STAN PRAWNY NA 2 KWIETNIA 2021 Organizacja egzaminów poprawkowych Opracowała: Małgorzata Celuch, wicedyrektorka w zespole szkół, nauczycielka matematyki i informatyki. Zaktualizował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1327 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 373), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2019 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1700 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493 ze zm.). Zasady przeprowadzania egzaminów poprawkowych Począwszy od klasy IV szkoły podstawowej, uczeń, który w wyniku klasyfikacji rocznej (lub semestralnej) uzyskał ocenę niedostateczną z jednych albo dwóch obowiązkowych zajęć edukacyjnych, może zdawać egzamin poprawkowy lub egzaminy poprawkowe z tych przedmiotów. Artykuł 44m ust. 1 Ustawy o systemie oświaty precyzuje, że począwszy od klasy IV szkoły podstawowej, uczeń, który w wyniku klasyfikacji rocznej, a w szkole policealnej – semestralnej, otrzymał negatywną ocenę klasyfikacyjną z jednych albo dwóch obowiązkowych zajęć edukacyjnych, lub jednych obowiązkowych zajęć edukacyjnych lub zajęć z języka mniejszości narodowej, mniejszości etnicznej lub języka regionalnego, może przystąpić do egzaminu poprawkowego z tych zajęć. Uwaga na nieprawidłowości! Zarówno uczeń, jak i słuchacz mają prawo przystąpienia do jednego lub dwóch egzaminów poprawkowych i nie jest do tego wymagana zgoda rady pedagogicznej. Egzamin poprawkowy przysługuje także jednostce, która przystąpiła do egzaminu klasyfikacyjnego i otrzymała ocenę niedostateczną, oczywiście pod warunkiem, że jej liczba egzaminów poprawkowych nie przekroczy dwóch. Uczeń może zatem otrzymać jedną ocenę niedostateczną z egzaminu klasyfikacyjnego, jeśli w klasyfikacji rocznej ma już stopień niedostateczny. Może również otrzymać dwie oceny niedostateczne z egzaminów klasyfikacyjnych, jeśli w klasyfikacji rocznej nie miał żadnych ocen niedostatecznych. Warto też mieć na uwadze – i uprzedzić o tym uczniów – że niezgłoszenie się na egzamin klasyfikacyjny nie daje prawa do zdawania egzaminu poprawkowego. Termin przeprowadzania egzaminu poprawkowego Egzamin poprawkowy przeprowadza się po klasyfikacji rocznej oraz po klasyfikacji semestralnej, ale nie po klasyfikacji śródrocznej. Klasyfikacja semestralna dotyczy szkół dla dorosłych, w których klasyfikuje się słuchaczy po zakończeniu każdego semestru. Ważne! Egzaminy poprawkowe przeprowadzane są w ostatnim tygodniu wakacji, a w szkole, w której zajęcia dydaktyczno-wychowawcze kończą się w styczniu – po zakończeniu tych zajęć, nie później jednak niż do końca lutego. Termin egzaminu poprawkowego wyznacza dyrektor szkoły do dnia zakończenia rocznych zajęć dydaktyczno-wychowawczych. Zgodnie z § 16 ust. 4 ww. Rozporządzenia termin egzaminu poprawkowego wyznacza dyrektor szkoły. Należy pamiętać, że musi on być ustalony jeszcze w czerwcu, do dnia zakończenia zajęć dydaktyczno-wychowawczych. O ustalonych terminach egzaminów trzeba też poinformować uczniów, którzy mają je zdawać. W niektórych szkołach istnieje dobry zwyczaj informowania o nich również rodziców/prawnych opiekunów dziecka. Przepisy tego nie narzucają, jednak praktyka wskazuje, że uczniom zdarza się zapomnieć o terminie egzaminu, pomylić jego datę, a nawet udawać pomyłkę, by zyskać na czasie. Dlatego przekazując podopiecznym informację o terminie egzaminu, należy uświadomić im, że konsekwencją niestawienia się na egzamin w ustalonym terminie bez ważnego usprawiedliwienia jest brak możliwości zdawania tego egzaminu w innym terminie. Wówczas ocena niedostateczna, którą uczeń otrzymał z danych zajęć edukacyjnych, zostanie utrzymana i nie uzyska on promocji do następnej klasy. Do egzaminu poprawkowego może