STAN PRAWNY NA 9 KWIETNIA 2021 Stypendium Prezesa Rady Ministrów Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1327 ze zm.), • Ustawa z dnia 22 listopada 2018 r. o zmianie ustawy – Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 2245 ze zm.), • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 czerwca 2005 r. w sprawie stypendiów Prezesa Rady Ministrów, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (Dz.U. z 2005 r. Nr 106, poz. 890 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 373). Obecnie obowiązuje szereg podstawowych aktów prawnych regulujących zasady działania jednostek organizacyjnych systemu oświaty. Jakkolwiek podstawowym aktem prawny jest Prawo oświatowe, to jednak nadal w pewnym zakresie obowiązuje Ustawa o systemie oświaty i to właśnie w tym akcie prawnym znajdują się regulacje dotyczące stypendiów przyznawanych uczniom. Przykładowo art. 90g reguluje zasady przyznawania stypendium za wyniki w nauce lub osiągnięcia sportowe. Zgodnie z ust. 2 tej regulacji stypendium za wyniki w nauce może być przyznane uczniowi, który uzyskał wysoką średnią ocen oraz co najmniej dobrą ocenę zachowania w okresie (semestrze) poprzedzającym okres (semestr), w którym przyznaje się to stypendium, a stypendium za osiągnięcia sportowe może być przyznane uczniowi, który uzyskał wysokie wyniki we współzawodnictwie sportowym na szczeblu co najmniej międzyszkolnym oraz co najmniej dobrą ocenę zachowania w okresie (semestrze) poprzedzającym okres (semestr), w którym przyznaje się to stypendium. Jest to przepis dotyczący stypendium przyznawanego za osiągnięcia, ale warto zauważyć, że Ustawa o systemie oświaty przewiduje w art. 90d tzw. stypendium szkolne, które może otrzymać uczeń znajdujący się w trudnej sytuacji materialnej, wynikającej z niskich dochodów na osobę w rodzinie, w szczególności gdy w rodzinie tej występuje: bezrobocie, niepełnosprawność, ciężka lub długotrwała choroba, wielodzietność, brak umiejętności wypełniania funkcji opiekuńczo-wychowawczych, alkoholizm lub narkomania, a także gdy rodzina jest niepełna lub wystąpiło zdarzenie losowe. Interesującym nas przepisem jest jednak art. 90h Ustawy o systemie oświaty, który dotyczy przyznawania stypendium Prezesa Rady Ministrów. Zgodnie z ust. 1 tej regulacji, stypendium Prezesa Rady Ministrów może być przyznane uczniowi szkoły kształcącej w formie dziennej, która umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości. Kryteria, które musi spełnić uczeń ubiegający się o stypendium wskazuje jednak ust. 2, stosownie do którego stypendium Prezesa Rady Ministrów przyznaje się uczniowi, który otrzymał promocję z wyróżnieniem, uzyskując przy tym najwyższą w danej szkole średnią ocen lub wykazuje szczególne uzdolnienia w co najmniej jednej dziedzinie wiedzy, uzyskując w niej najwyższe wyniki, a w pozostałych wyniki co najmniej dobre. Chcąc ustalić, co należy rozumieć przez „promocję z wyróżnieniem” odnieść się trzeba do regulacji §18 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych. Zgodnie z tą regulacją począwszy od klasy IV szkoły podstawowej, uczeń, który w wyniku klasyfikacji rocznej uzyskał z obowiązkowych zajęć edukacyjnych średnią rocznych ocen klasyfikacyjnych co najmniej 4,75 oraz co najmniej bardzo dobrą roczną ocenę klasyfikacyjną zachowania, otrzymuje promocję do klasy programowo wyższej z wyróżnieniem. Tak więc uczeń może uzyskać stypendium Prezesa Rady Ministrów, jeżeli spełni dwa warunki: • uzyska promocję z wyróżnieniem – tzn. w wyniku klasyfikacji rocznej uzyska z obowiązkowych zajęć edukacyjnych średnią ocen co najmniej 4,75 oraz co najmniej bardzo dobrą ocenę z zachowania, • osiągnął najwyższą w szkole średnią ocen. Ewentualnie, zgodnie z Ustawą, prawo do stypendium przysługuje uczniowi, który wykazuje szczególne uzdolnienia w co najmniej jednej dziedzinie wiedzy, uzyskując w niej najwyższe wyniki, a w pozostałych dziedzinach wiedzy wyniki co najmniej dobre. Kryterium to ma charakter bardziej uznaniowy i jest niedookreślone, ustawodawca posługuje się bowiem pojęciem dziedziny wiedzy, a nie przedmiotu nauczania, poza tym nie wyjaśnia, co mają oznaczać "wyniki co najmniej dobre". Można sądzić, że pierwsze ze wzbudzających wątpliwości pojęć jest bliskie pojęciu przedmiotu (tzn. chodzi tu o dziedzinę będącą przedmiotem nauczania w danej szkole), a "co najmniej dobre" są wyniki określone w skali ocen klasyfikacyjnych oceną "dobry" (patrz: Pilich Mateusz, Ustawa o systemie oświaty. Komentarz, wyd. VI. Opublikowano: LEX 2015). Zgodnie z Ustawą o systemie oświaty, stypendium Prezesa Rady Ministrów