STAN PRAWNY NA 12 LIPCA 2021 Dodatek funkcyjny Zasady przyznawania i błędy organów prowadzących Marcin Majchrzak, radca prawny oraz członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie. Świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii doradztwa prawnego. Jest autorem licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 ze zm.), • Rozporządzenie MENiS z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 416 ze zm.), • Rozporządzenie MEN z dnia 3 kwietnia 2009 r. w sprawie dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej (Dz.U. z 2009 r. Nr 60 poz. 494 ze zm.). Dodatek funkcyjny jest jednym ze sposobów kształtowania przez jednostki samorządu terytorialnego polityki płacowej w prowadzonych przez siebie jednostkach oświaty. Nie przysługuje on wszystkim nauczycielom, a jedynie tym, którzy ze względu na powierzone funkcje i stanowiska wykonują dodatkowe zadania. Rolą dodatku ma być zrekompensowanie zwiększonego nakładu pracy. W artykule przedstawione zostały najważniejsze informacje na temat tego dodatku, ze wskazaniem najczęściej popełnianych przez organy prowadzące błędów przy ustalaniu zasad jego przyznawania. Podstawa prawna przyznania dodatku funkcyjnego Dodatek funkcyjny jest przyznawany na podstawie dwóch rodzajów aktów prawnych – o charakterze powszechnym (Karta nauczyciela i wydany na jej podstawie akt wykonawczy) oraz miejscowym (odpowiednia uchwała organu prowadzącego, tzw. regulamin wynagradzania nauczycieli). Biorąc pod uwagę charakter oraz hierarchię tych aktów prawnych, należy pamiętać o tym, że wydawane przez organy prowadzące regulaminy powinny być zgodne w swej treści zarówno z przepisami ogólnymi zamieszczonymi w Karcie nauczyciela, jak i regulacjami odpowiedniego aktu wykonawczego. Przepis art. 30 ust. 1 pkt 2 KN wskazuje, że dodatek funkcyjny jest jednym ze składników wynagrodzenia nauczycieli. Jego wysokość jest uzależniona od powierzonego stanowiska lub sprawowanej funkcji (art. 30 ust. 2 KN). Natomiast według art. 30 ust. 6 pkt 1 KN wysokość stawek tego dodatku, jak i szczegółowe warunki jego przyznawania powinny zostać określone przez organ prowadzący daną jednostkę oświatową w regulaminie wynagradzania nauczycieli. Regulacje regulaminu muszą jednak uwzględniać przepis art. 34a KN, zgodnie z którym: • nauczycielowi, któremu powierzono sprawowanie funkcji wychowawcy klasy, przysługuje dodatek funkcyjny z tytułu sprawowania funkcji wychowawcy klasy, • minimalna wysokość dodatku dla wychowawcy klasy powinna wynieść 300 zł brutto. W przypadku dodatków z tytułu sprawowania innych niż wychowawca klasy funkcji Karta nauczyciela milczy. Pewne obowiązujące przy ustalaniu regulaminu wynagradzania nauczycieli reguły znajdują się jednak w wydanym na podstawie art. 30 ust. 5 KN Rozporządzeniu MENiS z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy, w którym wymienione zostały stanowiska i funkcje, których powierzenie zobowiązuje do przyznania dodatku funkcyjnego (§ 5). Należą do nich: 1) stanowisko dyrektora lub wicedyrektora przedszkola, szkoły, placówki lub innej jednostki organizacyjnej, o której mowa w art. 1 ust. 1 KN, albo inne stanowisko kierownicze przewidziane w statucie szkoły, 2) sprawowanie funkcji: • wychowawcy klasy, • doradcy metodycznego lub nauczyciela konsultanta, • opiekuna stażu, • nauczyciela opiekującego się oddziałem przedszkolnym. Co ciekawe, na podstawie wprowadzonego od 1 stycznia 