STAN PRAWNY NA 16 KWIETNIA 2021 Nadgodziny pracownika wykonującego pracę zdalnie Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 ze zm.), • Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1282), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493 ze zm.), • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 maja 2018 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz.U. z 2018 r. poz. 936 ze zm.). W szkołach i placówkach prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego zatrudnienie znajdują dwie różne kategorie pracowników, o czym stanowią art. 6 i 7 Ustawy Prawo oświatowe. Zgodnie z art. 6 tego aktu prawa i obowiązki nauczycieli przedszkoli, szkół i placówek określa Karta nauczyciela, a z kolei według art. 7 status prawny pracowników niebędących nauczycielami, zatrudnionych w szkołach i placówkach prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego, określają przepisy Ustawy o pracownikach samorządowych. Każda z wymienionych powyżej pragmatyk inaczej traktuje kwestię nadgodzin. W przypadku KN pojęcie to wcale nie występuje, bowiem jest ono zastąpione sformułowaniem ,,godziny ponadwymiarowe”, czyli praca wykonywana poza tygodniowym wymiarem pensum danego nauczyciela. Do tego jest to regulacja kompletna, a więc taka, która w całości mieści się w KN, co powoduje, że w sprawach dotyczących godzin ponadwymiarowych nie odwołujemy się do przepisów Kodeksu pracy, czyli podstawowego aktu regulującego sferę stosunku pracy pracowników. Kodeks pracy jest stosowany do każdej grupy pracowników, nawet tych posiadających swoje własne pragmatyki służbowe. Wynika to z faktu, iż żadna z pragmatyk nie reguluje wszystkich kwestii związanych z prawem pracy, a wówczas, w tych wszystkich przypadkach w danej pragmatyce nieuregulowanych, niezbędne jest odwołanie się do regulacji k.p. W przypadku godzin ponadwymiarowych nauczycieli takie odwołanie nie jest potrzebne, bowiem, jak wcześniej wspomniano, godziny te zostały w KN uregulowane w sposób kompletny, całościowy, zatem nie ma potrzeby uzupełniania ich regulacji zasadami znajdującymi się w k.p. Ustawa o pracownikach samorządowych inaczej podchodzi do kwestii nadgodzin, bowiem reguluje ona jedynie pewien drobny wycinek tej kwestii, a mianowicie w art. 42 ust. 2 i 4 stanowi, że: • jeżeli wymagają tego potrzeby jednostki, w której pracownik samorządowy jest zatrudniony, na polecenie przełożonego wykonuje on pracę w godzinach nadliczbowych, w tym w wyjątkowych przypadkach także w porze nocnej oraz w niedziele i święta, • pracownikowi samorządowemu za pracę wykonywaną na polecenie przełożonego w godzinach nadliczbowych przysługują, według jego wyboru, wynagrodzenie albo czas wolny w tym samym wymiarze, z tym że wolny czas, na wniosek pracownika, może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu. Ustawa nie zawiera zatem żadnych regulacji dotyczących zasad przyznawania godzin nadliczbowych, a więc w praktycznie całym zakresie dotyczącym tego tematu niezbędne jest stosowanie przepisów k.p. Co za tym idzie, kwestie godzin nadliczbowych pracowników wykonujących pracę zdalnie należy omówić odrębnie dla nauczycieli i pracowników niepedagogicznych. Nauczyciele Stosownie do art. 35 ust. 1 i 2 KN w szczególnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania, nauczyciel może być obowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością, których liczba nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Przydzielenie nauczycielowi większej liczby godzin ponadwymiarowych może nastąpić wyłącznie za jego zgodą, jednak w wymiarze nieprzekraczającym 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Przez godzinę ponadwymiarową rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. Tak więc przydzielenie nauczycielowi godzin w wymiarze nieprzekraczającym 1/4 jego tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nie wymaga zgody nauczyciela. Dopiero przekroczenie tego wymiaru może się odbyć za zgodą, a dodatkowo należy pamiętać o ograniczeniu, zgodnie z którym liczba godzin ponadwymiarowych nie może przekroczyć 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczyciela. Nauczyciele wykonują obecnie zajęcia z wykorzystaniem środków komunikacji na odległość. Pracownicy jednostek, których działalność została ograniczona, wykonują swoje obowiązki na zasadach ustalonych w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Istotnym przepisem tej regulacji, dotyczącym wykonywania zadań nauczyciela w ramach godzin ponadwymiarowych, jest § 7. Zgodnie z tym przepisem zajęcia realizowane z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość lub innego sposobu realizacji tych zajęć nauczyciel realizuje w ramach obowiązującego go tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami albo na ich rzecz, a w przypadku godzin zajęć realizowanych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych – w ramach godzin ponadwymiarowych, o których mowa w art. 35 KN. W ust. 2 przywołanych przepisów wskazano, iż to dyrektor jednostki systemu oświaty ustala zasady zaliczania do wymiaru godzin poszczególnych praktyk realizowanych z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość lub innego sposobu realizacji tych zajęć. Ważne! Nauczyciel realizuje zajęcia zdalne na zasadach ustalonych przez dyrektora jednostki organizacyjnej systemu oświaty. Nie ma jednak przeszkód, aby z wykorzystaniem środków komunikacji na odległość pedagodzy realizowali zajęcia w ramach godzin ponadwymiarowych, za które przysługuje im wynagrodzenie. Pracownicy administracji i obsługi W przypadku tej kategorii pracowników godziny nadliczbowe regulowane są przepisami Kodeksu pracy. Rozporządzenie w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych wymienia następujące kategorie pracowników zatrudnionych w jednostkach oświatowych: • kierownik biura warsztatowego, kierownik stacji obsługi samochodów, kierownik budowy, • kierownik obiektów sportowych, • kierownik gospodarczy, • sekretarz szkoły, • starszy ratownik wodny, • dietetyk, • ratownik wodny, • młodszy ratownik wodny, • rolnik hodowca, • robotnik szklarniowy, • pomoc nauczyciela, • robotnik budowlany, • robotnik polowy, • opiekun dzieci i młodzieży (w czasie przewozu do i ze szkoły, przy przejściu przez jezdnię w drodze do i ze szkoły). Zadania należące do poszczególnych stanowisk nie zawsze można wykonywać zdalnie. W chwili obecnej, czyli w trakcie ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty, nie ma właściwie pracy dla opiekuna w czasie przewozu do i ze szkoły, bowiem oczywiście uczniowie nie uczęszczają do siedziby szkoły. Podobnie ratownik wodny, z racji specyfiki wykonywanych zajęć, nie może wykonywać pracy z wykorzystaniem środków komunikacji na odległość. Jedynie w niewielu przypadkach zadania pracowników administracji i obsługi jednostek oświatowych mogą być wykonywane zdalnie. Jest to możliwe np. w przypadku sekretarza szkoły, oczywiście pod warunkiem zorganizowania odpowiednich środków technicznych, niezbędnych do wykonywania zadań. Zatem szkoła czy placówka muszą być organizacyjnie przygotowane do tego, aby umożliwić pracownikom obsługi pracę zdalną, a to wymaga choćby w pełni elektronicznego obiegu dokumentów w ramach jednostki. Przyjmując, że warunki do pracy zdalnej zostały utworzone i faktycznie praca ta jest organizowana w ten sposób, pamiętać należy, że pracownika dotyczą normy pracy w godzinach nadliczbowych ustalone w art. 131 § 1 k.p., zgodnie z którym tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Co istotne, ograniczenie to nie dotyczy pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy. Ważne! Według art. 151 § 3 liczba godzin nadliczbowych przepracowanych w związku z okolicznościami określonymi w § 1 pkt 2, czyli z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy, nie może przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym. Sama definicja godzin nadliczbowych znajduje się w art. 151 § 1 k.p., zgodnie z którym praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu, stanowią pracę w godzinach nadliczbowych. Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie: • konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii, • wspomnianych wcześniej szczególnych potrzeb pracodawcy. Nie ma przeszkód, aby praca ta była wykonywana zdalnie, ale pamiętać należy, że za czynności wykonywane w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości: • 100 proc. wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających: o w nocy, o w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, o w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy; • 50 proc. wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony w pkt 1. Wynagrodzenie stanowiące podstawę obliczania dodatku obejmuje wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60 proc. wynagrodzenia. W zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych pracodawca, na pisemny wniosek pracownika, może udzielić mu również w tym samym wymiarze czasu wolnego od pracy. Co istotne, przyznanie czasu wolnego w zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych może nastąpić także bez wniosku pracownika. W takim przypadku zatrudniający udziela czasu wolnego od pracy, najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego, w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych, jednakże nie może to spowodować obniżenia wynagrodzenia należnego pracownikowi za pełny miesięczny wymiar czasu pracy.