STAN PRAWNY NA 4 MAJA 2021 Odroczenie spełniania obowiązku szkolnego Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo--płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 735), • Ustawa z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (t.j. Dz.U. z 20201 r. poz. 670), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U. z 2013 r. poz. 199 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych po-radniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1743). Przepisy prawa przewidują możliwość odroczenia obowiązku szkolnego w stosunku do dzieci, które nie są jeszcze z różnych względów gotowe do rozpoczęcia jego realizacji. Takie rozwiązanie, z pewnymi modyfikacjami, można także zastosować w przypadku dzieci posia-dających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Poniżej znalazło się omówienie naj-ważniejszych zasad związanych z odraczaniem spełniania obowiązku szkolnego. Podstawa prawna odroczenia Zasadą jest, że obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy siedem lat, oraz trwa do ukończenia szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18. roku życia (art. 25 ust. 2 Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe). Rozpoczęcie nauki w szkole wiąże się jednak z ko-niecznością osiągnięcia przez dziecko odpowiedniego stopnia dojrzałości. W przypadku dzie-ci, które nie są jeszcze gotowe do rozpoczęcia spełniania obowiązku szkolnego, przepisy oświatowe przewidują możliwość jego odroczenia – na wniosek rodziców dziecka. Aktualnie istnieją dwie podstawy prawne do odroczenia spełniania obowiązku szkolnego: • w zakresie dzieci nieposiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego – art. 36 ust. 4–7 Ustawy Prawo oświatowe, • w zakresie dzieci posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego – art. 38 Ustawy Prawo oświatowe. Wniosek w sprawie odroczenia spełniania obowiązku szkolnego dzieci nieposiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego Procedura związana z wydaniem decyzji w sprawie odroczenia spełniania obowiązku szkol-nego przez dziecko nieposiadające orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego inicjowana jest na wniosek jego rodziców, złożony do dyrektora publicznej szkoły podstawowej, w ob-wodzie której dziecko mieszka. Bez znaczenia jest adres zameldowania rodziców i dziecka – liczy się faktyczne miejsce zamieszkania dziecka, które należy określić na podstawie art. 25 i 26 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest więc miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Natomiast miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wy-łącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa. Jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy. W przypadku dzieci pozostających pod opieką innych osób – ich miejscem zamieszkania będzie miejsce zamieszkania opiekuna. Wniosek powinien zostać złożony w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy siedem lat, ale nie później niż do 31 sierpnia. Odroczenie może dotyczyć roku szkolnego, w którym dziecko ma rozpocząć spełnianie obowiązku szkolnego. Odroczenie nie może być dłuższe niż jeden rok szkolny. Przepisy oświatowe precyzują, że do złożonego przez rodziców wniosku powinna zostać za-łączona opinia, z której wynika potrzeba odroczenia spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego w danym roku szkolnym, wydana przez publiczną poradnię psychologiczno- -pedagogiczną albo niepubliczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną, założoną zgodnie z art. 168 Ustawy Prawo oświatowe oraz zatrudniającą pracowników posiadających kwalifi-kacje określone dla pracowników publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych. Przypomnijmy, że opinie te wydawane są na podstawie § 3 ust. 2 pkt 1 i § 4 Rozporządzenia MEN z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych. Jednym z za-dań spoczywających na poradniach psychologiczno-pedagogicznych jest diagnozowanie dzie-ci i młodzieży. Diagnozowanie to prowadzone jest w szczególności w celu określenia indywi-dualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofi-zycznych dzieci i młodzieży, wyjaśnienia mechanizmów ich funkcjonowania w odniesieniu do zgłaszanego problemu oraz wskazania sposobu rozwiązania tego problemu. W rezultacie przeprowadzonej diagnozy może zostać wydana opinia, która powinna zawierać: • oznaczenie poradni wydającej opinię, • numer opinii, • datę wydania opinii, • podstawę prawną wydania opinii, • imię i nazwisko dziecka albo pełnoletniego ucznia, którego