Innowacje w pracy poradni Opracowała: Elżbieta Gofron, certyfikowany Edukator Pozytywnej Dyscypliny z akredytacją Positive Discipline Association, absolwentka Nauk o Rodzinie, pedagog resocjalizacyjny, pracuje na co dzień w organizacji pozarządowej działającej na rzecz dzieci i rodzin Zmieniający się świat nowoczesnych technologii, nieznane dotąd zjawiska kształtujące społeczność szkolną, edukacja zdalna na masową skalę – to ważne okoliczności, które zachęcają do poszukiwania różnorodnych form przekazywania dzieciom wiedzy, wartości, a także wspierania ich wewnętrznej motywacji. Charakterystyczna dla współczesności dynamika rzuca nowe wyzwania tradycyjnej formie przekazywania wiedzy, kompensowania deficytów i stymulowania uczniów we wszechstronnym rozwoju. Wydaje się, że jednym z istotnych sposobów odpowiadania na te nowe potrzeby są innowacje pedagogiczne. Czy udaje się wykorzystać je w praktyce? Z jakimi wyzwaniami mierzą się pedagodzy- -innowatorzy? Jak z tego potencjału czerpią poradni psychologiczno-pedagogiczne? Jakość w centrum uwagi Innowację pedagogiczną można rozumieć jako nowatorskie rozwiązania programowe, organizacyjne lub metodyczne, których celem jest poprawa jakości pracy placówki. To ogólne wyjaśnienie może budzić wiele pytań. Zasadne wydaje się skorzystanie z definicji wypracowanych w obszarze zarządzania. Jedna z nich mówi, że innowacja jest procesem polegającym na przekształceniu istniejących możliwości w nowe idee i wprowadzenie ich do praktycznego zastosowania (definicja E. Okoń-Horodyńskiej). Interesujący punkt widzenia przedstawiają w swojej definicji również S. Aceto, C. Dondi, P. Marzotto, którzy interpretują innowację w kontekście powstania nowych modeli uczenia się wspieranych przez użycie technologii i sieci technologicznych. Bez wątpienia w każdym ujęciu zwraca się uwagę na znaczenie intensywnej, celowej i skoncentrowanej pracy opierającej się na wiedzy, wspieranej wytrwałością i zaangażowaniem pedagogów. Innowacje czasem oznaczają radykalne zmiany, ale zdarza się też, że skutkują one jedynie niewielkimi adaptacjami dotychczasowych rozwiązań. Oddziaływania pedagogiczne mogą uzyskać miano innowacji, jeśli opierają się o nowe pomysły, a jednocześnie zawierają w sobie potencjał do poprawy kształcenia, albo gdy przynoszą inne istotne z punktu widzenia wychowania i rozwoju efekty np. poprawę zdrowia uczniów czy też zmniejszenie poziomu przemocy wśród nastolatków. Oblicza innowacji Innowacje pedagogiczne mogą odnosić się do różnych aspektów funkcjonowania jednostki. Z uwagi na treść, można podzielić je na innowacje programowe, organizacyjne i metodyczne. Te pierwsze mogą być realizowane poprzez modyfikacje w programach nauczania czy też opracowanie autorskich podstaw programowych. Innowacje o charakterze organizacyjnym otwierają zaś furtkę nowym zajęciom w planie nauczania danej klasy, umożliwiają pracę metodą projektową, zapraszają do współpracy specjalistów z uczelni wyższych. Nowe rozwiązania metodyczne to takie, które pomagają wykorzystywać nowoczesne technologie, nowatorskie pomoce dydaktyczne, odmienne od tradycyjnych formy oceniania efektywności ucznia. Praktyka pokazuje, że najczęściej stosuje się model mieszany, wykorzystujący kilka tych form. Innowacje mogą przynosić radykalną zmianę lub wzbogacać pracę pedagogiczną, zarówno w części dydaktycznej, jak i wychowawczej. Innowacja pedagogiczna z bliska Przedstawiony poniżej przykładowy schemat innowacji może przybliżyć szczegóły dotyczące samego wdrażania nowego procesu. Tytuł innowacji: …………………………………………………………………………..