Scenariusz ćwiczeń dotyczących różnorodności Opracowała: Joanna Obuchowska GRUPA WIEKOWA: uczniowie klas I–III szkoły podstawowej. CZAS TRWANIA: 90 minut. CELE OGÓLNE: • rozwijanie samoświadomości, • kształtowanie empatii, • podnoszenie samooceny i poczucia własnej wartości, • ćwiczenie umiejętności współdziałania i nawiązywania współpracy, • wzmacnianie poczucia odpowiedzialności za wspólne cele i osiągnięcia, • wpajanie życzliwości, • kształtowanie autonomii i niezależności uczniów, • wzmacnianie szacunku do różnorodności i odmienności, • zachęcanie do aktywnego uczestnictwa w budowaniu wspólnoty. CELE SZCZEGÓŁOWE: Uczeń: • potrafi określić własne mocne i słabe strony, życzliwie oceniać innych, • umiejętnie analizuje własne i cudze mocne strony, uwzględniając ich wartość dla współpracy zespołowej lub grupowej, • chętnie pracuje zarówno indywidualnie, w zespole, jak i z całą grupą, • dostosowuje się do zasad panujących podczas zajęć, • widzi różnice i odmienność występujące w świecie, potrafi je określić i wnioskować, z czego mogą wynikać, • rozumie potrzebę przynależności, wie, w jaki sposób ją zaspokajać, • wie, jak ważne jest wsparcie i zaangażowanie podczas współpracy, • jest aktywny, pomysłowy i zaangażowany, • usprawnia umiejętność analizy, syntezy i przetwarzania informacji. METODY: • aktywizujące, • praktyczne, • burza mózgów, • rozwiązywania problemów, • podające, • autorefleksja. FORMY PRACY: • grupowa, • zespołowa, • indywidualna. MATERIAŁY: • karteczki z wyrazami (lub rysunkami), • duże arkusze papieru (min. A3, np. typu flipcharts), • odtwarzacz muzyki/głośnik, • komputer/rzutnik/smartboard, • mapa polityczna świata, • kredki, długopisy, flamastry, • prezentacja zdjęć Gregga Segala (https://www.lensculture.com/articles/gregg-segal-daily-bread#slideshow). PRAKTYCZNE WSKAZÓWKI: Przed zajęciami nauczyciel powinien przygotować list, o którym mowa w scenariuszu. Dla uatrakcyjnienia ćwiczenia warto przygotować wizualizację, która pomoże dzieciom w wykonaniu zadania. Mogą to być kosze z prawdziwymi bądź zabawkowymi przykładami, rysunki lub prezentacja, na której znajdą się zdjęcia warzyw i owoców. PRZEBIEG ZAJĘĆ: 1. Rozgrzewka: „Komunikacja bez słów” – ćwiczenie metodą dramy Bariera językowa to aktualnie najbardziej powszechny lęk nauczycieli. Ze względu na wzmożoną migrację na terenie Europy uczniowie bez wiedzy z zakresu języka lub umiejętności mówienia w języku zrozumiałym dla nauczycieli i reszty uczniów są w nowych klasach marginalizowani. Wynika to z wielu względów, np. braku przygotowania nauczycieli do takich sytuacji czy chociażby utrudnionej indywidualizacji nauczania przy grupach liczących ponad 30 osób. Nauczycielka zaczyna od rozdania każdemu uczniowi kartki papieru, na której jest napisane jakieś słowo (dla dzieci nieczytających warto przygotować rysunki bądź wydrukowane ikony obrazujące znane im wyrazy). Zadaniem dzieci jest podejść do jednej osoby i za pomocą gestów oraz mimiki przekazać informację, co znajduje się na ich kartce. Po 2–3 minutach nauczycielka pyta: • Co było trudne w tym zadaniu? • Czy udało wam się przekazać informację? • Co było najbardziej pomocne, kiedy nie mogliście używać słów? Po chwili nauczycielka