STAN PRAWNY NA 13 KWIETNIA 2021 Szkoła wobec problemów ucznia Opracowała: Jagna Niepokólczycka-Gac, pedagog, socjoterapeuta, wieloletni kurator społecznego sądu rodzinnego i dla nieletnich Podstawa prawna • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 poz. 910 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. 2017 poz. 1591). Trwająca od ponad roku pandemia stała się przyczyną wielu ograniczeń wynikających z izolacji oraz obniżenia stopy życiowej prawie wszystkich. Niepewność jutra, strach o zdrowie i życie innych, dodatkowo wzmaga napięcie. Wpływa to negatywnie na funkcjonowanie rodziny, a przez to również na dziecko które jest bardziej od dorosłych podatne na destabilizację i jej skutki. Zaburzony zostaje rozwój psychospołeczny, a przez to pojawiają się zaburzenia w zachowaniu. Najprawdopodobniej od września wrócimy do szkół, a problemy uczniów spiętrzone przez pandemię nie tylko nie zmaleją ale niejednokrotnie eskalują. Dlatego też szkoła musi się przygotować na nowe wyzwania, wdrażając system działań, które przeciwdziałają nadchodzącym problemom. Program wychowawczo-profilaktyczny Zgodnie z Ustawą Prawo Oświatowe, rada rodziców w porozumieniu z radą pedagogiczną uchwala corocznie program wychowawczo-profilaktyczny. Jeżeli Rada pedagogiczna nie dojdzie do porozumienia z radą rodziców do 30 września, program ustala dyrektor szkoły w porozumieniu z organem sprawującym nadzór pedagogiczny. Stworzone zasady obowiązują do czasu uzyskania porozumienia. Jest to istotny zapis zwłaszcza w sytuacji wyjątkowo spornych kwestii, wymagających dłuższych negocjacji, które mogą się pojawić w związku z pandemią. Diagnoza Program wychowawczo-profilaktyczny musi być oparty o corocznie przeprowadzoną diagnozę. Przed nadchodzącym rokiem szkolnym powinna się ona skupić na sprawdzeniu działania wszystkich mechanizmów odpowiedzialnych za udzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wszczynanie działań interwencyjnych w sytuacjach wychowawczo trudnych oraz kryzysowych. Diagnozie powinny służyć działania podejmowane w ramach ewaluacji wewnętrznej oraz prowadzonej przez dyrektora obserwacji. W prowadzonej diagnozie, wskazując obszary priorytetowe w jej realizacji, niezależnie od położenia szkoły ze względu na trwającą pandemię, należy uwzględnić: • Dostępność kanałów oraz przepływ i wymianę informacji pomiędzy nauczycielami przedmiotowymi, wychowawcami, a specjalistami zatrudnionymi w szkole, w sytuacji pojawienia się problemów wychowawczych oraz sytuacji kryzysowych. • Organizację i spotkania indywidualne z rodzicami uczniów sprawiających problemy wychowawcze, uwzględniając: o miejsce spotkań, ich aranżację, o przygotowanie merytoryczne kadry pedagogicznej do ich prowadzenia. o Analizę trafności procedur stosowanych w sytuacjach trudnych wychowawczo i kryzysowych pod względem: o lokalnych zasobów personalnych i lokalowych w ich przeprowadzeniu, o możliwości współpracy ze służbami porządkowymi, organami ścigania oraz służbą zdrowia, z którymi kontakt jest konieczny w sytuacjach kryzysowych, o zgodności z obowiązującym prawem, o znajomości obowiązujących procedur wśród członków społeczności szkolnej (nauczycieli, uczniów, rodziców, pracowników administracyjnych). • Procedur związanych z podejmowaniem interwencji w sytuacji pojawiającej się nieuzasadnionej absencji wśród uczniów. • Procedur związanych z ujawnieniem przemocy domowej, która dotyka ucznia, w tym: o znajomości przejawów przemocy, fizycznej, psychicznej, ekonomicznej i seksualnej o sposobów reagowania, przez pracowników szkoły w sytuacji rozpoznania jej objawów w tym uruchamiania procedury „Niebieskiej Karty”, o współpracy przedstawicieli szkoły z Gminnym Zespołem Interdyscyplinarnym do spraw Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, o uczestnictwa w Grupach Roboczych GZIPPR.. • Wiedzy pracowników dotyczącej rozpoznawania symptomów oraz umiejętności reagowania w sytuacji pojawienia się u uczniów przejawów zachowań: ryzykownych (picie alkoholu, przyjmowanie środków psychoaktywnych oraz substancji zastępczych, uprawiania nierządu, kradzieży itp.): Problemy społeczno-wychowawcze związane z pandemią Podczas prowadzonego rozeznania, trzeba brać pod uwagę zarówno lokalne problemy jak i uwarunkowania, które decydują o możliwościach i ograniczeniach w realizacji programu. Pojawiające się kłopoty związane z pandemią, będą różne również ze względu na miejsce położenia szkoły. Ograniczenia wywołane przez pandemię będą