… Rodzaj innowacji (np. programowa, metodyczna, organizacyjna, mieszana): ………………… Autor/autorzy: ………………………………………………………………………………... Termin realizacji innowacji (rok szkolny, cykl kształcenia): …………………………………………………… Czas trwania (określenie daty rozpoczęcia i zakończenia): ……………………………………. Uczniowie objęci innowacją (oddział, oddziały, grupy uczniów): …………………………………………………… Szczegółowe założenia innowacji (uzasadnienie potrzeby wprowadzenia zmian, określenie, co jest nowatorskim działaniem w opracowanej innowacji w odniesieniu do dotychczasowego procesu edukacyjnego, cele ogólne, cele szczegółowe, spodziewane efekty): ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… • Opis: • treści edukacyjnych …………………………………, • organizacji przebiegu innowacji …………………….., • metod …………………………………………………; • Niezbędne warunki do osiągnięcia założonych celów innowacji, np.: • rola nauczyciela ………………………………………………………, • organizacja sali lub pomieszczenia ……………………………………., • środki dydaktyczne …………………………………………………….., • współpraca z rodzicami, środowiskiem …………………………………, • inne warunki niezbędne do osiągnięcia celów innowacji zdaniem autora/autorów: ………………………………………………………………………………. Sposoby ewaluacji (terminy, metody, narzędzia, sposób przedstawienia i wykorzystania wyników): …………………………………………………………………………………… Załączniki: • np. scenariusze, karty pracy, ankiety ewaluacyjne. Bariery Wprowadzanie elementu novum do systemu edukacji daje nadzieję na efektywność procesu kształcenia, a elastyczność w doborze środków może wzmacniać przekaz o tym, że wiedza idzie z duchem czasu. Nie ulega jednak wątpliwości, że mimo potencjału drzemiącego w innowacjach pedagogicznych, ich pomysłodawcy często borykają się z szeregiem trudności. Co blokuje swobodę innowacyjności? Przede wszystkim: • rozbudowana dokumentacja, która znacząco obniża motywację do podejmowania inicjatywy, • rozumienie innowacji jako procesu dotyczącego całej szkoły, a działanie innowacyjne ma istotną wartość także na poziomie mikro, a więc np. w relacji uczeń–nauczyciel, • ogólne zalecenie zaangażowania się wypływające od dyrekcji w celu zapewnienia odpowiednich warunków kadrowych i organizacyjnych, niezbędnych do realizacji planowanych działań – a często inicjatywy mają charakter oddolny i są wyrazem spontanicznego reagowania na bieżące problemy, • potrzeba uchwalenia innowacji przez radę pedagogiczną po uzyskaniu zgody nauczycieli, którzy będą uczestniczyć w innowacji, opinii rady szkoły i pisemnej zgody autora lub zespołu autorskiego innowacji na jej prowadzenie w szkole. Już sama myśl o motywowaniu nauczycieli do szukania nowatorskich rozwiązań może zostać przysłonięta nadmiarem piętrzących się trudności organizacyjnych. Uproszczenie procedur wydaje się ważnym wątkiem w promowaniu idei innowacji w środowisku nauczycielskim. Wskazówki dla praktyków: 1. Innowacja to forma pracy lub rozwiązanie organizacyjne, które jest podejmowane w celu zwiększenia efektywności procesu kształcenia lub wychowania. 2. Organem decyzyjnym w kwestii rozpoczęcia procedury jest szkoła, nie ma konieczności konsultacji z kuratorem oświaty. 3. Innowacje nie powinny naruszać prawa ucznia do bezpłatnej nauki. 4. Wprowadzane zmiany mogą obejmować wszystkie lub wybrane zajęcia edukacyjne, całą szkołę lub wybrane klasy – nie mogą natomiast prowadzić do zmiany typu placówki. 5. Zaangażowanie nauczycieli w innowację opracowaną przez jej autora – powinno być dobrowolne. 