dotyczy opinia, jego numer PESEL, a w przypadku braku numeru PESEL – serię i numer dokumentu po-twierdzającego jego tożsamość, datę i miejsce jego urodzenia oraz miejsce zamiesz-kania, nazwę i adres odpowiednio przedszkola, szkoły lub placówki oraz oznaczenie odpowiednio oddziału przedszkolnego w przedszkolu, oddziału w szkole lub grupy wychowawczej w placówce, do której dziecko albo pełnoletni uczeń uczęszcza, • określenie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dziecka albo pełnoletniego ucznia oraz opis mechanizmów wyja-śniających funkcjonowanie dziecka albo pełnoletniego ucznia, w odniesieniu do pro-blemu zgłaszanego we wniosku o wydanie opinii, • stanowisko w sprawie, której dotyczy opinia, oraz szczegółowe jego uzasadnienie, • wskazania dla nauczycieli dotyczące pracy z dzieckiem albo pełnoletnim uczniem, • wskazania dla rodziców dotyczące pracy z dzieckiem albo wskazania dla pełnoletniego ucznia, które powinien stosować w celu rozwiązania zgłaszanego problemu, • imiona i nazwiska oraz podpisy specjalistów, którzy sporządzili opinię, • podpis dyrektora poradni. W pozostałym zakresie do wniosku rodziców zastosowanie znajdzie przepis art. 61–64 Usta-wy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego. Wskazuje on, że po-stępowanie administracyjne wszczyna się m.in. na żądanie strony (stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie, albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek). Datą wszczęcia postępowania na żądanie strony jest dzień doręczenia żądania organowi administracji publicznej. Wniesione przez ro-dziców podanie powinno zawierać co najmniej wskazanie osoby, od której pochodzi, jej adres i żądanie oraz czynić zadość innym wymaganiom ustalonym w przepisach szczególnych (ta-kim przepisem szczególnym jest art. 36 ust. 6 Ustawy Prawo oświatowe, wymagający załą-czenia do wniosku opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej). Jeżeli w podaniu nie wskazano adresu wnoszącego i nie ma możności ustalenia tego adresu na podstawie posiadanych danych, podanie pozostawia się bez rozpoznania. Natomiast jeżeli podanie nie spełnia innych wymagań ustalonych w przepisach prawa, należy wezwać wno-szącego do usunięcia braków w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż siedem dni, z pou-czeniem, że nieusunięcie tych braków spowoduje pozostawienie podania bez rozpoznania (np. jeżeli rodzice nie załączą do wniosku opinii poradni). Warto zaważyć, że wniosek może być złożony nie tylko pisemnie, ale także za pomocą innych środków komunikacji elektronicznej – np. przez elektroniczną skrzynkę podawczą organu administracji publicznej, utworzoną na podstawie Ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o in-formatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne. Wniosek w sprawie odroczenia spełniania obowiązku szkolnego dzieci posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego W analogiczny sposób, na podstawie art. 38 Ustawy Prawo oświatowe, powinien zostać zło-żony wniosek przez rodziców dziecka, które posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia spe-cjalnego. W porównaniu do wniosku składanego przez rodziców dzieci nieposiadających ta-kiego orzeczenia, należy pamiętać o istnieniu kilku różnic. 1. Wniosek powinien zostać złożony w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy siedem lat. Jego ponowne złożenie będzie możliwe w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy osiem lat (odrębny wniosek będzie wymagał jednak odrębnego rozpa-trzenia i wydania odrębnej decyzji administracyjnej). 2. W przypadku dzieci, które zostały objęte wychowaniem przedszkolnym w wieku po-wyżej siedmiu lat (na podstawie art. 31 ust. 2 Ustawy Prawo oświatowe), rozpoczęcie spełniania obowiązku szkolnego może być odroczone nie dłużej niż do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy dziewięć lat. 3. Rodzice powinni dołączyć do wniosku, oprócz wydanej przez poradnię opinii, z której wynika potrzeba odroczenia spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego w danym roku szkolnym, orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Przypomnijmy, że orzeczenia wskazane w ostatnim punkcie wydawane są na podstawie Roz-porządzenia MEN z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych – jest to jeden z rodzajów wydawanych przez poradnie orzeczeń, dlatego należy pamiętać, że do odroczenia spełniania obowiązku szkolnego może dojść jedynie na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, a nie np. na podstawie orzeczenia o potrzebie indywidu-alnego nauczania. Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydaje się dla dzieci niepełnosprawnych, nie-dostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym, wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy, o których mowa w przepisach w spra-wie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży nie-pełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Działający w poradni zespół powinien określić: 1) diagnozę funkcjonowania dziecka lub ucznia z uwzględnieniem potencjału rozwojowe-go oraz mocnych stron i uzdolnień dziecka lub ucznia oraz występujących w środowi-sku nauczania i wychowania barier i ograniczeń utrudniających jego funkcjonowanie, 2) okres, w jakim zachodzi potrzeba kształcenia specjalnego, 3) zalecane warunki i formy wsparcia, umożliwiające realizację indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dziecka lub ucznia, w tym warunki rozwijania jego po-tencjalnych możliwości i mocnych stron, wzmacniania aktywności i uczestnictwa dziecka lub ucznia w życiu przedszkola, szkoły, ośrodka lub placówki, oraz – jeżeli zachodzi potrzeba indywidualnego wsparcia dziecka lub ucznia ze strony dodatkowo zatrudnionej kadry, o której mowa w przepisach w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedosto-sowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym – zakres tego wsparcia, 4) zalecane cele rozwojowe i terapeutyczne do realizacji podczas zajęć wychowania przedszkolnego lub zajęć edukacyjnych, zajęć rewalidacyjnych, socjoterapeutycznych i resocjalizacyjnych oraz w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej dziecku lub uczniowi i – w zależności od potrzeb – jego rodzicom, przez przedszkole, szkołę, ośrodek lub placówkę oraz poradnię, wraz ze wskazaniem zalecanych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a w przypadku dzieci i uczniów niepełno-sprawnych – również zalecanych rodzajów zajęć rewalidacyjnych, 5) wszystkie możliwe formy kształcenia specjalnego, poczynając od najkorzystniejszej dla dziecka lub ucznia, według zespołu, formy kształcenia specjalnego spośród nastę-pujących: a) w przedszkolu (oddziale) ogólnodostępnym, integracyjnym, specjalnym, innej formie wychowania przedszkolnego – w przypadku dzieci niepełnosprawnych, b) w szkole (oddziale) ogólnodostępnej, integracyjnej lub specjalnej – w przypadku uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie lub zagrożonych nie-dostosowaniem społecznym, c) w szkole specjalnej w młodzieżowym ośrodku wychowawczym – w przypadku nieletnich, wobec których sąd rodzinny orzekł o umieszczeniu w tym ośrodku, d) w szkole specjalnej w młodzieżowym ośrodku socjoterapii – w przypadku uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym, e) w przedszkolu specjalnym albo szkole specjalnej w specjalnym ośrodku szkolno- -wychowawczym – w przypadku dzieci lub uczniów, którzy z powodu niepełno-sprawności nie mogą uczęszczać do przedszkola lub szkoły w miejscu zamieszka-nia, f) w specjalnym ośrodku wychowawczym – w przypadku uczniów:  niepełnosprawnych, którzy z powodu niepełnosprawności nie mogą uczęszczać do szkoły w miejscu zamieszkania, specjalnego ośrodka szkolno-wychowaw-czego lub nie mogą przebywać w bursie,  zagrożonych niedostosowaniem społecznym, g) w ośrodku rewalidacyjno-wychowawczym – w przypadku dzieci lub uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi, z których jedną z niepełnosprawności jest niepełnosprawność intelektualna; 6) potrzebę realizacji wybranych zajęć wychowania przedszkolnego lub zajęć edukacyj-nych indywidualnie z dzieckiem lub uczniem albo w grupie liczącej do pięciorga dzieci lub uczniów – w przypadku dziecka lub ucznia napotykającego na trudności w funkcjonowaniu wspólnie z oddziałem przedszkolnym lub szkolnym, 7) zalecane działania ukierunkowane na poprawę funkcjonowania dziecka lub ucznia i wzmacnianie jego uczestnictwa w życiu przedszkola, szkoły, ośrodka lub placówki oraz działania wspierające rodziców dziecka lub ucznia, 8) w zależności od potrzeb dziecka lub ucznia niepełnosprawnego – niezbędny w procesie kształcenia sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, w tym wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych, 9) zalecane sposoby oceny efektów działań podjętych przez przedszkole, szkołę, ośrodek lub placówkę w celu realizacji zaleceń, o których mowa w pkt 3–8. Orzeczenie powinno zostać wydane według wzoru określonego w załączniku 1 do Rozporzą-dzenia MEN z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Decyzja dyrektora