odmienne dla terenów wiejskich i miejskich. W małych społecznościach oddalonych od dużych aglomeracji w mniejszym stopniu odczuwalny będzie brak możliwości korzystania z ośrodków sportowych, klubów fitness, robienia zakupów w hipermarketach, podróżowania. Pojawią się jednak problemy związane z obniżeniem stopy życiowej, powrotem osób, które przed pandemią były zatrudnione w większych miastach lub za granicą. W miastach, na pierwszy plan obok obniżenia stopy życiowej wysunie się destabilizacja i możliwy rozpad rodzin w których funkcjonują uczniowie. Niemałym problemem, z którym przyjdzie się zmierzyć szkołom zarówno w mieście jak i obszarach wiejskich, będą braki edukacyjne i odzwyczajenie się uczniów od zwykłej szkolnej rutyny. Pojawią się również problemy uzależnień zarówno od mediów jak i od gier komputerowych czy telefonów. Innym problemem, na który należy zwrócić uwagę jest alienacja z grupy rówieśniczej. Powyższe trudności mogą wpłynąć na zachowania nieakceptowane społecznie, agresywne, prowokacyjne, ryzykowne, jak również na częściowy lub całkowity brak realizacji obowiązku szkolnego. Nie mniejszym problemem z którym przyjdzie się borykać pracownikom szkoły, będzie współpraca z rodzicami uczniów sprawiających problemy. Często już przed pandemią miały one napięty charakter. Przepływ informacji Reakcja na pojawiające się u dziecka problemy wymaga bezsprzecznie szybkich, skoordynowanych i zgodnych z prawem działań. Jeżeli doraźna pomoc udzielana przez nauczyciela podczas lekcji, okazuje się niewystarczająca, konieczne jest powiadomienie o zaistniałym problemie wychowawcy. Wychowawca staje się koordynatorem dalszych działań. Niezmiernie ważne jest, aby były one oparte o pracę zespołową i włączały wszystkie osoby zaangażowane w proces wychowania i edukacji ucznia. Działania zespołowe pozwalają na wymianę informacji i podejmowanie decyzji, które są dzięki temu bardziej trafne i obarczone mniejszą ilością błędów. Aby było to możliwe, konieczne jest nie tylko posiadanie odpowiednich procedur, ale również nadzór nad ich respektowaniem. Zwłaszcza, że jedyną formą dokumentowania podejmowanych działań jest przekazywana rodzicowi informacja o zaproponowanych formach pomocy, ich wymiarze i czasie realizacji. Koniecznym jest wprowadzenie zasady, której celem jest potwierdzenie przez rodzica podpisem otrzymania wyżej opisanej informacji. Godziny wychowawcze Jednym z poważniejszych problemów wywołanych przez pandemię jest alienacja uczniów z grupy rówieśniczej. Trzeba pamiętać, że potrzeba ta jest jedną z naczelnych wieku adolescencji. Tymczasem trwająca od roku izolacja nasili w znaczny sposób niepożądane zjawisko wykluczenia społecznego niektórych uczniów. Dlatego też nieodzownym jest prowadzenie na szeroką skalę działań, których celem jest integracja społeczności zarówno w obrębie klasy jak i całej szkoły. W tym celu należy opracować warsztaty lub sięgnąć po wsparcie w ich stworzeniu do pracowników Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Warto zauważyć, że zajęcia integracyjne, powinni prowadzić wychowawcy klas i grup wychowawczych w świetlicach szkolnych. Takie działanie pozwala nie tylko na prześledzenie procesu rozwoju grupy i uchwycenie fazy konfliktu, ale również świadome określenie obowiązujących w zespole norm, sposobów komunikacji oraz osadzenie członków społeczności w pożądanych rolach grupowych. Daje również możliwość na uchwycenie niepożądanych zjawisk, jakie mogą się pojawić w wyniku pandemii w zespole klasowym. Prowadzenie warsztatów pozwala na lepsze poznanie uczniów oraz zbudowanie zaufania do siebie, jako mentorów i osób godnych powierzenia swoich problemów, zarówno przeżywanych w szkole jak i w domu. Współpraca z rodzicami Nowe problemy wychowawcze, wymuszą na rodzicach większe zaangażowanie w proces wychowania. Nieodzowne stanie się też zintensyfikowanie współpracy placówki z rodzicami. Dlatego też zasadne jest wprowadzenie w szkole działań, które poprawią relacje, udrożnią przepływ informacji pomiędzy nauczycielami, a opiekunami i pozwolą na rozwiązywanie sytuacji trudnych i konfliktowych. W związku z tym oferta szkoły musi zostać wzbogacona o zajęcia warsztatowe. Ich prowadzeniem powinni zająć się wychowawcy klas oraz specjaliści zatrudnieni w szkole. Warto również położyć szczególny nacisk na zebrania z rodzicami. Ważne są zwłaszcza wzmocnienia pozytywne. Służą one nawiązaniu i pogłębieniu współpracy, która może być wykorzystana w sytuacjach trudnych i