STAN PRAWNY NA 16 MARCA 2023 Zatrudnianie nauczycieli w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych Opracował: Roman Lorens, konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły. Lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół. Autor licznych artykułów z zakresu zarządzania oświatą i publikacji książkowych; zaktualizowała: Karolina Król-Komarnicka, kierownik działu kadr i płac Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1289), • Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 100). W publicznych poradniach nauczyciele są zatrudnieni na podstawie Karty nauczyciela (dalej: KN), a w zakresie nienormowanym tą Ustawą – stosuje się przepisy Kodeksu pracy. Stanowisko nauczyciela może zajmować osoba, która, zgodnie z art. 9 ust. 1 KN: • ma wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończyła zakład kształcenia nauczycieli i podejmuje pracę na stanowisku, do którego są to wystarczające kwalifikacje, • przestrzega podstawowych zasad moralnych, • spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu. Warunki zatrudnienia nauczycieli Warunki, jakie muszą spełniać nauczyciele, aby mogli zostać zatrudnieni, zostały dokładnie zdefiniowane w Rozporządzeniu w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli. Zasady nawiązywania stosunków pracy z nauczycielami określa natomiast art. 10 KN i zgodnie z jego treścią stosunek pracy z nauczycielem może być nawiązany na podstawie mianowania lub umowy o pracę. Przepis art. 10 ust. 7 KN dopuszcza możliwość zawarcia umowy o pracę z nauczycielem na czas określony jedynie wtedy, gdy taka potrzeba wynika z organizacji nauczania lub gdy chodzi o zastępstwo nieobecnego nauczyciela. Z analizy tego przepisu wynika, że umowa o pracę na czas określony może być zawarta tylko wtedy, gdy spełniona jest chociażby jedna z wymienionych przesłanek. Natomiast stosunek pracy z nauczycielem mianowanym i z nauczycielem dyplomowanym nawiązuje się na podstawie mianowania, jeżeli: • nauczyciel posiada obywatelstwo polskie, z tym że wymóg ten nie dotyczy obywateli państwa członkowskiego Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, • ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z praw publicznych, • nie toczy się przeciwko niemu postępowanie karne lub dyscyplinarne lub postępowanie o ubezwłasnowolnienie, • nie był karany za przestępstwo popełnione umyślnie, • posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania danego stanowiska, • istnieją warunki do zatrudnienia nauczyciela w poradni w pełnym wymiarze na czas nieokreślony (art. 10 ust. 5 KN). Zgodnie z art. 10 ust. 5a KN stosunek pracy nawiązany na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony przekształca się w stosunek pracy na podstawie mianowania z pierwszym dniem miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym: • nauczyciel uzyskał stopień nauczyciela mianowanego, o ile spełnione są warunki określone w art. 10 ust. 5 KN, • w przypadku nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego w czasie trwania umowy o pracę zostały spełnione warunki, o których mowa w art. 10 ust. 5 KN. Ważne! Przekształcenie umowy o pracę w akt mianowania następuje z mocy prawa, a nie decyzją dyrektora, wraz z pierwszym dniem miesiąca następującego po miesiącu, w którym wystąpiły okoliczności uzasadniające przekształcenie. Do przekształcenia dochodzi niezależnie od tego, czy nauczyciel świadczy pracę, czy np. przebywa na urlopie dla poratowania zdrowia. Zadaniem dyrektora jest tylko potwierdzenie na piśmie tej zmiany (art. 10 ust. 5b KN). Zasady nawiązywania, zmiany i rozwiązywania stosunków pracy z nauczycielami Zgodnie z art. 10 ust. 2 i 3 KN stosunek pracy nawiązuje się w poradni: • z osobą posiadającą wymagane kwalifikacje (rozpoczynającą pracę w poradni) stosunek pracy nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas określony na jeden rok szkolny w celu odbycia stażu wymaganego do uzyskania awansu na stopień nauczyciela kontraktowego. W przypadkach, o których mowa w art. 9g ust. 8 KN, w razie ustalenia dodatkowego stażu z nauczycielem stażystą nawiązuje się stosunek pracy na czas określony na kolejny rok szkolny, • w szczególnych przypadkach, uzasadnionych potrzebami poradni, z osobą legitymującą się wymaganym poziomem wykształcenia, lecz nieposiadającą przygotowania pedagogicznego, dopuszczalne jest nawiązanie stosunku pracy, o ile osoba ta zobowiąże się do uzyskania przygotowania pedagogicznego w trakcie odbywania stażu. W przypadku gdy nauczyciel w ciągu pierwszego roku pracy w poradni nie uzyska przygotowania pedagogicznego z przyczyn od niego niezależnych, z nauczycielem może być zawarta umowa o pracę na kolejny jeden rok szkolny. Staż wymagany do ubiegania się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego przedłuża się do czasu uzyskania przygotowania pedagogicznego. Ważne! W celu potwierdzenia, że kandydat do pracy nie był skazany prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe, przed nawiązaniem stosunku pracy jest on obowiązany przedstawić dyrektorowi poradni informację z Krajowego Rejestru Karnego. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy z nauczycielem jest nawiązywany kolejny stosunek pracy w tej samej placówce w ciągu trzech miesięcy od dnia rozwiązania albo wygaśnięcia poprzedniego stosunku pracy (art. 10 ust. 8a KN). Czas pracy nauczycieli pełniących stanowiska kierownicze w poradni Wprowadza się ograniczenie możliwości przydzielania godzin ponadwymiarowych nauczycielom pełniącym stanowiska kierownicze w poradni. Zgodnie z brzmieniem art. 42 ust. 6a KN dyrektorowi i wicedyrektorowi oraz innym nauczycielom zajmującym stanowiska kierownicze w placówce, korzystającym z obniżonego tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć, nie przydziela się godzin ponadwymiarowych, chyba że jest to konieczne dla zapewnienia realizacji zajęć. Czas pracy nauczycieli posiadających orzeczenie o stopniu niepełnosprawności Stosownie do art. 15 Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych czas pracy osoby z niepełnosprawnością nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Czas pracy osoby z niepełnosprawnością zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może natomiast przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Ponadto osoba z niepełnosprawnością nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. W myśl art. 16 ust. 1 pkt 2 ww. Ustawy przepisów art. 15 nie stosuje się, jeżeli na wniosek osoby zatrudnionej lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników, a w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą, wyrazi na to zgodę. Zgodnie z powyższym w przypadku zatrudniania na stanowisku nauczyciela osoby posiadającej orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, co do której lekarz nie wyraził zgody na odstąpienie od stosowania przepisów art. 15 Ustawy, dyrektor poradni zmniejsza jej tygodniowy wymiar czasu pracy z 40 do 35 godzin. Ważne! Specyfiką pracy nauczyciela jest rozliczanie i rejestrowanie wyłącznie obowiązkowego wymiaru zajęć, tzw. pensum. Nauczyciel zobowiązany jest także do realizacji zajęć statutowych, samokształcenia i doskonalenia zawodowego oraz przygotowania do zajęć, przy czym te zajęcia i czynności mogą odbywać się w poradni lub poza nią i nie są rejestrowane. Dlatego obniżanie tygodniowego czasu pracy nauczyciela ma znaczenie, o ile obniżeniu ulega także tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć. W praktyce nauczyciel posiadający orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, dla którego wymiar czasu pracy ustalany jest zgodnie z art. 15 ust. 2 Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, powinien mieć obniżony tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć proporcjonalnie do obniżenia maksymalnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, z zaokrągleniem do pełnych godzin. Zwolnienie od pracy pracownika niepełnosprawnego w celu wykonania badań Każdy pracownik o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy. Zwolnienie, w zależności od okoliczności, może obejmować cały dzień lub jego część. Pracownik zachowuje za ten czas prawo do wynagrodzenia, które oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy. Pracodawca ma zatem obowiązek udzielić takiego zwolnienia, gdy pracownik nie może wykonać badań, zabiegów lub uzyskać zaopatrzenia ortopedycznego oraz dokonać jego naprawy poza godzinami pracy. Pracodawca może natomiast żądać, aby pracownik udokumentował konieczność wykonania badań w trakcie pracy, przedstawiając np. dokument, z którego wynika, że badania takie są przeprowadzane w określonych dniach i godzinach. Pracodawca powinien przy tym zminimalizować ilość przetwarzanych danych osobowych pracowników do niezbędnego minimum. Wobec tego np. żądanie kopii dokumentów, w których znajdują się potencjalne dane wrażliwe, jest nieuzasadnione. Nie ma jednak przeszkód, aby pracodawca zażądał od pracownika oświadczenia, że zwolnienie wykorzystuje na przeprowadzenie badań oraz wymagał przedstawienia stosownych dokumentów (np. skierowania, zaświadczenia lekarza lub placówki medycznej, z których wynika, że badania te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy) do wglądu. Przepisy prawa nie wskazują jednoznacznie, w jaki sposób powinno zostać udzielone zwolnienie na czas badań – ustalenie tych kwestii należy do pracodawcy. Pracownik jednak powinien uprzedzić pracodawcę o przyczynie i przewidywanym okresie nieobecności w pracy, jeżeli przyczyna tej nieobecności jest z góry wiadoma lub możliwa do przewidzenia w sposób przyjęty u danego pracodawcy. Nie jest wymagana szczególna forma, w której pracownik ma wnioskować o udzielenie zwolnienia. Jest to zależne od tego, jaka praktyka została przyjęta u danego pracodawcy w związku z udzielaniem zwolnień od pracy oraz zgłaszaniem nieobecności przez pracowników. Ważne! Zwolnienie takie powinno być udzielone pracownikowi zawsze, gdy spełnia przesłanki do jego uzyskania, przepisy bowiem nie określają maksymalnego wymiaru dni w ciągu roku, w których pracownik może uzyskać zwolnienie w związku z przeprowadzaniem badań lub uczestnictwem w zabiegach. Zwolnienie od pracy na turnus rehabilitacyjny Zwolnienie w celu uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym udziela się na wniosek lekarza, pod którego opieką znajduje się osoba z niepełnosprawnością. Natomiast podstawą wypłaty wynagrodzenia za czas zwolnienia jest przedłożony pracodawcy dokument, który potwierdza pobyt na turnusie, wystawiony przez organizatora turnusu. Pracownik zaliczony do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku, na wniosek lekarza, pod którego opieką się znajduje. Wniosek lekarza określa rodzaj turnusu i czas jego trwania. Skierowanie na turnus rehabilitacyjny osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności przedstawia pracodawcy w takim terminie, który umożliwi zapewnienie normalnego toku pracy w placówce.