STAN PRAWNY NA 8 CZERWCA 2021 Ocena pracy nauczyciela i dyrektora szkoły Opracował: Roman Lorens, konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły, lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół. Autor licznych artykułów z zakresu zarządzania oświatą i publikacji książkowych. Zaktualizowała: Elżbieta Rzepecka-Roszak, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 sierpnia 2019 r. w sprawie trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli, w tym nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze, szczegółowego zakresu informacji zawartych w karcie oceny pracy, składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego oraz szczegółowego trybu postępowania odwoławczego (Dz.U. z 2019 r. poz. 1625). Praca nauczyciela i dyrektora podlega ocenie. W przypadku nauczycieli dotyczy ona przede wszystkim stopnia realizacji obowiązków zawartych w Karcie nauczyciela (art. 6 i art. 42 ust. 2) oraz w Ustawie Prawo oświatowe (art. 5), zaś dyrektora wykonującego obowiązki nauczyciela obejmują również przepisy zawarte w Ustawie Prawo oświatowe (art. 6 i 7 oraz art. 68 ust. 1, 5, 6). Według zapisów art. 6 KN do obowiązków nauczyciela należą: • rzetelne realizowanie zadań związanych z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę, • wspieranie każdego ucznia w jego rozwoju, • dążenie do pełni własnego rozwoju osobowego, • doskonalenie się zawodowo, zgodnie z potrzebami szkoły, • kształcenie i wychowywanie młodzieży w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka, • dbałość o kształtowanie wśród uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów. Należy również zwrócić uwagę na art. 42 KN, który nakazuje nauczycielowi w ramach czasu pracy oraz ustalonego wynagrodzenia realizować: • zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, w wymiarze określonym dla danego nauczyciela, zgodnie z jego kwalifikacjami, • inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów, • zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym. Z kolei w myśl zapisów art. 5 Ustawy Prawo oświatowe nauczyciel powinien w swojej pracy kierować się: • dobrem uczniów, • troską o ich zdrowie, • troską o postawę moralną i obywatelską, z poszanowaniem godności osobistej ucznia. Te wszystkie zapisy prawa wskazują listę obowiązków, a jednocześnie mogą stanowić kryteria, na podstawie których dyrektor ocenia nauczycieli. Natomiast oceniając pracę dyrektora, należy, poza ww. obowiązkami, uwzględnić zapisy prawa zawarte w art. 68 ust. 1, 5 i 6 Ustawy Prawo oświatowe, które określają następujące zadania zarządzającego placówką: • kierowanie działalnością szkoły lub placówki oraz reprezentowanie jej na zewnątrz, • sprawowanie nadzoru pedagogicznego w przypadku dyrektora posiadającego kwalifikacje pedagogiczne, • sprawowanie opieki nad uczniami oraz stwarzanie warunków harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne, • realizowanie uchwał rady szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej, podjęte w ramach ich kompetencji stanowiących, • dysponowanie środkami określonymi w planie finansowym szkoły lub placówki, zaopiniowanym przez radę szkoły lub placówki, ponoszenie odpowiedzialności za ich prawidłowe wykorzystanie, • organizowanie administracyjnej, finansowej i gospodarczej obsługi szkoły lub placówki, • wykonywanie zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę i placówkę, • współdziałanie ze szkołami wyższymi w organizowaniu praktyk pedagogicznych, • stwarzanie warunków do działania w szkole lub placówce: wolontariuszy, stowarzyszeń i innych organizacji, w szczególności organizacji harcerskich, których celem statutowym jest działalność wychowawcza lub rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej szkoły lub placówki, • odpowiadanie za realizację zaleceń wynikających z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego ucznia, • współpracowanie z pielęgniarką albo higienistką szkolną, lekarzem i lekarzem dentystą, sprawującymi profilaktyczną opiekę zdrowotną nad dziećmi i młodzieżą, przestrzeganie przepisów prawa związanych z ochroną danych osobowych. Poza tym ocenie podlegają również obowiązki dyrektora wynikające ze sprawowania przez niego funkcji kierownika zakładu pracy dla nauczycieli i pracowników nimi niebędących. Chodzi tu głównie o: zatrudnianie i zwalnianie nauczycieli oraz innych pracujących w placówce, przyznawanie nagród i wymierzanie kar porządkowych, występowanie z wnioskami w sprawach odznaczeń, nagród i innych wyróżnień. Ważna będzie także ocena współpracy dyrektora z innymi organami szkoły, tj. z samorządem uczniowskim, radą rodziców i radą pedagogiczną. Dokonując