STAN PRAWNY NA 14 LIPCA 2021 Obliczanie stawki za godzinę ponadwymiarową nauczyciela Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1455), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 30 października 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania okresów pracy i innych okresów uprawnia-jących nauczyciela do nagrody jubileuszowej oraz szczegółowych zasad jej obliczania i wypłacania (Dz.U. z 2001 r. Nr 128 poz. 1418). W przypadku nauczycieli, których stosunek pracy regulowany jest odrębną pragmatyką służ-bową, nie można mówić o godzinach nadliczbowych. Pojęcie to w Karcie nauczyciela nie występuje. Godziny nadliczbowe zostały uregulowane w Kodeksie pracy, który w art. 151 stanowi, że praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązu-jącego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowią pracę w godzinach nadliczbo-wych. Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie: • konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludz-kiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii, • szczególnych potrzeb pracodawcy. W przypadku nauczycieli idea stojąca za obliczaniem godzin wykraczających poza zwykłe godziny pracy jest nieco inna, czas ich pracy jest bowiem podzielony na dwie odrębne części. Pierwszą stanowią godziny pensum, czyli godziny dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze. Nie wyczerpują one pełnego czasu pracy nauczyciela. Drugą część stanowią godziny poza pensum, a więc zgodnie z art. 42 ust. 2 pkt 2 i 3 KN: • inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych przedszkola, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania dzieci, • zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i do-skonaleniem zawodowym. Godziny te, wraz z godzinami pensum, składają się na ogólny tygodniowy czas pracy nauczy-ciela. Co istotne, każdy pedagog zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, niezależnie od wykonywanych zadań czy rodzaju jednostki, w której jest zatrudniony, zawsze pracuje w wymiarze 40 godzin tygodniowo, a w ramach tego czasu pracy zmienia się jedynie wymiar poszczególnych elementów składających się na ogólny czas pracy nauczyciela. Zarówno nau-czyciel pracujący z grupami dzieci 6-letnich, jak i nauczyciel pracujący z grupami dzieci młodszych, pracują tygodniowo dokładnie tyle samo, czyli 40 godzin, pomimo że u pierwsze-go pensum wynosi 22 godziny, a u drugiego – 25 godzin. Godziny ponadwymiarowe a godziny nadliczbowe Godziny ponadwymiarowe przyznawane są nie w odniesieniu do ogólnej, 40-godzinnej normy czasu pracy nauczyciela, lecz w odniesieniu do godzin pensum, co oczywiście ma istotne znaczenie dla ogólnej normy czasu pracy nauczyciela. Zgodnie z art. 35 ust. 1 KN w szcze-gólnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania, nauczyciel może być zobowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością, których liczba nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Przydzielenie nauczycielowi większej liczby godzin ponadwymiarowych może nastąpić wyłącznie za jego zgodą, jednak w wymiarze nieprzekra-czającym 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Stosownie do ust. 2 tej regulacji przez godzinę ponadwymiarową rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiąz-kowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. Godziny ponadpodstawowe są „godzinami pensum ponad podstawowe pensum” danego nau-czyciela. Jeżeli nauczyciel posiada pensum podstawowe w wysokości 22 godzin, to maksymalny wymiar godzin ponadwymiarowych wyniesie 11 godzin, co łącznie da 33 godziny. Z kolei dla pensum 25-godzinnego maksymalny wymiar godzin ponadwymiarowych będzie wynosił 12,5 godziny, czyli łącznie 37,5 godziny. Razem to nadal jest mniej niż ogólny, 40-godzinny wymiar czasu pracy nauczyciela zatrudnionego na pełnym etacie. Mamy tu mechanizm kompletnie odmienny od tego, który dotyczy pozostałych grup pracowników. Godziny ponadwymiarowe, w przeciwieństwie do nadliczbowych, nie wpływają na ogólny czas pracy nauczyciela. Obliczanie wynagrodzenia Według art. 35 ust. 3 KN wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i za godziny doraź-nych zastępstw wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy. Karta nauczyciela nie zawiera definicji stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela. Aby ustalić, co należy przez nią rozumieć, trzeba odwołać się do istniejącego orzecznictwa, w tym wypadku do Uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1988 r. (III PZP 39/88). Do stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela przyjmuje się wyłącznie wynagrodzenie zasadnicze, gdyż