przystąpić osoba będąca w ostatniej klasie szkoły, w tym także uczeń klasy maturalnej. Należy jednak mieć świadomość, że ocena niedostateczna uniemożliwia pisanie egzaminu maturalnego, gdyż matury odbywają się w maju, a poprawki w sierpniu. Uczeń klasy IV liceum lub V technikum może przystąpić do matury dopiero w kolejnym roku szkolnym, jeżeli na egzaminie poprawkowym uzyska ocenę pozytywną. Jeśli tego egzaminu nie zda – musi powtórzyć klasę maturalną. Uczniowie klas programowo najwyższych, zdający poprawkę w ostatnim roku nauki w danej szkole, mają także utrudnioną rekrutację do szkoły wyższego szczebla. Egzaminy poprawkowe odbywają się bowiem po jej zakończeniu. Problem dotyczy przede wszystkim rekrutacji do szkół średnich. Uczeń może się ubiegać o przyjęcie do szkoły wyższego szczebla po zdaniu egzaminu poprawkowego. Uczeń, który zda na ocenę pozytywną egzamin poprawkowy w sierpniu, może samodzielnie poszukiwać szkół ponadpodstawowych, które będą skłonne przyjąć go do klasy I, lub zwrócić się z prośbą do kuratorium oświaty o wskazanie szkół ponadpodstawowych, które dysponują wolnymi miejscami i do których może zostać przyjęty. Egzamin poprawkowy to przywilej, a nie obowiązek. Ustawa o systemie oświaty mówi wyraźnie, że uczeń może zdawać egzaminy poprawkowe – jest to więc jego prawo, a nie nakaz. Nawet jeśli uczeń ma możliwość zdawania egzaminu poprawkowego, nie musi tego robić. Oczywiście jeśli zrezygnuje z prawa do sesji poprawkowej, będzie to równoznaczne z powtarzaniem przez niego klasy. Ponieważ jednostka może, ale nie musi przystąpić do przysługujących mu egzaminów poprawkowych, powinna złożyć podanie o egzamin, gdyż dyrektor musi uzyskać informacje, którzy uczniowie zdecydują się przystąpić do tych egzaminów, aby móc utworzyć odpowiednie komisje, wyznaczyć terminy testów z poszczególnych zajęć edukacyjnych, zlecić nauczycielom przygotowanie odpowiednich zestawów pytań. Dlatego należy zobowiązać wychowawców poszczególnych klas do poinformowania zainteresowanych o konieczności złożenia podań o egzamin poprawkowy do dyrektora szkoły. Uwaga na nieprawidłowości! Nie jest zgodne z prawem informowanie uczniów o terminie egzaminu poprawkowego w trakcie wakacji. Nieprawidłowe jest nakazywanie uczniom dopytywania się o termin egzaminu po zakończeniu zajęć lekcyjnych u wychowawcy klasy czy w sekretariacie. Podopieczny powinien otrzymać informację o wyznaczonym dla niego terminie sesji poprawkowej najpóźniej w dniu zakończenia zajęć dydaktyczno-wychowawczych. Dyrektor szkoły, ustalając terminy egzaminów poprawkowych, ma niewielkie możliwości decyzyjności, gdyż egzaminy przeprowadza się w ostatnim tygodniu ferii letnich (a w szkole, w której zajęcia dydaktyczno-wychowawcze kończą się w styczniu, po zakończeniu tych zajęć, nie później jednak niż do końca lutego). Oznacza to, że odbywają się one w ostatnim tygodniu sierpnia. Zdarza się, że dyrektorzy szkół podejmują decyzję o terminach egzaminu, planując je na czas wykraczający poza ostatni tydzień wakacji. Działanie takie jest sprzeczne z zapisami Rozporządzenia. Na testy poprawkowe przeznaczony jest ostatni tydzień wakacji i należy je wszystkie w tym czasie zmieścić. Ważne! Uczniom należy także uświadomić, że usprawiedliwianie nieobecności na egzaminie poprawkowym podlega zupełnie innym zasadom niż zwykłe usprawiedliwianie nieobecności na zajęciach lekcyjnych. W żadnym wypadku nie może tego dokonać rodzic/opiekun prawny. Najlepiej byłoby, gdyby w szkole istniał regulamin organizacji egzaminów poprawkowych, w którym mógłby się znaleźć zapis mówiący, w jakim terminie i jakie usprawiedliwienie powinno być dostarczone do szkoły. Nieobecności podczas egzaminów poprawkowych mogą być usprawiedliwione tylko na podstawie