STAN PRAWNY NA 14 MAJA 2021 Kwalifikacje niezbędne do nauczania w przedszkolu Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 ze zm.), • Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 226), • Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 478 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1289), • Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 lipca 2019 r. w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczy-ciela (Dz.U. z 2019 r. poz. 1450 ze zm.). Wymogi kwalifikacyjne stawiane przed nauczycielami przedszkoli określone zostały w art. 9 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela. Stanowisko nauczyciela może zajmować osoba, która: • posiada wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończyła zakład kształcenia nauczycieli i podejmuje pracę na stanowisku, do którego są to wystarczające kwalifikacje, • przestrzega podstawowych zasad moralnych, • spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu. Warunki te stanowią jednak wyłącznie wymogi ogólne. W poszczególnych typach przedszkoli wymagania szczegółowe mogą się różnić, a wszystkie określa Rozporządzenie MEN z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (dalej: Rozporządzenie). Wymagania szczegółowe Zgodnie z § 4 w zw. z § 3 Rozporządzenia kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczycie-la w przedszkolach posiada osoba, która ukończyła: 1) studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami oraz posiada przy-gotowanie pedagogiczne albo 2) studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie na kierunku, którego efekty uczenia się, o jakich mowa w Ustawie z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, w zakresie wiedzy i umiejętności obejmują treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć wskazane w podstawie programowej dla tego przedmiotu na odpowiednim etapie edukacyjnym, oraz posiada przygotowanie peda-gogiczne, albo 3) studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie na kierunku (specjalności) innym niż wymieniony w pkt 1 i 2 oraz studia podyplomowe w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, a także posiada przygotowanie pedagogiczne. Kwalifikacje opisane w pkt 1 i 3 nie stwarzają problemów w interpretacji. Wynika z nich, że studia drugiego stopnia, czyli studia magisterskie odbywane po licencjacie, lub jednolite stu-dia magisterskie uprawniają do nauczania w przedszkolu pod warunkiem posiadania przygo-towania pedagogicznego. Do nauczania upoważniają również dowolne studia magisterskie, jednak pod warunkiem, że nauczyciel ukończy studia podyplomowe w zakresie nauczania przedszkolnego i będzie posiadał przygotowanie pedagogiczne. Trudniejszy w interpretacji jest pkt 2, w którym mowa jest o Ustawie o Zintegrowanym Sys-temie Kwalifikacji. Aby objaśnić tę trudność, należy przywołać § 2 pkt 10 Rozporządzenia, który stwierdza, że ilekroć w akcie tym mowa jest o kierunku, którego efekty uczenia się, o jakich mowa w Ustawie o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, w zakresie wiedzy i umie-jętności obejmują treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, wskazane w pod-stawie programowej dla tego przedmiotu na odpowiednim etapie edukacyjnym, to należy przez to rozumieć m.in. kierunek, którego efekty kształcenia, o jakich mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 9c Ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, w zakresie wiedzy i umiejętności obejmują treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, wskazane w podstawie programowej dla tego przedmiotu na odpowiednim etapie edu-kacyjnym. Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym już nie obowiązuje, w związku z tym nie obowiązuje także rozporządzenie wydane na podstawie przywołanej regulacji art. 9c. W takiej sytuacji należy stosować akt dotyczący tej samej materii, czyli Rozporządzenie MNiSW z dnia 25 lipca 2019 r. w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczy-ciela, które określa m.in. standard kształcenia nauczyciela przedszkola (załącznik nr 2) i wskazuje, jakie przedmioty powinien mieć w trakcie studiów nauczyciel, np. podstawy dy-daktyki nauczania zintegrowanego w przedszkolu – 60 godzin zajęć, organizacja pracy przed-szkola – również 60 godzin itd. Należy więc ustalić, czy w czasie studiów nauczyciel miał przedmioty określone w obecnie obowiązujących standardach kształcenia nauczycieli i czy są one właściwe dla nauczycieli przedszkoli, przy czym istotne jest, aby efekty uczenia nauczyciela obejmowały treści przed-miotu właściwego dla nauczycieli przedszkoli. Nie można wymagać, aby program nauczania na studiach był identyczny pod względem wypracowanych godzin z programem wskazanym w obecnych standardach, ponieważ na przestrzeni lat poszczególne standardy mogły się zmieniać, a studia nauczyciel mógł ukończyć wiele lat temu. Chodzi raczej o ustalenie, czy faktycznie wypracował on program właściwy dla nauczycieli przedszkoli. Wyżej wskazane przypadki nie obejmują oczywiście wszystkich nauczycieli, którzy mogą pracować w