dokonywania zakupów w imieniu samorządowej jednostki organizacyjnej (zob. Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej z dnia 17 stycznia 2014 r. – z upoważnienia ministra – na interpelację nr 23464 w sprawie zasad funkcjonowania rad rodziców). Ważne! Fundusze mogą, ale nie muszą być przechowywane na odrębnym rachunku bankowym, decyzję o tym podejmuje rada rodziców. Co ciekawe, ustawodawca zauważył praktyczny problem związany z gromadzeniem funduszy przez radę rodziców i w art. 360 Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe zdecydował, że do 31 sierpnia 2017 r. fundusze, o których mowa w art. 54 ust. 8 Ustawy o systemie oświaty, w brzmieniu dotychczasowym, mogły być przechowywane na odrębnym rachunku bankowym rady rodziców. Podsumowując, mimo przyznania radzie rodziców kompetencji do gromadzenia funduszy w celu wspierania działalności statutowej szkoły lub placówki oraz przechowywania ich na odrębnym rachunku bankowym, co było jeszcze jakiś czas temu problematyczne, składki miały i nadal mają charakter dobrowolny. W związku z czym ani rada rodziców, ani szkoła czy placówka, w której funkcjonuje, nie mają prawa do dochodzenia, a co za tym idzie – przymusowej egzekucji od rodziców tych składek. Pamiętać należy, że nie we wszystkich rodzajach szkół i placówek tworzy się rady rodziców. Na podstawie art. 87 Prawa oświatowego obowiązek tworzenia rad rodziców nie dotyczy szkół i placówek publicznych prowadzonych przez osoby prawne inne niż jednostki samorządu terytorialnego lub przez osoby fizyczne oraz szkół i placówek niepublicznych. Zgodnie z § 1 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2018 r. w sprawie rodzajów szkół i placówek, w których nie tworzy się rad rodziców rad rodziców nie tworzy się w następujących rodzajach szkół i placówek publicznych prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego i ministrów: • szkoły dla dorosłych, • branżowe szkoły II stopnia i szkoły policealne, • szkoły w podmiotach leczniczych i jednostkach pomocy społecznej, • szkoły w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich, • szkoły przy zakładach karnych i aresztach śledczych, • szkolne schroniska młodzieżowe, • placówki kształcenia ustawicznego i centra kształcenia zawodowego, • poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne, • młodzieżowe ośrodki wychowawcze i młodzieżowe ośrodki socjoterapii, • bursy i domy wczasów dziecięcych, • biblioteki pedagogiczne. Ponadto na mocy Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 17 października 2017 r. w sprawie rodzajów szkół artystycznych, w których nie tworzy się rad rodziców rad rodziców nie tworzy się w prowadzonych przez ministra właściwego ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego oraz przez jednostki samorządu terytorialnego szkołach policealnych kształcących w zawodach artystycznych.