zaświadczenia lekarskiego. Sprawę tych usprawiedliwień reguluje pismo Ministerstwa Edukacji Narodowej Nr DKO-430-1/2/94 z 29 czerwca 1994 r. Forma egzaminu poprawkowego W świetle § 16 Rozporządzenia w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych, egzamin poprawkowy przeprowadza się w formie pisemnej i ustnej. Wyjątek stanowi egzamin poprawkowy z: • plastyki, • muzyki, • techniki, • informatyki, • wychowania fizycznego, z których to zajęć egzamin ma przede wszystkim formę zadań praktycznych. Ponadto w technikum i branżowej szkole I stopnia, egzamin poprawkowy z zajęć praktycznych, zajęć laboratoryjnych i innych obowiązkowych zajęć edukacyjnych, których programy nauczania przewidują prowadzenie ćwiczeń lub doświadczeń, powinien mieć formę zadań praktycznych. Uwaga na nieprawidłowości! Z wyjątkiem egzaminów, które mają formę praktyczną, wszystkie sesje poprawkowe składają się z dwóch części: pisemnej i ustnej. Tak mówią zapisy Rozporządzenia i nie powinno być od tego odstępstw. Sprzeczna z prawem jest więc praktyka stosowana w niektórych szkołach, polegająca na rezygnacji z części ustnej egzaminu, jeśli uczeń udzielił poprawnych odpowiedzi w części pisemnej. Ponieważ test odbywa się jednego dnia, najpierw przeprowadzana jest część pisemna, następnie nauczyciele oceniają pracę i odbywa się część ustna. Zdarza się, że w szkołach zwalnia się z części ustnej uczniów, którzy z części pisemnej otrzymali ocenę dobrą lub bardzo dobrą. Dyrektorzy szkół uzasadniają taką decyzję twierdzeniem, że nawet gdyby uczeń otrzymał ocenę niedostateczną z części ustnej, to, mając czwórkę lub piątkę z pisemnej, zdaje egzamin poprawkowy. Jednak jaką ocenę wystawić uczniowi, nie wiedząc, jaką otrzymałby z części ustnej? Nie wolno założyć najgorszej ewentualności i wpisać jedynki, ale nie wolno też przepisać oceny z części pisemnej, zakładając, że z ustnej byłaby taka sama. Egzamin poprawkowy powinien się składać z dwóch części, a ocena powinna odzwierciedlać wiedzę ucznia zaprezentowaną podczas obydwu tych części. Ocenianie na egzaminie poprawkowym Ocenianiu podlega część ustna oraz pisemna egzaminu. Nie jest prawdą, że egzamin poprawkowy powinien umożliwiać uzyskanie jedynie oceny dopuszczającej. Uczeń może otrzymać każdą ocenę spośród obowiązującej skali. Niestety w niektórych szkołach istnieje przekonanie o tym, że egzamin poprawkowy można zdać tylko na zasadzie poprawy stopnia niedostatecznego na dopuszczający. W Rozporządzeniu ani w żadnym innym przepisie prawa oświatowego nie ma jednak informacji, która mówiłaby, że zdający może otrzymać najwyżej ocenę dopuszczającą. Zestaw pytań przygotowany przez nauczyciela na test poprawkowy powinien obejmować wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych rocznych ocen klasyfikacyjnych. Oznacza to, że stopień trudności pytań powinien być adekwatny do kryteriów wymagań obowiązujących z danych zajęć i umożliwiać uczniowi uzyskanie każdej z ocen. Komisja egzaminacyjna Zgodnie z § 16 ust. 5 ww. Rozporządzenia egzamin poprawkowy przeprowadza komisja, w której skład wchodzą: • dyrektor szkoły albo nauczyciel wyznaczony przez dyrektora szkoły – jako przewodniczący komisji, • nauczyciel prowadzący dane zajęcia edukacyjne, • nauczyciel prowadzący takie same lub pokrewne zajęcia edukacyjne. Nauczyciel prowadzący dane zajęcia może być zwolniony z udziału w pracy komisji na własną prośbę lub w innych, szczególnie uzasadnionych stanach. W takim przypadku dyrektor szkoły powołuje w skład komisji innego nauczyciela prowadzącego takie same zajęcia edukacyjne, z tym że powołanie pedagoga zatrudnionego w innej szkole następuje w porozumieniu z dyrektorem tej placówki. Powołanie komisji egzaminacyjnej powinno mieć formę pisemną. Przepisy tego nie