stawka osobistego zaszeregowania nauczyciela nie obejmuje dodatku funkcyjnego. Obliczając wynagrodzenie, trzeba stawkę osobistego zaszeregowania podzielić przez mie-sięczną liczbę godzin wynikającą z pensum. Dla uzyskania tej liczby niezbędne są pomnożenie tygodniowego pensum przez wskaźnik 4,16 i zaokrąglenie wyniku do pełnych godzin w taki sposób, że wartość poniżej 0,5 godziny odrzuca się, a wartość równą lub wyższą od 0,5 – przyjmuje się za pełną godzinę: 25 godzin pensum x 4,16 = 104 godziny Przyjąwszy stawkę 3034 zł, czyli stawkę dla nauczyciela kontraktowego posiadającego tytuł zawodowy magistra z przygotowaniem pedagogicznym, dzielimy ją przez otrzymaną liczbę godzin: 3034 zł / 104 godziny = 29,17 zł Tyle wynosi stawka za godzinę. Następnie kwotę tę należy pomnożyć przez liczbę godzin ponadwymiarowych w miesiącu. Powyższy przypadek dotyczy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze godzin, o pen-sum ustalonym w tabeli zawartej w art. 42 ust. 3 KN. Natomiast w przypadku nauczyciela zatrudnionego na część etatu trzeba rozstrzygnąć, w jaki sposób należy rozumieć tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin, o którym mowa w art. 35 ust. 1 KN. Skoro więc liczba godzin ponadwymiarowych nie może przekroczyć 1/4 tego wymiaru (lub 1/2 za zgodą nauczyciela), to czy w przypadku nauczyciela zatrudnionego na części etatu przez tygodniowy obowiązko-wy wymiar godzin należy rozumieć pensum z tabeli, czy osobiste pensum nauczyciela? Jeśli maksymalną liczbę godzin ponadwymiarowych rozumieć jako 1/4 pensum konkretnego nauczyciela, czyli po uwzględnieniu faktu, że jest to jedynie część etatu, to liczba godzin do-puszczalnych będzie mniejsza niż w sytuacji, gdy za podstawę obliczenia dopuszczalnej liczby godzin ponadwymiarowych weźmie się liczbę godzin pensum wskazaną w tabeli. Wykładnia językowa przywołanej regulacji art. 35 ust. 1 KN wskazuje, że 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć należy odnieść do pensum konkretnego nauczyciela. Oznacza to, że nauczyciel zatrudniony w wymiarze 10/22, którego pensum wynosi 10 godzin, może mieć przydzieloną maksymalnie 1/2 pensum 10-godzinnego – czyli 5 godzin ponad-wymiarowych. Interpretację tę potwierdza stanowisko Regionalnej Izby Obrachunkowej w Białymstoku, która w Uchwale nr 2378/13 z dnia 5 czerwca 2013 r. stwierdziła, że ograniczenie poziomu realizowanych godzin ponadwymiarowych zawarte w art. 35 ust. 1 KN zostało ustalone na 1/2 ogólnie określonego tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin, bez odesłania do wymiaru „podstawowego” podanego w art. 42 ust. 3 KN. Izba zwróciła również uwagę na fakt, że przyjęcie innej interpretacji mogłoby spowodować, iż nauczyciel wykonywałby więcej godzin ponadwymiarowych, niż wynosi jego pensum wynikające z pracy na część etatu. Żeby obliczyć stawkę za godziny ponadwymiarowe nauczyciela z pensum wynoszącym np. 10 godzin, niezbędne są pomnożenie tej liczby przez wskaźnik 4,16 i zaokrąglenie wyniku do pełnych godzin w taki sposób, że wartość poniżej 0,5 godziny odrzuca się, a wartość równą albo wyższą od 0,5 – przyjmuje się za pełną godzinę: 10 godzin pensum x 4,16 = 41,6 ≈ 42 godziny Następnie stawkę (przyjmijmy kwotę 1400 zł) dzielimy przez otrzymaną liczbę godzin: 1400 zł / 42 godziny = 33,33 zł Otrzymujemy w ten sposób stawkę za godzinę ponadwymiarową i tę kwotę mnożymy przez liczbę godzin ponadwymiarowych w miesiącu. Pochodne wynagrodzenia Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw jest składnikiem wynagrodzenia nauczyciela. Ma ono także wpływ na ustalanie tzw. pochodnych od wynagro-dzenia. Zgodnie z § 1 ust. 1 pkt 3 Rozporządzenia MEN z dnia 26 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypo-czynkowy nauczycieli wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych za-stępstw uwzględnia się w wynagrodzeniu nauczyciela za urlop wypoczynkowy. Stosownie do § 4 tego aktu wynagrodzenie to oblicza się dla potrzeb ustalenia wynagrodzenia urlopowego, mnożąc przeciętną miesięczną liczbę godzin z okresu miesięcy danego roku szkolnego, poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu, a jeżeli okres zatrudnienia jest krótszy od roku szkolnego – z tego okresu przez godzinową stawkę wynagrodzenia przysługującą w miesiącu wykorzystywania urlopu. Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw uwzględnia się również w podstawie wymiaru nagrody jubileuszowej, zgodnie § 3 ust. 3 Rozporządzenia MENiS z dnia 30 października 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających nauczyciela do nagrody jubileuszowej oraz szczegółowych zasad jej obliczania i wypłacania.