przedszkolu. Zgodnie z Rozporządzeniem nauczycielem przedszkola może być również osoba, która ukończyła: 1) studia pierwszego stopnia na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przed-miotem lub prowadzonymi zajęciami oraz posiada przygotowanie pedagogiczne albo 2) studia pierwszego stopnia na kierunku, którego efekty uczenia się, o których mowa w Ustawie z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, w zakre-sie wiedzy i umiejętności obejmują treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, wskazane w podstawie programowej dla tego przedmiotu na odpowiednim eta-pie edukacyjnym, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, albo 3) studia pierwszego stopnia na kierunku (specjalności) innym niż wymieniony w pkt 1 i 2 oraz studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny, w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, albo 4) zakład kształcenia nauczycieli w specjalności odpowiadającej nauczanemu przedmio-towi lub prowadzonym zajęciom, albo 5) zakład kształcenia nauczycieli w specjalności innej niż wymieniona w pkt 4 oraz kurs kwalifikacyjny w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć. Aby pracować w przedszkolu, nauczyciel może mieć albo ukończone dowolne studia licen-cjackie (wystarczy dodatkowo ukończyć studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny z za-kresu nauczania przedszkolnego oraz posiadać przygotowanie pedagogiczne), albo ukończony zakład kształcenia nauczycieli na dowolnej specjalności (z dodatkowo ukończonym kursem kwalifikacyjnym z zakresu wychowania przedszkolnego i posiadaniem przygotowania peda-gogicznego). Nadal nie są to wszystkie możliwości zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolu. W myśl § 4 ust. 2 Rozporządzenia kwalifikacje te posiada również osoba, która ukończyła: • studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie na kierunku pedagogika w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym, • zakład kształcenia nauczycieli w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym. Przygotowanie pedagogiczne Ukończone kierunki studiów, zakładów kształcenia nauczycieli czy kursy kwalifikacyjne mogą być różne i w równym stopniu dawać prawo do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolu, niemniej w każdym wypadku powtarza się wymóg posiadania przygotowania pedagogicznego. Zgodnie z definicją zawartą w § 2 pkt 2 Rozporządzenia ilekroć w jego przepisach mówi się o przygotowaniu pedagogicznym, należy przez to rozumieć nabycie wiedzy i umiejętności z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki szczegółowej, naucza-nych w wymiarze nie mniejszym niż 270 godzin w powiązaniu z kierunkiem (specjalnością) kształcenia oraz pozytywnie ocenioną praktyką pedagogiczną – w wymiarze nie mniejszym niż 150 godzin. Rozporządzenie wymaga, aby wiedza i umiejętności z zakresu psychologii, pedagogiki i dy-daktyki szczegółowej były nauczane w powiązaniu z kierunkiem kształcenia – czyli z kształ-ceniem w zawodzie nauczyciela przedszkola. Warto zaznaczyć, że organy nadzoru pedago-gicznego zwracają uwagę podczas kontroli kwalifikacji nauczycielskich nie tylko na to, czy w trakcie kształcenia nauczyciel odbył przygotowanie pedagogiczne obejmujące wymaganą liczbę godzin, ale również, czy przygotowanie to było związane właśnie z zawodem nauczy-ciela jednostki, w której dana osoba jest zatrudniona. Kwalifikacje do prowadzenia zajęć rewalidacyjno-wychowawczych Rozporządzenie wprowadza wymogi szczególne, które dają prawo do prowadzenia określo-nego rodzaju zajęć. Tak jest w przypadku zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, o których mowa w § 15 Rozporządzenia. Zgodnie z tą regulacją kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolach specjalnych, a także kwalifikacje do prowadzenia zajęć rewali-dacyjno-wychowawczych z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim, posiada osoba, która: • ukończyła studia lub zakład kształcenia nauczycieli w zakresie nadającym kwalifikacje do pracy z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym rodzaju placówki, o którym mowa w § 3 i § 4, lub • ma kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym rodzaju placówki, określonym w § 3 i § 4, a ponadto ukończyła studia podyplomowe, zakład kształcenia nauczycieli lub kurs kwalifikacyjny w zakresie nadającym kwalifikacje do pracy z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną. Pedagogika dotycząca osób z niepełnosprawnością intelektualną to oligofrenopedagogika. Kwalifikacje w tym zakresie musi posiadać nauczyciel wykonujący zajęcia rewalidacyjno- -wychowawcze, co nie jest jednak wystarczające, ponieważ nauczyciel ten musi posiadać rów-nież wskazane wcześniej kwalifikacje do nauczania w przedszkolu. Jest to podstawowy waru-nek prowadzenia zajęć rewalidacyjno-wychowawczych. Pomimo posiadania kwalifikacji do zajmowania się dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną nauczyciel nie będzie mógł pra-cować w przedszkolu, jeżeli nie będzie posiadał ogólnych uprawnień do pracy w tej