6. Przygotowaną innowację nauczyciel przedstawia dyrektorowi, może, ale nie musi dołączać opinii specjalistów, ostatecznie to dyrektor podejmuje decyzję o wprowadzeniu innowacyjnych działań, często po konsultacji z radą pedagogiczną. Atlas dobrych praktyk poradni W poradni może także znaleźć się przestrzeń do wprowadzenia innowacji. Doskonalenie warsztatu pracy nauczycieli z tej jednostki niewątpliwie wymaga szukania nowych rozwiązań adekwatnych do potrzeb ucznia i zmieniającego się modelu nauczania. Przegląd dobrych praktyk w tym zakresie pozwala zauważyć, że innowacje mogą dotyczyć np. działań samokształceniowych pedagogów, m.in. rozwijania warsztatu pracy diagnostycznej, ale również oddziaływań bezpośrednio skoncentrowanych na wspieraniu dzieci w rozwoju kompetencji i niwelowaniu deficytów. Poniżej opisano kilka przykładowych programów innowacji pedagogicznych realizowanych w poradniach i szkołach. 1. Pogotowie interpunkcyjne – precyzyjna diagnoza, skuteczna pomoc Celem oddziaływań jest profilaktyka pogłębiających się trudności w pisaniu u uczniów klas IV–VIII, uzupełnienie warsztatu diagnostycznego pedagogów i terapeutów pedagogicznych o metodę sprawdzającą wiedzę uczniów z zakresu interpunkcji oraz wzbogacenie opinii psychopedagogicznych o informacje dotyczące poziomu i zakresu przyswojenia przez ucznia wiedzy na temat interpunkcji. Innowacja zakłada przeprowadzenie zespołu samokształceniowego pedagogów i terapeutów pedagogicznych, którego celem jest zaznajomienie się z przygotowanymi przez autorkę innowacji arkuszami sprawdzającymi znajomość podstawowych zasad stosowania znaków interpunkcyjnych, omówienie sposobu ich ujęcia w opiniach i zaleceniach, a także wymiana spostrzeżeń po ich wykorzystaniu wspomnianych arkuszy. 2. Bliżej do zrozumienia i akceptacji – wychowanie do edukacji włączającej Program adresowany jest do dzieci w wieku przedszkolnym, inspiruje do zainteresowania tematem integracji społecznej i szeroko rozumianej problematyki niepełnosprawności. Placówki przedszkolne poprzez określony dobór ćwiczeń i zabaw umożliwiają dzieciom zdobycie wiedzy dotyczącej zmysłów, rodzajów niepełnosprawności i sposobów funkcjonowania osób z różnego rodzaju dysfunkcjami. Dzięki temu naturalnie uczą się one empatii, kształtują postawę akceptacji i tolerancji. Zgodnie z założeniami autorów innowacji –równolegle realizowanym działaniem jest edukowanie nauczycieli w zakresie wychowania do edukacji włączającej. 3. Wartość wykształcenia artystycznego na współczesnym rynku pracy Program został skierowany do uczniów klasy III i IV Liceum Sztuk Plastycznych jako wsparcie w planowaniu ścieżki rozwoju zawodowego. Celem tej innowacji jest docenienie przez uczniów wartości wykształcenia artystycznego, a tym samym osobistego potencjału, szczególnie kompetencji w zakresie kreatywnego myślenia i cech osobowości twórczej, które mogą wyróżniać absolwentów szkół artystycznych na rynku pracy. Innowacja akcentuje szczególne znaczenie rozwijania przedsiębiorczości, uświadamia znaczenie marki osobistej, wspiera rozpoznawanie talentów i predyspozycji zawodowych, istotnych w budowaniu własnej pozycji na rynku pracy. Program odpowiada na potrzebę kształtowania u uczniów umiejętności planowania swojej kariery i przełożenia wykształcenia artystycznego na konkretne umiejętności cenione na rynku pracy. 