konfliktowych. W tym celu warto udzielać pochwał uczniom, na forum innych rodziców. Powinny one objąć wszystkich zebranych, tak aby obok innych istotnych informacji udzielanych dyskretnie na osobności, rodzice mogli poczuć dumę ze swoich dzieci. Rozwiązywanie problemów wychowawczych, które mogą ulec nasileniu, wymaga podjęcia indywidualnych rozmów na osobności. Nieodzowny może pojawić się w nich również udział osób z zewnątrz np. pracownika socjalnego, asystenta rodziny, kuratora sądowego czy też policji. Konieczne jest również znalezienie pomieszczenia, w którym mogą się one toczyć. Pokój winien być przestronny i wyposażony w taki sposób, aby wszyscy zgromadzeni czuli się w nim swobodnie – utrzymany w jasnych kolorach, czysty i przewietrzony. W pomieszczeniu musi się znajdować stół najlepiej okrągły lub owalny, z odpowiednią ilością miejsc siedzących. Zasadnym jest, aby znajdowała się w nim szafka, w której umieszczona jest świeża woda i kubeczki oraz materiały piśmiennicze. Pomieszczenie powinno być wyposażone w linię telefoniczną oraz łącze internetowe. Konsultacje Pojawiające się problemy niejednokrotnie będą wymagały wsparcia kogoś z zewnątrz. Dlatego warto zorganizować w szkole spotkania z osobami, które wskażą możliwości uzyskania wsparcia w różnych aspektach trudności przeżywanych przez ucznia i jego rodzinę. Zapoznać z problematyką uzależnień i przemocy mogą członkowie gminnego zespołu ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie, oraz komisji ds. rozwiązywania problemów alkoholowych. Psycholog z poradni psychologiczno-pedagogicznej ułatwi zrozumienie problemów emocjonalnych dzieci i młodzieży. Pracownik socjalny zapozna z możliwościami uzyskania wsparcia materialnego. Obok przekazanych podczas wspólnych spotkań informacji, warto zorganizować indywidualne konsultacje ze specjalistami. Ułatwi to kontakt i usprawni udzielenie pomocy. Zaburzenia psychiczne U dzieci mogą pojawić się różnorodne zaburzenia psychiczne. Nasilić się mogą fobie, w tym fobia szkolna, które mogą spowodować nieuzasadnioną absencję. Sporym problemem wywołanym przez pandemię, mogą okazać się zaburzenia odżywiania. Zwłaszcza wśród dziewcząt problem ten może narastać i przybrać postać anoreksji i bulimii. Dlatego też koniecznym jest zorganizowanie zajęć, których celem jest propagowanie zdrowego stylu życia. Wspólne zajęcia kulinarne, jak również zajęcia fitness, powinny stać się elementem działań profilaktyki uniwersalnej. Zasadnym jest również zorganizowanie koła turystycznego. Wspólne wycieczki piesze i rowerowe, sprzyjają ruchowi i oderwaniu dzieci i młodzieży od komputerów. U wielu uczniów mogą pojawić się symptomy wskazujące na depresję, a co za tym idzie może pojawić się problem samookaleczeń i prób samobójczych. Niejednokrotnie problemy emocjonalne dzieci mogą również spowodować nieuzasadnioną agresję, wymierzoną w społeczność szkoły. Dlatego też konieczne jest opracowanie procedur, których celem jest: • uchwycenie problemów psychicznych ucznia, • przekazanie informacji o ich zaistnieniu rodzicom, • nawiązanie współpracy ze specjalistycznym ośrodkiem zdrowia, do którego w razie zaistnienia problemów będą kierowani uczniowie. Jednocześnie powinna zostać opracowana procedura wdrażana w sytuacjach podjęcia przez ucznia aktów autoagresji. Na szczególna uwagę zasługuje uczeń po próbie samobójczej. Inicjowane w szkole działania, muszą dotyczyć zarówno samego dziecka jak i jego otoczenia. Jest to ważne ze względu na zjawisko Wertera, które powoduje powielanie zachowań samobójczych przez innych podopiecznych. Nieodzowne jest zaplanowanie również działań podejmowanych w sytuacji pojawienia się tak zwanego, aktywnego zabójcy. Którego atak terrorystyczny ma na celu uśmiercenie jak największej liczby osób. Nauczyciele winni wiedzieć jak się zachować w sytuacji usłyszenia na korytarzu krzyków, w jaki sposób powiadomić o tym odpowiednie służby, jakie dyspozycje wskazać uczniom pozostającym pod ich opieką, aby zminimalizować skutki ataku. Szkolenia Istotnym elementem przygotowań do nowego roku szkolnego, powinny stać się szkolenia kadry pedagogicznej. Powinny one odpowiadać na potrzeby rozpoznane podczas prowadzonej diagnozy, objąć swym zakresem rozpoznawanie sygnałów świadczących o pojawiających się problemach uczniów oraz podnosić umiejętności potrzebne do reagowania na nie. Nieodzownym tematem rad szkoleniowych winna stać się komunikacja w sytuacjach konfliktowych, współpraca z rodzicami i praca zespołowa.