2021 r. art. 9o ust. 5 KN nauczycielowi, który pełni funkcję opiekuna stażu nauczyciela szkoły za granicą ubiegającego się o awans na kolejny stopień awansu zawodowego, przysługuje dodatkowe wynagrodzenie w wysokości równej wysokości dodatku funkcyjnego dla nauczyciela, któremu powierzono funkcję opiekuna stażu. Nie jest to jednak dodatek funkcyjny jako taki, ponieważ podstawę do wypłacenia wynagrodzenia stanowi umowa cywilnoprawna zawierana pomiędzy nauczycielem a ministrem właściwym ds. oświaty i wychowania (art. 9o ust. 4 KN). Katalog funkcji i stanowisk uprawniających do dodatku funkcyjnego Jak wskazano, przepis § 5 Rozporządzenia MENiS z dnia 31 stycznia 2005 r. zawiera zamknięty katalog funkcji i stanowisk, których sprawowanie upoważnia do przyznania dodatku funkcyjnego. Pomimo tego zdarza się, że organy prowadzące, wydając regulaminy wynagradzania nauczycieli, wprowadzają inne stanowiska i funkcje uprawniające do jego wypłacenia. Przykładowo w Rozstrzygnięciu nadzorczym Wojewody Wielkopolskiego z dnia 29 sierpnia 2019 r. (KN-I.4131.1.329.2019.23) przedmiotem nadzoru była uchwała rady gminy, w której przyjęto, iż dodatek ten przysługuje m.in. nauczycielowi, któremu powierzono obowiązki dyrektora lub wicedyrektora w zastępstwie. Jednakże w ocenie organu nadzoru norma kompetencyjna zawarta w art. 30 ust. 6 pkt 1 KN nie obejmuje umocowania do określenia kręgu podmiotów, którym przysługuje dodatek funkcyjny, ponieważ wykaz stanowisk oraz sprawowanych funkcji uprawniających nauczyciela do dodatku funkcyjnego określony został – w formie katalogu zamkniętego – w § 5 Rozporządzenia MENiS z dnia 31 stycznia 2005 r. W związku z tym organy prowadzące nie zostały upoważnione, aby ten katalog w jakikolwiek sposób modyfikować. Ważne! Organ prowadzący nie może rozszerzyć katalogu funkcji i stanowisk uprawniających do dodatku funkcyjnego. Dodatek funkcyjny za każdą powierzoną funkcję Częstą praktyką ze strony organów prowadzących jest wprowadzenie w regulaminie wynagradzania zapisu, zgodnie z którym nauczycielom przysługuje dodatek za wychowawstwo tylko za jedną klasę lub oddział, niezależnie od liczby klas lub oddziałów, w których pełnią oni funkcję wychowawcy. Jest to jednak praktyka niezgodna z przepisami prawa, na co zwrócił uwagę m.in. wojewoda wielkopolski w Rozstrzygnięciu nadzorczym z dnia 25 listopada 2019 r. (KN-I.4131.1.446.2019.10). Wskazał on, że zgodnie z obowiązującymi przepisami wysokość dodatku funkcyjnego zależy od powierzonego stanowiska lub sprawowanej funkcji. Jednocześnie nie zawierają one regulacji ograniczających prawo do dodatku funkcyjnego w przypadku zbiegu uprawnień z kilku tytułów, w tym z tytułu powierzenia wychowawstwa klasy czy opieki nad więcej niż jednym oddziałem przedszkolnym. Oznacza to, że nauczyciel nabywa prawo do dodatku funkcyjnego za każdą powierzoną funkcję, nawet jeśli to będzie więcej niż jedno wychowawstwo klasy (opieka nad oddziałem w przedszkolu). W upoważnieniu dla organu prowadzącego nie mieści się prawo do określania, kiedy dodatek funkcyjny jako składnik wynagrodzenia nie przysługuje. Organ nadzoru wskazał, że uprawnienie do tego dodatku przysługuje wobec faktu pełnienia każdej z wymienionych w nim funkcji. Przepisy Rozporządzenia MENiS z dnia 31 stycznia 2005 r. nie zawierają bowiem regulacji ograniczających prawo do dodatku funkcyjnego w przypadku zbiegu uprawnień z kilku tytułów, nie istnieje też ustawowe