prosi, aby każdy pomyślał o jednym poleceniu dla kolegi lub koleżanki bez podawania go na głos (np. „usiądź na tym krześle”, „podaj mi butelkę wody”). Uczniowie sprawdzają, czy przekazanie całego zdania bez użycia słów jest równie łatwe/możliwe. Nauczycielka zadaje pytania i prosi dzieci o refleksje: • Co jest najważniejsze, gdy chcemy komuś coś przekazać? • Czy brak wspólnego języka na pewno oznacza, że nie będziemy mogli się z kimś porozumieć? Prowadząca stara się w rozmowie kierowanej naprowadzić dzieci na wniosek, że największe znaczenie w komunikacji mają chęci i zaangażowanie obu stron. Zadanie pokazuje, że język ciała, symbole czy forma ekspresji są niezwykle użyteczne w walce z brakiem zrozumienia języka i utrudnioną komunikacją werbalną. Czas trwania: 15 minut. 2. Przerwa śródlekcyjna – „Taniec szczęścia” Nauczycielka włącza dzieciom ich ulubiony utwór i zachęca do tego, by wspólnie spróbowały wytańczyć szczęście – chodzi o taki taniec, który uczniowie mogliby powtarzać za każdym razem, gdy poczują, że mają w sobie bardzo pozytywne emocje, którymi chcieliby się podzielić, lub gdy osiągną jakiś wspólny sukces. Taniec z założenia powinien być spontaniczny i improwizowany. Czas trwania: 5 minut. 3. Konglom – tworzenie zadań problemowych: „Warzywno-owocowa wyjątkowość” Nauczycielka odczytuje uczniom list od zarządu kupców z całego świata. Ponoć od dawna próbują ustalić, które warzywo i owoc są najbardziej wyjątkowe. Ponieważ do dziś nie udało im się tego dokonać, postanowili zapytać dzieci, bo one najlepiej wiedzą, czy i dlaczego coś jest wyjątkowe. Każdy uczeń ma za zadanie narysować na jednej karteczce samoprzylepnej owoc, a na drugiej warzywo, które według niego zasługuje na miano wyjątkowego. Powinien również być w stanie uargumentować swój wybór. Po zakończeniu rysowania nauczycielka pokazuje dzieciom duży arkusz papieru, do którego uczniowie przyklejają swoje kartki, dzieląc je na grupy, jeśli wybory się powtarzają. Następnie nauczycielka zaczyna rozmowę w kręgu, prosząc uczniów, by podnieśli rękę, jeśli zgadzają się z jakimś wnioskiem, np.: • mój owoc jest wyjątkowy ze względu na smak, • moje warzywo jest wyjątkowe ze względu na kolor, • moje warzywo jest wyjątkowe, bo można z niego zrobić sok, • mój owoc jest wyjątkowy, bo jest największy. Po przedstawieniu kilku pomysłów nauczycielka pyta, czy jakiś uczeń miał inny argument, którym uzasadniłby swój wybór. Mówi dzieciom, że ona najbardziej lubi sałatki – połączenia warzyw i owoców, bo w takiej postaci według niej smakują bardzo dobrze, a smaki, kolory i struktury świetnie się uzupełniają. Nauczycielka zadaje dzieciom pytania: • Co możemy przekazać radzie kupców? • Jaki wniosek na temat wyjątkowości udało nam się dziś ustalić? Czy taki sam wniosek może dotyczyć ludzi i ich wyjątkowości? Wnioski dla rady kupców zostają zapisane na arkuszu z przyklejonymi karteczkami samoprzylepnymi, tak aby całość mogła zostać „odesłana do rady kupców”. Czas trwania: 15 minut. 