przyznaje się jednemu uczniowi danej szkoły na okres od września do czerwca w danym roku szkolnym. Tu jednak pojawiają się przepisy szczególne w postaci art. 132a Ustawy o zmianie ustawy – Prawo oświatowe, , ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw. Stosownie do tych przepisów, stypendium Prezesa Rady Ministrów może być przyznane dwóm uczniom, uczęszczającym: • w latach szkolnych 2019/2020–2021/2022 do czteroletniego liceum ogólnokształcącego, w którym są prowadzone klasy dotychczasowego trzyletniego liceum ogólnokształcącego dla absolwentów dotychczasowego gimnazjum: odrębnie uczniowi czteroletniego liceum ogólnokształcącego oraz odrębnie uczniowi klasy dotychczasowego trzyletniego liceum ogólnokształcącego dla absolwentów dotychczasowego gimnazjum, prowadzonej w tym czteroletnim liceum ogólnokształcącym, • w latach szkolnych 2019/2020–2022/2023 do pięcioletniego technikum, w którym są prowadzone klasy dotychczasowego czteroletniego technikum dla absolwentów dotychczasowego gimnazjum: odrębnie uczniowi pięcioletniego technikum oraz odrębnie uczniowi klasy dotychczasowego czteroletniego technikum dla absolwentów dotychczasowego gimnazjum, prowadzonej w tym pięcioletnim technikum, • w latach szkolnych 2022/2023–2023/2024 do branżowej szkoły II stopnia: odrębnie uczniowi branżowej szkoły II stopnia będącemu absolwentem dotychczasowego gimnazjum oraz odrębnie uczniowi branżowej szkoły II stopnia będącemu absolwentem ośmioletniej szkoły podstawowej. Zasady przyznawania stypendium Szczegółowe zasady postępowania w sprawie przyznania stypendium określa Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie stypendiów Prezesa Rady Ministrów, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. § 2 Rozporządzenia informuje, iż wnioski o przyznanie stypendium Prezesa Rady Ministrów dla uczniów spełniających warunki określone w art. 90h ust. 1 i 2 Ustawy o systemie oświaty, są sporządzane przez samorząd uczniowski, a jeżeli samorząd uczniowski nie został utworzony – przez komisję, w skład której wchodzi od 3 do 5 uczniów wybranych przez ogół uczniów danej szkoły. Wnioski o przyznanie stypendium Prezesa Rady Ministrów przedstawia się radzie szkoły, a jeżeli rada szkoły nie została powołana – radzie pedagogicznej, w terminie do dnia 24 czerwca roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym ma być przyznane stypendium. Dokument o przyznanie stypendium Prezesa Rady Ministrów zawiera w szczególności: • imię i nazwisko kandydata do stypendium, • informację o spełnianiu przez kandydata do stypendium warunków uzasadniających przyznanie stypendium. Podanie może określać również inne elementy, z uwagi na użyte w Rozporządzeniu określenie „w szczególności”, które powoduje, że wymienione dwa elementy wniosku nie są jedynymi, które można w nim zawrzeć np. można stworzyć bardziej szczegółowe uzasadnienie przyznania stypendium, wykraczające poza wymaganą informację o spełnieniu warunków do jego przyznania. Rada szkoły, a jeżeli rada szkoły nie została w danej jednostce powołana – rada pedagogiczna, zatwierdza kandydata do stypendium, czyli podejmuje w tej sprawie uchwałę. Wniosek o przyznanie stypendium Prezesa Rady Ministrów, zatwierdzony odpowiednio przez radę szkoły albo radę pedagogiczną, dyrektor placówki przedstawia kuratorowi oświaty w terminie do dnia 10 lipca roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym ma być przyznane stypendium. Kurator oświaty sprawdza zgodność wniosków z warunkami określonymi w art. 90h ust. 1–3 Ustawy, sporządza listę zbiorczą zatwierdzonych kandydatów do stypendium i przedstawia ją – za pośrednictwem ministra właściwego ds. oświaty i wychowania – Prezesowi Rady Ministrów w terminie do dnia 31 lipca roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym ma być przyznane stypendium. Stypendium Prezesa Rady Ministrów wynosi 300 zł miesięcznie, ale wypłaca się je w dwóch ratach: • pierwsza rata – do dnia 30 listopada, za okres od września do grudnia, • druga rata – do dnia 30 kwietnia, za okres od stycznia do czerwca. Stypendium Prezesa Rady Ministrów wypłaca wojewoda. Jak wynika z przytoczonych przepisów stypendium jest przyznawane za okres dokładnie 10 miesięcy, więc w sumie w roku uprawniony uczeń otrzyma 3000 zł., płatne w dwóch wspomnianych ratach. Zgodnie z § 5 Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie stypendiów Prezesa Rady Ministrów, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, stypendium wypłaca się na rachunek bankowy ucznia lub jego rodziców lub na ich wniosek może być wypłacane w inny sposób – w formie gotówkowej.