określają, ale to najlepszy sposób na uniknięcie nieporozumień. Uniemożliwi on też nauczycielowi, który np. zapomniał o egzaminie, tłumaczenie się nieznajomością terminu egzaminu, do którego został powołany. Ponadto zapis Rozporządzenia mówi o konieczności powołania odpowiednich komisji do przeprowadzenia egzaminów poprawkowych, a powołanie to więcej niż poinformowanie. Dlatego nie wystarczy tylko przeczytać składu komisji, nawet jeśli miałoby się to odbyć na zebraniu rady pedagogicznej. Znacznie lepiej jest użyć formy pisemnej, dokonując powołań w skład komisji poszczególnych nauczycieli. Jeśli pomimo pisemnego powiadomienia, nauczyciel nie zgłosi się na egzamin w wyznaczonym terminie bez ważnego powodu, powinien ponieść konsekwencje służbowe. Dyrektor szkoły musi natomiast przewidzieć taką ewentualność i powołując komisję, powoływać o jedną osobę więcej, tworząc rezerwę. W innym wypadku trudno będzie tak szybko znaleźć zastępcę za pedagoga nieobecnego, a pamiętać należy, że przekładanie terminu egzaminu wiąże się z dużym stresem dla ucznia i jego rodziców. Protokół egzaminacyjny Przebieg każdego egzaminu poprawkowego musi być udokumentowany. Zgodnie z § 16 ust. 7 Rozporządzenia z egzaminu poprawkowego sporządza się protokół, zawierający w szczególności: • nazwę zajęć edukacyjnych, z których był przeprowadzony egzamin, • imiona i nazwiska osób wchodzących w skład komisji, • termin egzaminu poprawkowego, • imię i nazwisko ucznia, • zadania egzaminacyjne, • ustaloną ocenę klasyfikacyjną. Do protokołu dołącza się, odpowiednio, pisemne prace ucznia, zwięzłą informację o jego ustnych odpowiedziach i zwięzłą informację o wykonaniu zadania praktycznego. Ważne! Protokół z egzaminu poprawkowego stanowi załącznik do arkusza ocen ucznia. Termin dodatkowy egzaminu Zdarza się, że uczeń nie zgłosi się na egzamin poprawkowy. Należy wówczas uzupełnić protokół informacją o niezgłoszeniu się jednostki na egzamin, a następnie poczekać na usprawiedliwienie nieobecności. Zgodnie z art. 44m ust. 3 Ustawy o systemie oświaty, uczeń, który z przyczyn usprawiedliwionych nie przystąpił do egzaminu poprawkowego w określonym terminie, może podejść do niego w dodatkowym terminie wyznaczonym przez dyrektora szkoły, nie później niż do końca września, a w szkole, w której zajęcia dydaktyczno-wychowawcze kończą się w styczniu – nie później niż do końca marca. Konsekwencje niezdania egzaminu poprawkowego Niezaliczenie egzaminu nie zawsze oznacza powtarzanie klasy. Ocena uzyskana na egzaminie poprawkowym jest ostateczna i, zgodnie z art. 44m ust. 5 Ustawy o systemie oświaty, uczeń, który nie zdał egzaminu poprawkowego, nie otrzymuje promocji do klasy programowo wyższej i powtarza rok. Od tej zasady istnieje jednak odstępstwo zawarte w art. 44m ust. 6 Ustawy o systemie oświaty, według którego rada pedagogiczna, uwzględniając możliwości edukacyjne ucznia szkoły podstawowej i szkoły ponadpodstawowej, może jeden raz w ciągu danego etapu edukacyjnego promować do klasy programowo wyższej osobę, która nie zdała egzaminu poprawkowego z jednych obowiązkowych zajęć edukacyjnych, pod warunkiem, że są one – zgodnie ze szkolnym planem nauczania – realizowane w klasie programowo wyższej. Należy jednak zwrócić uwagę uczniom, którzy znaleźli się w takiej sytuacji i chcieliby skorzystać z promowania z oceną niedostateczną, że warunkiem takiej promocji jest przystąpienie do egzaminu poprawkowego. Dopiero podejście do testu i niezdanie go otwiera możliwość promowania z oceną niedostateczną. Nieprawidłowością jest umawianie się z uczniem i planowanie promowania z jedynką po zakończeniu klasyfikacji bez przystąpienia do egzaminu poprawkowego. Jeśli uczeń nie zgłosi się na egzamin – odbiera sobie prawo do promocji