oceny pracy nauczyciela, należy pamiętać, że może ona nastąpić z inicjatywy dyrektora lub na wniosek: • samego nauczyciela, • organu sprawującego nadzór pedagogiczny, • organu prowadzącego szkołę, • rady szkoły lub rady rodziców. Nie można ocenić pracy nauczyciela stażysty – nawet na jego wniosek czy wniosek organów zewnętrznych. Natomiast ocena pracy nauczyciela kontraktowego, mianowanego czy dyplomowanego może nastąpić nie wcześniej niż po upływie roku od dokonania oceny poprzedniej lub oceny dorobku zawodowego. Dyrektor nie musi regularnie oceniać nauczycieli, ale ma takie prawo. W tym celu musi systematycznie zbierać informacje o pracy pedagogów, dokonywać obserwacji zajęć, spotkań z rodzicami, przygotowanych przez nauczyciela imprez i uroczystości. Dyrektor może również obserwować zajęcia pozalekcyjne, organizację wycieczek, wyjazdów czy zajęć w terenie. Ważnym kryterium oceny pracy nauczyciela są jego odpowiedzialność i zdyscyplinowanie. Przede wszystkim istotne jest, aby wykonywał swoje obowiązki rzetelnie, zgodnie z przepisami prawa i z poszanowaniem praw dziecka. Ocena pracy nauczyciela to również jego samoocena i ewaluacja. Oczywiście nie ma prawnego obowiązku dokonywania samooceny, jednak ma ona bardzo duże znaczenie dla zbierania informacji o pracy pedagoga. Motywuje go także do podjęcia refleksji na temat własnych mocnych i słabych stron pracy. Samoocena stanowi istotne narządzie dla feedbacku, czyli informacji zwrotnej, której powinien udzielać nie tylko dyrektor, ale także inni nauczyciele w ramach np. lekcji koleżeńskich lub nawet sami uczniowie w ankietach ewaluacyjnych. Warto zauważyć, że dyrektor też powinien dokonywać własnej samooceny. Takie narzędzie będzie bardzo ważnym źródłem informacji o działaniach zarządzającego placówką w czasie jego kadencji. W ocenie pracy nauczyciela będą istotne: • analiza dokumentacji szkolnej prowadzonej przez nauczyciela, • obserwacje prowadzonych zajęć, • sposoby wdrażania wniosków z nadzoru pedagogicznego, • dokumentacja dotycząca podejmowanych przedsięwzięć (udział uczniów w konkursach, olimpiadach i ich osiągnięcia, wyniki egzaminów zewnętrznych i inne). Na ocenę pracy nauczyciela mają niewątpliwy wpływ opinie, o które może wystąpić dyrektor do rady rodziców i samorządu uczniowskiego. Nieprzedstawienie opinii przez radę rodziców nie wstrzymuje dokonywania oceny pracy. Na wniosek nauczyciela dyrektor zwraca się z prośbą o wydanie opinii o pracy ocenianego przez doradcę metodycznego. W ocenie pracy nauczycieli religii uwzględnia się ocenę merytoryczną nauczyciela religii ustaloną przez właściwą władzę kościelną. Oceny pracy dyrektora dokonuje organ sprawujący nadzór pedagogiczny w porozumieniu z organem prowadzącym. Podczas procedury zbiera się opinie od rady rodziców, rady pedagogicznej oraz zakładowej organizacji związkowej wskazanej przez zainteresowanego. Zarówno nauczyciel, jak i dyrektor mają prawo do odwołania się od oceny, jeśli się z nią nie zgadzają. Dyrektor szkoły przekazuje odwołanie od oceny pracy nauczyciela do organu sprawującego nadzór pedagogiczny, a w przypadku dyrektora do kuratora oświaty, w terminie pięciu dni roboczych od dnia otrzymania odwołania. Zarządzający placówką dołącza pisemne odniesienie się do zarzutów podniesionych w odwołaniu nauczyciela. Odwołanie od oceny pracy pedagoga rozpatruje powołany przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny zespół oceniający. Rozpatruje on odwołanie od oceny pracy po uprzednim wysłuchaniu nauczyciela, który wniósł odwołanie. Zespół oceniający nie później niż na pięć dni roboczych przed terminem posiedzenia zawiadamia o tym fakcie pedagoga. Niestawienie się nauczyciela, mimo prawidłowego zawiadomienia o posiedzeniu, nie wstrzymuje rozpatrywania odwołania przez zespół oceniający i wydania rozstrzygnięcia (§ 5 ust. 7 Rozporządzenia). Rozstrzygnięcia zespołu oceniającego są podejmowane zwykłą większością głosów w głosowaniu jawnym w obecności co najmniej 2/3 członków zespołu. W przypadku równej liczby głosów decyduje głos przewodniczącego zespołu. Zespół oceniający sporządza pisemne uzasadnienie rozstrzygnięcia (§ 5 ust. 8 i 9 Rozporządzenia). Oceny pracy dyrektora najczęściej dokonuje się co pięć lat. Termin ten związany jest z wymaganiem dotyczącym aktualności oceny, jakie stawia się kandydatowi na to stanowisko. Natomiast ocena pracy nauczyciela nie musi być dokonywana w ściśle określonych terminach, jednak należy zadbać, by nie były one zbyt odległe. Pamiętajmy, że ocena ma również znaczenie motywujące. Dzięki niej nauczyciel dostrzega swoją wartość i rozumie potrzebę podnoszenia jakości własnej pracy.