STAN PRAWNY NA 21 MAJA 2021 Umowy z rodzicami w przedszkolach gminnych Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświa-towego • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2029 ze zm.). Nie ulega wątpliwości, że w przypadku przedszkoli niepublicznych umowa, jaką organ pro-wadzący lub upoważniony dyrektor zawierają z rodzicami, jest podstawą stosunku prawnego łączącego przedszkole z dzieckiem. Z umowy wynika zakres świadczonych przez przedszkole usług, czas, w którym usługi te są świadczone, oraz wysokość opłaty za przedszkole. Zwłaszcza ostatni element staje się powodem, dla którego można spotkać się z interpretacją, że w przedszkolu publicznym, prowadzonym przez gminę, nie ma potrzeby dodatkowego za-wierania umów z rodzicami, ponieważ wysokość opłaty jest ustalona przez uchwałę rady gminy. Oczywiście taka interpretacja jest poparta dodatkowymi argumentami. W przedszko-lach niepublicznych nie prowadzi się rekrutacji w sposób tak sformalizowany, jak w przed-szkolach gminnych. Osoba prowadząca decyduje samodzielnie, z kim zostanie zawarta umo-wa na prowadzenie usług. Tymczasem w przedszkolach publicznych kandydaci muszą przejść rekrutację uregulowaną przez przepisy Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe. Zgodnie z art. 131 do pu-blicznego przedszkola przyjmuje się kandydatów zamieszkałych na obszarze danej gminy, ale w przypadku liczby kandydatów spełniających warunek zamieszkania na terenie gminy więk-szej niż liczba wolnych miejsc w publicznym przedszkolu, na pierwszym etapie postępowania rekrutacyjnego brane są pod uwagę łącznie następujące kryteria: 1) wielodzietność rodziny kandydata, 2) niepełnosprawność kandydata, 3) niepełnosprawność jednego z rodziców kandydata, 4) niepełnosprawność obojga rodziców kandydata, 5) niepełnosprawność rodzeństwa kandydata, 6) samotne wychowywanie kandydata w rodzinie, 7) objęcie kandydata pieczą zastępczą. Wszystkie te kryteria mają jednakową wartość, a w przypadku równorzędnych wyników uzy-skanych na pierwszym etapie postępowania rekrutacyjnego lub jeżeli po zakończeniu tego etapu dane publiczne przedszkole nadal dysponuje wolnymi miejscami, na drugim etapie po-stępowania rekrutacyjnego brane są pod uwagę kryteria określone przez organ prowadzący, z uwzględnieniem zapewnienia jak najpełniejszej realizacji potrzeb dziecka i jego rodziny, zwłaszcza potrzeb rodziny, w której rodzice albo rodzic samotnie wychowujący kandydata muszą pogodzić obowiązki zawodowe z obowiązkami rodzinnymi, oraz lokalnych potrzeb społecznych. Organ prowadzący określa również dokumenty niezbędne do potwierdzenia tych kryteriów. Na tym etapie postępowania rekrutacyjnego może być brane pod uwagę kryte-rium dochodu na osobę w rodzinie kandydata. Mamy więc nie wybór kandydata dokonywany arbitralnie przez dyrektora czy organ prowa-dzący, jak w przypadku przedszkoli niepublicznych, ale skomplikowaną procedurę powstałą po to, aby wyłonić kandydatów w sposób jak najbardziej obiektywny. Dodatkowo chętni do skorzystania z usług gminnego przedszkola muszą złożyć bardzo rozbudowane wnioski rekru-tacyjne, których także nie ma w przedszkolach niepublicznych. Zgodnie z art. 150 Prawa oświatowego wniosek taki zawiera m.in.: • imię, nazwisko, datę urodzenia oraz numer PESEL kandydata, a w przypadku braku numeru PESEL – serię i numer paszportu lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość, • imiona i nazwiska rodziców kandydata, • adres miejsca zamieszkania rodziców i kandydata, • adres poczty elektronicznej i numery telefonów rodziców kandydata. Do wniosku dołącza się też m.in.: • oświadczenie o wielodzietności rodziny kandydata, • prawomocny wyrok sądu rodzinnego orzekający rozwód, separację lub akt zgonu oraz oświadczenie o samotnym wychowywaniu dziecka i niewychowywaniu żadnego dziecka wspólnie z jego rodzicem, • dokument poświadczający objęcie dziecka pieczą zastępczą, • dokumenty potwierdzające spełnianie przez kandydata kryteriów określonych przez organ prowadzący, • oświadczenie o dochodzie na osobę w rodzinie kandydata – jeżeli organ prowadzący określił kryterium dochodu na osobę w rodzinie kandydata. Rodzice składający wniosek i przystępujący do postępowania rekrutacyjnego są zdetermino-wani, aby ich dziecko do przedszkola uczęszczało. Nie ulega z reguły wątpliwości, że skorzy-stają z usług jednostki, jeżeli ich wniosek zostanie wybrany w postępowaniu rekrutacyjnym. W kwestii konieczności zawierania przez przedszkola publiczne umów z rodzicami stanowisko zajął w 2018 r. MEN: (...) ustalenie wysokości opłaty za korzystanie z wychowania przedszkolnego w przedszkolach prowadzonych przez gminę następuje w drodze uchwały rady gminy. Nie ma podstaw do zawierania przez dyrektorów przedszkoli publicznych umów cywilnoprawnych z rodzicami, określających wysokość i zasady wnoszenia opłat. Takie stanowisko jest słuszne, niemniej nie wynika z niego ogólny brak potrzeby zawierania umów, a jedynie to, że umowy nie powinny określać wysokości ponoszonych opłat i zasad ich wnoszenia. Tymczasem