4. „Grupy mastermind dla dzieci” – budowanie wspólnoty, wzmacnianie poczucia własnej wartości „Ryneczek wyjątkowości” Zadaniem dzieci jest porozmawiać z co najmniej trzema osobami w klasie o tym, co według nich mają w sobie wyjątkowego. Może to być umiejętność, cecha, postawa lub talent. Dzieci notują odpowiedzi (np. „Jasiek, świetnie grasz w nogę, lubisz opowiadać o książkach i zawsze przychodzisz na czas”, chłopiec może zatem zapisać hasła, pełne zdania lub narysować piłkę nożną, książkę i zegarek). Po tej części każde z dzieci przykleja karteczki do arkusza papieru z napisem „RYNECZEK WYJĄTKOWOŚCI”. Nauczycielka zaprasza dzieci do dyskusji na temat: „W jaki sposób możemy dzielić się z innymi naszą wyjątkowością?”. Pomysły zostają spisane do wykorzystania w kolejnych miesiącach wspólnej nauki, a arkusz zostaje przyklejony w sali lekcyjnej do stałej aktualizacji oraz po to, aby w razie potrzeby móc pamiętać o korzystaniu z klasowych zasobów. Czas trwania: 15 minut. „Różnorodność na zdjęciach” Nauczycielka przedstawia dzieciom zdjęcia wykonane przez fotografa Gregga Segala w ramach projektu „Daily Bread” (ang. chleb powszedni). Dzieci z różnych krajów i miast świata (w krajach, w których istnieje duże zróżnicowanie wewnętrzne, a dieta i zwyczaje bardzo się różnią, autor wykonywał kilka zdjęć) zostały na nich przedstawione w otoczeniu potraw i produktów, które wchodziły w skład tygodniowej diety każdego z nich. Na podstawie zdjęć możemy jednak dostrzec znacznie więcej niż tylko zróżnicowanie w jadłospisie. Nauczycielka najpierw prezentuje dzieciom kolejno wszystkie zdjęcia, skupiając się tylko na głównym temacie projektu. Wskazówka Zachęcam do powieszenia w klasie dużej mapy świata, tak aby dzieci w trakcie tego zadania mogły swobodnie poruszać się pomiędzy ekranem i mapą, szukając miejsc, z których pochodzą oglądane fotografie. Nauczycielka zadaje uczniom pytania naprowadzające: • Czy na zdjęciach można dostrzec inne cechy zróżnicowania kulturowego? • Czy i w jaki sposób możemy dostrzec kulturę na zdjęciach? • Co zwróciło waszą uwagę, gdy oglądaliście zdjęcia? • Jakie produkty znalazłyby się na waszych zdjęciach? W razie potrzeby prowadząca wraca do konkretnych zdjęć i szczegółowo omawia z uczniami różnice w ubiorze i wyglądzie przedstawionych dzieci. Wspólnie próbują zastanowić się, czy przedmioty, które znalazły się na wybranych zdjęciach, mają jakieś szczególne znaczenie. Czas trwania: 17 minut. 5. Podsumowanie: „Drabina metapoznania” – systematyzowanie wiedzy Uczniowie odpowiadają na pytania (kierując się od pierwszego do czwartego, czyli „wchodząc na drabinę”) przygotowane w formie grafiki do wielokrotnego użytku. Narzędzie TOC służy usprawnianiu procesu przetwarzania informacji oraz uświadamianiu nieuświadomionych procesów myślowych. Czas trwania: 10 minut. 6. Zakończenie Osoba prowadząca dziękuje uczniom za ich zaangażowanie i współpracę. Podkreśla modelowe zachowania i postawy, niekoniecznie przypisując je konkretnym uczniom (np. „Widziałam dziś bardzo szczegółowe i dokładne rysunki, jestem przekonana, że wszyscy bardzo się dziś starali, wykonując wszystkie zadania”). Grupa może ustalić wspólny okrzyk lub gest będący symbolem sukcesu bądź udanej pracy grupowej (np. grupowy uścisk, przybijanie „piątki”). Tego rodzaju aktywności nie tylko zacieśniają relacje rówieśnicze, lecz także dają poczucie celebrowania wspólnych osiągnięć. Czas trwania: 3 minuty.