upoważnienie dla organu prowadzącego do wprowadzenia takich ograniczeń. Ważne! Do uzyskania dodatku funkcyjnego uprawnieni są nauczyciele, którym powierzono stanowisko i którzy sprawują funkcje określone w § 5 Rozporządzenia MENiS z dnia 31 stycznia 2005 r., a zatem dodatek funkcyjny przysługuje nauczycielowi za zajmowanie stanowiska i sprawowanie każdej z tych funkcji oddzielnie i niezależnie od siebie. Przedział kwotowy wysokości dodatku funkcyjnego Niekiedy organy prowadzące, ustalając wysokość dodatku funkcyjnego, wskazują na przedział kwotowy, w jakim może on zostać przyznany (tzw. widełki). Przykładowo w Rozstrzygnięciu nadzorczym Wojewody Lubelskiego z dnia 1 lutego 2021 r. (PN-II.4131.31.2021) badana była uchwała rady gminy, w której wskazano, że dodatek funkcyjny dla wicedyrektora jest ustalany przez dyrektora szkoły i zawiera się w kwocie od 700 zł do 1000 zł brutto. Organ nadzoru zwrócił jednak uwagę, że z regulaminu określającego wysokość stawek dodatków oraz szczegółowe warunki przyznawania nauczycielom dodatków do wynagrodzenia zasadniczego musi wynikać wyraźnie wysokość dodatków, w tym dodatku funkcyjnego, tak aby zarówno nauczyciel, jak i organ przyznający ten dodatek wiedzieli, jaka jest jego wysokość. Dodatek ten stanowi bowiem składnik wynagrodzenia, w konkretnej, dającej się wyliczyć postaci. Ustalenie jedynie przedziału, w którym powinna się zawierać wysokość dodatku funkcyjnego – bez wskazania kryteriów różnicowania tej wysokości w granicach określonego przedziału – jest nie tylko nieczytelne dla uprawnionych do dodatku, ale powoduje również, że uprawnienia do określenia jego wysokości zostają faktycznie przekazane organowi stosującemu uchwałę, którego nie ograniczono żadnymi wiążącymi go w tym zakresie zasadami i kryteriami. Ważne! Przy „widełkowym” określeniu wysokości dodatku konieczne jest wskazanie szczegółowych warunków przyznania dodatku. Cofanie dodatku funkcyjnego Błędną praktyką organów prowadzących jest również wskazywanie w regulaminach wynagradzania nauczycieli przypadków uzasadniających cofnięcie przyznanego nauczycielowi dodatku funkcyjnego. Należy jednak pamiętać, że przepisy dają organom prowadzącym upoważnienie jedynie do określenia wysokości stawek oraz warunków przyznawania dodatku funkcyjnego, a nie decydowania o utracie przez nauczycieli prawa do niego. Ważne! Regulamin wynagradzania nie może określać warunków cofania dodatku funkcyjnego. Współdziałanie z organem prowadzącym Na ciekawą kwestię zwrócił uwagę WSA w Krakowie w Wyroku z dnia 25 czerwca 2020 r. (III SA/Kr 985/19). W badanej przez niego sprawie rada gminy wprowadziła regulamin wynagradzania nauczycieli, którego treść przewidywała, że dodatek funkcyjny dla wicedyrektora określa dyrekcja szkoły w uzgodnieniu z wójtem gminy. Sąd zauważył jednak, że z przepisów Karty nauczyciela oraz Prawa oświatowego nie wynika, aby dyrektor był zobligowany do współdziałania z organem wykonawczym jednostki samorządu terytorialnego w kwestii określania czy przyznawania dodatków do wynagrodzenia – w tym dodatku funkcyjnego. W ocenie WSA akty prawa miejscowego muszą mieć wyraźną podstawę prawną zawartą w ustawie, a nadto ich treść musi mieścić się w ramach tą ustawą określonych. Przepis art. 30 ust. 6 pkt 1 KN stanowi dla rady gminy upoważnienie do określenia wysokości stawek dodatków dla nauczycieli oraz szczegółowych warunków ich przyznawania. Brak jest jednak w