jednostce. W odniesieniu do zajęć rewalidacyjno-wychowawczych należy zwrócić też uwagę na treść § 15 ust. 2 Rozporządzenia, zgodnie z którym kwalifikacje do zajmowania stanowiska nau-czyciela w przedszkolach specjalnych dla dzieci z niepełnosprawnościami niewymienionymi w ust. 1 posiada osoba, która dysponuje kwalifikacjami wymaganymi do zajmowania stano-wiska nauczyciela w przedszkolach (określonych w § 3–6), a ponadto ukończyła studia, za-kład kształcenia nauczycieli, studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie odpo-wiednim do niepełnosprawności dzieci. Regulacja ta nie dotyczy już wyłącznie zajęć rewali-dacyjno-wychowawczych, ale ogólnie możliwości zajmowania stanowiska nauczyciela, na-tomiast wskazuje, że w przedszkolach specjalnych oprócz ogólnych wymogów kwalifikacyj-nych nauczyciel musi posiadać wykształcenie niezbędne do zajmowania się danym rodzajem niepełnosprawności, tj. w zakresie surdopedagogiki czy tyflopedagogiki. Nauczanie języków Kwalifikacje, których posiadanie jest niezbędne dla nauczania języka obcego w przedszkolu, określa dosyć rozbudowana regulacja § 12 Rozporządzenia. Kwalifikacje te posiada osoba, która ukończyła: • studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie na kierunku filologia w spe-cjalności danego języka obcego lub lingwistyki stosowanej w zakresie danego języka obcego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne albo • studia w kraju, w którym językiem urzędowym jest dany język obcy, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, albo • studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie na dowolnym kierunku (spe-cjalności) i legitymuje się: o świadectwem egzaminu z danego języka obcego w stopniu zaawansowanym lub biegłym, o którym mowa w załączniku do Rozporządzenia, oraz posiada przygo-towanie pedagogiczne lub o świadectwem złożenia państwowego nauczycielskiego egzaminu z danego języka obcego stopnia II, o którym mowa w załączniku do Rozporządzenia, albo • nauczycielskie kolegium języków obcych w specjalności danego języka obcego. Kwalifikacje do nauczania języków obcych w przedszkolu posiada również osoba, która: • ukończyła studia pierwszego stopnia: o na kierunku filologia w specjalności danego języka obcego oraz posiada przygo-towanie pedagogiczne lub o w specjalności danego języka obcego bądź lingwistyki stosowanej w zakresie da-nego języka obcego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne albo • ukończyła studia pierwszego stopnia na dowolnym kierunku (specjalności) i legitymuje się: o świadectwem egzaminu z danego języka obcego w stopniu zaawansowanym lub biegłym, o którym mowa w załączniku do Rozporządzenia, oraz posiada przygo-towanie pedagogiczne lub o świadectwem złożenia państwowego nauczycielskiego egzaminu z danego języka obcego stopnia II, o którym mowa w załączniku do Rozporządzenia, albo • ukończyła zakład kształcenia nauczycieli w dowolnej specjalności oraz legitymuje się: o świadectwem egzaminu z danego języka obcego w stopniu zaawansowanym lub biegłym, o którym mowa w załączniku do Rozporządzenia, oraz posiada przygo-towanie pedagogiczne lub o świadectwem złożenia państwowego nauczycielskiego egzaminu z danego języka obcego stopnia I lub II, o którym mowa w załączniku do Rozporządzenia, albo • legitymuje się świadectwem dojrzałości i świadectwem złożenia państwowego nau-czycielskiego egzaminu z danego języka obcego stopnia I lub II, o którym mowa w załączniku do Rozporządzenia. Kwalifikacje do nauczania języków obcych w przedszkolach posiada również osoba, która: • ukończyła studia na kierunku pedagogika w zakresie dającym przygotowanie do nau-czania w przedszkolach, określone w § 4, a dodatkową specjalnością nauczycielską był język obcy, albo • ukończyła studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia lub jednolite studia ma-gisterskie na kierunku pedagogika w zakresie nauczania języka obcego w przedszko-lach, albo • ma kwalifikacje do pracy w przedszkolach, określone w § 4, a ponadto legitymuje się świadectwem egzaminu z danego języka obcego w stopniu co najmniej podstawowym, o którym mowa w załączniku do Rozporządzenia, i ukończyła studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie wczesnego nauczania danego języka obcego, albo • ma kwalifikacje do pracy w przedszkolach, określone w § 4, oraz legitymuje się świa-dectwem egzaminu z danego języka obcego w stopniu co najmniej podstawowym, o którym mowa w załączniku do Rozporządzenia, a ponadto ukończyła studia pierw-szego stopnia, studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie na kierunku fi-lologia i posiada przygotowanie pedagogiczne do nauczania języka obcego. Podsumowanie Możliwości zdobycia kwalifikacji niezbędnych do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolu jest więc całkiem sporo, a Rozporządzenie uznaje cały szereg kierunków stu-diów jako te, które pozwalają osiągnąć wymagane kwalifikacje. Wadą jest jednak mała czy-telność regulacji Rozporządzenia, które odnoszą się jednocześnie do różnych rodzajów jedno-stek oświatowych.