w sprawie odroczenia spełniania obowiązku szkolnego Dyrektor, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, w tym zwłaszcza po zweryfiko-waniu złożonych przez rodziców dokumentów (a przede wszystkim opinii i orzeczeń wyda-nych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne), powinien wydać stosowną decyzję ad-ministracyjną, w której – odpowiednio do sytuacji – odroczy bądź odmówi odroczenia speł-niania obowiązku szkolnego. Ponieważ przepisy prawa oświatowego nie zawierają w tym względzie szczególnych rozwiązań, należy posiłkować się ogólnymi przepisami Kodeksu po-stępowania administracyjnego. Treść decyzji administracyjnej określa art. 107 § 1. Powinna ona zawierać: • oznaczenie organu administracji publicznej (dyrektor publicznej szkoły podstawowej, w obwodzie której dziecko mieszka), • datę wydania, • oznaczenie strony lub stron, • powołanie podstawy prawnej (odpowiednio do sytuacji – art. 36 ust. 4–5, albo art. 38 ust. 2 i 3 Ustawy Prawo oświatowe), • rozstrzygnięcie (w zakresie odroczenia bądź odmowy odroczenia spełniania obowiązku szkolnego), • uzasadnienie faktyczne (wskazanie faktów, które dyrektor uznał za udowodnione, do-wodów, na których się oparł, oraz przyczyn, z powodu których innym dowodom od-mówił wiarygodności i mocy dowodowej) i prawne (wyjaśnienie podstawy prawnej decyzji, z przytoczeniem przepisów prawa); w praktyce najważniejszym dowodem w sprawie będą dokumenty wydane przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną, • pouczenie o tym, czy i w jakim trybie służy od niej odwołanie (do kuratora oświaty za pośrednictwem dyrektora w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji), oraz o prawie do zrzeczenia się odwołania i skutkach zrzeczenia się odwołania (na podstawie art. 127a Kodeksu postępowania administracyjnego – w trakcie biegu terminu do wniesienia odwołania strona może zrzec się prawa do wniesienia odwołania wobec organu administracji publicznej, który wydał decyzję; z dniem doręczenia organowi administracji publicznej oświadczenia o zrzeczeniu się prawa do wniesienia odwołania przez ostatnią ze stron postępowania, decyzja staje się ostateczna i prawomocna), • podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego pracownika organu upoważnionego do wydania decyzji, a jeżeli decyzja wydana została w formie do-kumentu elektronicznego – kwalifikowany podpis elektroniczny. Warto pamiętać, że zgodnie z art. 35 § 3 Kodeksu postępowania administracyjnego załatwie-nie sprawy wymagającej postępowania wyjaśniającego powinno nastąpić nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej – nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od dnia wszczęcia postępowania. Doręczenie decyzji stronie postępowania powinno nastąpić na piśmie lub za pomocą środków komunikacji elektronicznej (art. 109 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego). Skutki decyzji dyrektora W przypadku wydania decyzji odraczającej konieczność spełniania obowiązku szkolnego dziecko, któremu odroczono rozpoczęcie spełniania obowiązku szkolnego, kontynuuje przy-gotowanie przedszkolne w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej lub w innej formie wychowania przedszkolnego (art. 36 ust. 7 Ustawy prawo oświatowe). W przypadku dzieci posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego kontynuo-wanie przygotowania przedszkolnego nastąpi w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej lub w innej formie wychowania przedszkolnego, a dzieci posiadają-cych orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, wydane ze względu na niepełnospraw-ności sprzężone, z których jedną z niepełnosprawności jest niepełnosprawność intelektualna, także w ośrodku rewalidacyjno-wychowawczym. W przypadku gdy ze względu na rozpatrywany materiał dowodowy dyrektor zdecyduje się wydać decyzję odmawiającą odroczenia spełniania obowiązku szkolnego, rodzice będą mieli prawo do wniesienia odwołania do kuratora oświaty, za pośrednictwem dyrektora, który wy-dał decyzję. W tym przypadku dyrektor ma dwie możliwości: • jeżeli uzna, że wniesione odwołanie zasługuje w całości na uwzględnienie, może wy-dać nową decyzję, w której zmieni tę zaskarżoną przez rodziców i w efekcie odroczy spełnianie obowiązku szkolnego (art. 132 Kodeksu postępowania administracyjnego), • jeżeli nie zgodzi się z treścią odwołania – powinien przesłać odwołanie wraz z aktami sprawy do właściwego kuratora oświaty w terminie siedmiu dni od dnia, w którym otrzymał odwołanie (art. 133 Kodeksu postępowania administracyjnego).