umowy określają także inne kwestie, do których MEN się nie odniósł. W kwestii samych opłat za przedszkole należy zwrócić uwagę na treść art. 52 ust. 1 pkt 1 Ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych, zgodnie z którym rada gminy określa wysokość opłat za korzystanie z wychowania przedszkolnego przez dzieci objęte wychowaniem przedszkolnym do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym kończą sześć lat, w prowadzonym przez gminę publicznym przedszkolu, w czasie przekraczającym wymiar zajęć, o którym mowa w art. 13 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego. Na podstawie przywołanego w tej regulacji art. 13 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego przed-szkole publiczne zapewnia bezpłatne nauczanie, wychowanie i opiekę w czasie ustalonym przez organ prowadzący, nie krótszym niż pięć godzin dziennie. Opłaty za przedszkola gminne ustalane są w uchwale, przy czym wysokość opłaty nie może być wyższa niż 1 zł za każdą rozpoczętą godzinę faktycznego pobytu dziecka w przedszkolu. Dziecko korzysta bezpłatnie z przedszkola przez czas ustalony w uchwale rady gminy, nie krótszy niż pięć godzin dziennie, a opłata jest pobierana za pobyt wykraczający poza ten czas. Ponieważ ustawa wskazuje, że opłata jest pobierana za czas faktycznego pobytu dziecka w przedszkolu, to istotnie nie ma potrzeby umieszczania w umowie jakichkolwiek postano-wień dotyczących zasad naliczania opłaty czy też wysokości opłat, te bowiem wynikają z ustaw oraz uchwały rady gminy, co wcale nie oznacza, że umowa w tym zakresie się nie przyda. Dla łatwiejszych rozliczeń część przeszkoli przyjmuje zasadę, że w umowie rodzice deklarują liczbę godzin dziennego pobytu dziecka w przedszkolu. Jeżeli dziecko przebywa krócej lub dłużej, niż wynika to z deklaracji, to różnica ta powinna znaleźć odzwierciedlenie w wysokości opłaty. Deklaracja liczby godzin ma pewne praktyczne znaczenie, umożliwia bowiem zaplanowanie czasu pracy przedszkola. Na podstawie liczby godzin dziennego pobytu, jaką rodzice wskażą w umowie, dyrektorowi łatwiej jest zaplanować godziny pracy przedszkola, zabezpieczyć przedszkole pod kątem wymaganego personelu itd. Jest to solidny argument za tym, aby umowy z rodzicami zawierać. Ponadto wynika z nich szereg elementów wskazujących, jakie podmioty są nimi związane i w jakim zakresie. Umowa powinna zostać zawarta choćby po to, aby określić strony umowy. Nie ma przy tym znaczenia, że dane dziecko przeszło postępowa-nie rekrutacyjne i ma prawo do korzystania z przedszkola. Samo przejście przez postępowanie rekrutacyjne nie powoduje jeszcze powstania stosunku prawnego między przedszkolem a ro-dzicami. Determinacja, jaką wykazują rodzice, przystępując do rekrutacji przez złożenie odpowiednich dokumentów, mówi, że faktycznie mają zamiar korzystania z usług danego przedszkola. Za-miar ten nie oznacza jednak, że faktycznie będą z tego przedszkola korzystać. Na rynku edu-kacyjnym funkcjonują także przedszkola niepubliczne, może się więc okazać, że rodzice zde-cydują się skorzystać z oferty innej jednostki. W tym wypadku umowa, wskazując m.in. tryb jej rozwiązywania, pełni funkcję zabezpieczającą. Jeżeli rodzice poprawnie rozwiążą umowę w trybie w niej wskazanym, przedszkole nie zostanie postawione przed faktem dokonanym, czyli nieuczestniczeniem dziecka w zajęciach. Z umowy mogą wynikać dodatkowe zobowiązania rodziców, np. do: 1) przestrzegania zapisów statutu przedszkola, a w szczególności dziennego czasu pracy przedszkola, w tym przeznaczonego na realizację podstawy programowej oraz zajęć wykraczających poza czas pięciu godzin bezpłatnego nauczania, wychowania i opieki w przypadku złożenia przez rodziców / opiekunów prawnych deklaracji dotyczącej udziału dziecka w takich zajęciach, 2) terminowego i regularnego wnoszenia opłat za korzystanie z zajęć opiekuńczo- -wychowawczych i dydaktycznych, świadczonych przez przedszkole ponad czas pię-ciu godzin bezpłatnego nauczania, wychowania i opieki, 3) przyprowadzania i odbierania dziecka zgodnie z ramowym rozkładem dnia obowiązu-jącym w przedszkolu. Umowa może też wskazywać zasady powiadamiania przedszkola o nieobecności dziecka, jak również zgłaszania, że w danym dniu rodzic nie jest w stanie odebrać dziecka osobiście i wy-znacza osobę, która dziecko odbierze. Takie zapisy mogą być szczególnie przydatne w przy-padku rodziców rozwiedzionych, którym w równym stopniu przyznano możliwość opieki nad dzieckiem. Prawo przyprowadzania i odbierania dziecka jest często przyczyną konfliktu mię-dzy rodzicami, w którym siłą rzeczy uczestniczy także przedszkole. Jasne zasady powiada-miania przedszkola o tym, który rodzic przyprowadza dziecko w danym dniu i je odbiera, słu-żą unikaniu takich konfliktów. Pomimo tego, że umowa nie określa wysokości opłat w gminnym przedszkolu, zawarcie jej z rodzicami nadal jest uzasadnione, ponieważ to właśnie umowa faktycznie łączy rodziców z danym przedszkolem, a w dodatku można nią objąć kwestie, które nie należą do materii sta-tutowej.