powyższej regulacji prawnej umocowania do ograniczenia wynikających z regulacji ustawowych kompetencji dyrektora jako pracodawcy. Ważne! Dyrektor nie jest zobligowany do współdziałania z organem prowadzącym przy przyznawaniu dodatku funkcyjnego. Uzależnienie przyznania dodatku funkcyjnego od wyników pracy Błędnym rozwiązaniem jest również wprowadzanie w regulaminach wynagradzania nauczycieli zapisów, które będą uzależniały przyznanie dodatku funkcyjnego od wyników pracy. Przykładowo w Rozstrzygnięciu nadzorczym Wojewody Dolnośląskiego z dnia 4 lutego 2014 r. (NK-N.4131.66.8.2013.JB6) przedmiotem badania była uchwała rady gminy, w której wskazano, że dodatek funkcyjny dla dyrektora ustala wójt, uwzględniając zakres powierzonych zadań, w tym: • wielkość szkoły, liczbę uczniów i oddziałów, • strukturę organizacyjną, • liczbę obiektów objętych administrowaniem i zarządzaniem, • liczbę zatrudnionych nauczycieli i pracowników obsługi, • wyniki pracy szkoły. Organ nadzoru badający ww. uchwałę wskazał, że nie budzi wątpliwości kwestia istnienia po stronie organu stanowiącego gminy uprawnienia do różnicowania wysokości dodatków funkcyjnych, jednak powinny one odpowiadać istocie tego dodatku. Z tego względu należy uznać za dopuszczalne zobowiązanie wójta gminy i dyrektorów szkół do uwzględnienia wielkości szkoły, liczby uczniów i oddziałów, złożoności zadań wynikających z zajmowanego stanowiska, liczby stanowisk kierowniczych w szkole oraz warunków lokalowych, środowiskowych i społecznych, w jakich szkoła funkcjonuje. Wszystkie te czynniki mają bowiem bezpośredni wpływ na nakład pracy osoby pełniącej funkcję kierowniczą. Jednak wyniki pracy szkoły stanowią efekt tych nakładów i powinny być brane pod uwagę wyłącznie przy przyznawaniu dodatku motywacyjnego. Ważne! Przyznanie dodatku funkcyjnego nie może zależeć od wyników pracy szkoły. Również w Wyroku WSA w Krakowie z dnia 25 czerwca 2020 r. sąd zauważył, że niezgodny z prawem jest zapis regulaminu wynagradzania uzależniający wysokość dodatku funkcyjnego dla dyrektora szkoły od angażowania rodziców w realizację remontów i utrzymanie poprawnego stanu technicznego szkoły, jak również wyposażenie pracowni i pomieszczeń szkolnych. Sąd zauważył, że wprowadzone kryterium „angażowania rodziców” jest kryterium niezależnym od dyrektora, gdyż mimo jego starań efekt jest nieprzewidywalny i dyrektor nie ma na działania rodziców żadnego realnego wpływu. Sposób wypłaty dodatku funkcyjnego W badanym przez wojewodę mazowieckiego regulaminie wynagradzania nauczycieli (Rozstrzygnięcie nadzorcze z dnia 25 marca 2020 r., WNP-O.4131.4.2020) wskazano, że dodatek funkcyjny wypłacany jest z góry, w terminie wypłaty wynagrodzenia. Organ nadzoru zwrócił jednak uwagę, że zgodnie z art. 39 KN wynagrodzenie wypłacane jest nauczycielowi miesięcznie z góry w pierwszym dniu miesiąca. Jeżeli pierwszy dzień miesiąca jest dniem ustawowo wolnym od pracy, wynagrodzenie wypłacane jest w dniu następnym (ust. 3); składniki wynagrodzenia, których wysokość może być ustalona jedynie na podstawie już wykonanych prac, wypłaca się miesięcznie lub jednorazowo z dołu w ostatnim dniu miesiąca. Jeżeli ostatni dzień miesiąca jest dniem ustawowo wolnym od pracy, wynagrodzenie wypłacane jest w dniu poprzedzającym ten dzień, a w wypadkach szczególnie uzasadnionych wynagrodzenie może być wypłacone w jednym z ostatnich pięciu dni miesiąca lub w dniu wypłaty wynagrodzenia, o