4. Elektroniczny smoczek czy narkotyk? Celem innowacji jest wczesna profilaktyka cyfrowych uzależnień dzieci poprzez warsztaty psychoedukacyjne adresowane do rodziców i nauczycieli przedszkolnych. Autorzy zakładają przeprowadzenie cyklu pięciu warsztatów z rodzicami oraz szkoleniowej rady pedagogicznej z nauczycielami. Ich celem będzie zaznajomienie uczestników z wynikami badań dotyczących wpływu nowoczesnych technologii na sfery rozwojowe dziecka oraz na jego stan zdrowia. W przypadku warsztatów dla opiekunów obok tematów dotyczących cyfrowego świata podjęta zostanie refleksja nad własnym rodzicielstwem, budowaniem relacji bliskości, a także nad szukaniem atrakcyjnych alternatyw spędzania wolnego czasu poza światem wirtualnym. Nauczyciele uczestniczący w innowacji będą mieli okazję zdobyć niezbędną wiedzę umożliwiającą efektywną diagnozę ewentualnych problemów związanych z nadmiernym używaniem przez dzieci nowoczesnych technologii; skoncentrują się także na efektywnej komunikacji z rodzicami. 5. Magia pamięci i koncentracji Grupą docelową tej innowacji są dzieci w wieku 9–10 lat, u których wstępne badania przesiewowe wskazały na specyficzny rodzaj trudności w uczeniu się. Zaburzenia pamięci i koncentracji, dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia, nadpobudliwość psychoruchowa, rozchwianie emocjonalne, niskie funkcje poznawcze – to trudności, które nie sprzyjają odniesieniu sukcesu szkolnego; raczej demotywują i powodują frustrację. Innowacja zakłada stosowanie treningu EEG Biofeedback, którego celem jest poprawa koncentracji uwagi, tempa uczenia się i zapamiętywania. Wartością dodaną mogą być: zwiększenie kreatywności uczniów, pozytywnego myślenia oraz poprawa samopoczucia. Systematyczny udział w treningach EEG Biofeedback polepszy zaś funkcjonowanie procesów neurologicznych, spowoduje poprawę sprawności intelektualnej, ale także wpłynie na podniesienie samooceny dziecka i jego wiary w siebie. 6. Edukacja zdrowotna w czasach pandemii Celem tej innowacji jest promowanie zdrowego trybu życia, szczególnie w czasach pandemii COVID-19, poprzez kształtowanie odpowiedzialności za zdrowie swoje i najbliższych, wykształcenie zachowań sprzyjających zdrowiu i bezpieczeństwu, ale także rozwijanie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Inspiracją do podjęcia tej innowacji były doświadczenia nabyte podczas narodowej kwarantanny. Podjęcie refleksji nad swoimi nawykami żywieniowymi, trybem aktywności fizycznej, troską o zdrowie swoje i innych – to główne tematy projektu innowacji. Cele postawione w ramach tych działań mogą być osiągnięte dzięki wykorzystaniu różnorodnych form komunikacji, jak np. metod aktywizujących, projektów edukacyjnych, gier dydaktycznych, inscenizacji, spotkań z ciekawymi ludźmi, wystaw prac plastycznych itd. Ważne! Innowacje pedagogiczne to odpowiedź na potrzeby zarówno wybranej społeczności szkolnej, klasy, jak i konkretnego ucznia. Mogą stanowić remedium na istniejące deficyty, bywają także sposobem na podnoszenie świadomości na temat jakiegoś problemu. Wyżej opisane innowacje pedagogiczne pokazują, że wsparcie ucznia może przybierać różne formy, a repertuar możliwości zastosowanych w pracy pedagogicznej jest zależny od kreatywności jego autorów. Niewątpliwie poszukiwanie nowych sposobów dotarcia do ucznia to klucz do efektywnej edukacji, która nadąża za dynamiką rozwijającego się świata. Bibliografia: • R. Drozdowski, A. Zakrzewska i in., Wspieranie postaw proinnowacyjnych przez wzmacnianie kreatywności jednostki, Warszawa 2010. • O. Gorzeńska, E. Radanowicz, Zmiany, innowacje, eksperymenty, Warszawa 2019. • Innowacje praktyczne. Wskazówki dla nauczycieli, https://www.szkolneinspiracje.pl/innowacja-praktyczne-wskazowki-dla-nauczycieli/, (dostęp: 8.06.2021). • Polak M., O innowacji pedagogicznej, https://www.edunews.pl/badania-i-debaty/opinie/3577-o-innowacji-pedagogicznej (dostęp: 8.06.2021).