którym mowa w ust. 3 (ust. 4). W ocenie wojewody wprowadzenie zapisu o wypłacie dodatku „z góry” było naruszeniem ze strony organu prowadzącego, ponieważ nie posiadał on uprawnień do określenia ww. kwestii – z uwagi na fakt, że została ona unormowana przepisami Karty nauczyciela. Dodatek funkcyjny, jako składnik wynagrodzenia nauczyciela, jest bowiem wypłacany w tych samych okolicznościach, co wynagrodzenie nauczyciela. Ważne! Organ prowadzący nie może określać sposobu wypłaty dodatku funkcyjnego. Dodatki funkcyjne w szkołach niesamorządowych Wskazane powyżej zasady przyznawania dodatku funkcyjnego dotyczą szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego. W przypadku szkół niesamorządowych decydujące znaczenie będą mieć zapisy Rozporządzenia MEN z dnia 3 kwietnia 2009 r. w sprawie dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej, które wprowadza jednolite dla tego typu szkół zasady przyznawania dodatku funkcyjnego, zgodnie z którymi: 1) nauczycielowi, któremu powierzono stanowisko dyrektora lub wicedyrektora szkoły albo inne stanowisko kierownicze przewidziane w statucie szkoły, przysługuje dodatek funkcyjny w wysokości nie niższej niż 5 proc. i nie wyższej niż 100 proc. otrzymywanego przez nauczyciela wynagrodzenia zasadniczego (należy tu uwzględnić wielkość szkoły, jej strukturę organizacyjną, złożoność zadań wynikających z zajmowanego stanowiska, liczbę stanowisk kierowniczych w szkole, wyniki pracy szkoły oraz warunki geograficzne, w jakich szkoła funkcjonuje), 2) dodatek funkcyjny w wysokości ustalonej dla dyrektora szkoły przysługuje również wicedyrektorowi szkoły lub nauczycielowi tej szkoły, któremu powierzono pełnienie obowiązków dyrektora, od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po trzech miesiącach nieobecności dyrektora szkoły z przyczyn innych niż urlop wypoczynkowy, 3) nauczycielowi, któremu powierzono sprawowanie funkcji wychowawcy klasy, doradcy metodycznego, opiekuna stażu lub nauczyciela opiekującego się oddziałem przedszkolnym, przysługuje dodatek funkcyjny w łącznej wysokości do 20 proc. minimalnej stawki wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela, odpowiednio do posiadanego przez niego poziomu wykształcenia i stopnia awansu zawodowego, ustalonej na podstawie art. 30 ust. 5 KN; jeżeli któraś z tych funkcji jest sprawowana przez nauczyciela, któremu powierzono stanowisko dyrektora lub wicedyrektora szkoły albo inne stanowisko kierownicze przewidziane w statucie szkoły, będzie miał prawo tylko do jednego dodatku funkcyjnego, w wysokości uwzględniającej zajmowanie stanowiska kierowniczego oraz sprawowanie tej funkcji, 4) prawo do dodatku funkcyjnego powstaje od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiły powierzenie stanowiska kierowniczego lub sprawowanie funkcji, a jeżeli powierzenie stanowiska lub sprawowanie funkcji nastąpiły pierwszego dnia miesiąca – od tego dnia, 5) dodatek funkcyjny nie przysługuje od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nauczyciel zaprzestał pełnienia obowiązków związanych z powierzonym stanowiskiem kierowniczym lub sprawowaniem funkcji, a jeżeli zaprzestanie pełnienia obowiązków nastąpiło pierwszego dnia miesiąca – od tego dnia, 6) wysokość dodatku funkcyjnego dla dyrektora szkoły ustala organ prowadzący szkołę, a dla nauczyciela, w tym dla wicedyrektora lub nauczyciela zajmującego inne stanowisko kierownicze – dyrektor szkoły.