z oceną niedostateczną. Świadectwo po poprawce Uczniowi mającemu zaplanowany egzamin poprawkowy nie należy wydawać żadnego świadectwa – aż do przeprowadzenia egzaminu poprawkowego. Zdający otrzymuje świadectwo po przystąpieniu do nich, o treści zależnej od ich wyników. Na świadectwie nie zamieszcza się informacji o poprawce, a jedynie ocenę uzyskaną na egzaminie. Informacja o przystąpieniu i wyniku egzaminu poprawkowego znajdzie się natomiast w arkuszu ocen ucznia. W obecnym stanie prawnym (§ 17 ust. 7 pkt 4 Rozporządzenia w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków) w przypadku ucznia, który przystępował do egzaminu poprawkowego lub egzaminu klasyfikacyjnego albo do sprawdzianu wiadomości i umiejętności po zakończeniu rocznych zajęć dydaktyczno-wychowawczych, jako datę wydania świadectwa przyjmuje się termin podjęcia przez radę pedagogiczną uchwały w sprawie wyników, odpowiednio, promocji albo klasyfikacji i promocji tego ucznia. Ocenę ustala komisja przeprowadzająca egzamin poprawkowy i jest ona ostateczna, nie podlega zatwierdzaniu przez radę pedagogiczną. Odwołanie od oceny z egzaminu poprawkowego Zgodnie z art. 44n. ust. 1 Ustawy o systemie oświaty, uczeń lub jego rodzice mogą zgłosić zastrzeżenia do dyrektora szkoły, jeżeli uznają, że roczna ocena klasyfikacyjna z zajęć edukacyjnych lub roczna ocena klasyfikacyjna zachowania zostały ustalone niezgodnie z przepisami dotyczącymi trybu ustalania tych ocen. Zastrzeżenia te zgłasza się od dnia ustalenia rocznej, a w szkole policealnej – semestralnej oceny klasyfikacyjnej z zajęć edukacyjnych lub rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania, nie później jednak niż w terminie dwóch dni roboczych od dnia zakończenia rocznych, a w szkole policealnej semestralnych, zajęć dydaktyczno-wychowawczych. W przypadku zastrzeżeń do oceny z egzaminu poprawkowego termin ich zgłoszenia wynosi pięć dni od dnia przeprowadzenia sesji poprawkowej. W przypadku stwierdzenia, że ocena z egzaminu poprawkowego została ustalona niezgodnie z przepisami prawa dotyczącymi trybu jej ustalania, dyrektor szkoły powołuje komisję, która przeprowadza sprawdzian wiadomości i umiejętności ucznia oraz ustala roczną, a w szkole policealnej semestralną, ocenę klasyfikacyjną z danych zajęć edukacyjnych. W tym przypadku ocena ustalona przez komisję jest ostateczna. Egzamin poprawkowy w okresie zawieszenia zajęć stacjonarnych Należy pamiętać, że w okresie zawieszenia zajęć stacjonarnych, spowodowanego epidemią koronawirusa, dyrektor szkoły powinien określić, na podstawie par. 1 ust. 1 pkt 11 Rozporządzenia w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19,warunki i sposób przeprowadzania w tym okresie m.in. egzaminu poprawkowego. Zawieszeniu ulegają również w tym czasie przepisy par. 16 Rozporządzenia w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych, chociaż w dalszym ciągu obowiązują stosowne regulacje Ustawy o systemie oświaty (art. 44m Ustawy). Oznacza to, że dyrektor wprowadzając wewnątrzszkolne regulacje dotyczące organizowania egzaminu poprawkowego w okresie zawieszenia zajęć stacjonarnych będzie upoważniony do określenia formy (w domyśle – zdalnej), terminu przeprowadzania egzaminu (zgodnie z zawieszonymi przepisami Rozporządzenia ostatni tydzień ferii letnich, bądź nie później niż do końca lutego, w zależności od rodzaju szkoły), składu komisji, sporządzania protokołu. W powyższym zakresie dyrektor może wprowadzić szczególne rozwiązania na czas nauczania zdalnego prowadzonego w szkole. Oczywiście rozwiązania te mogą bazować na ogólnie obowiązujących, a jedyna różnica może polegać na zastosowaniu formy zdalnej egzaminu, w miejsce stacjonarnej. Kryterium decydującym o przyjęciu danej formuły powinno być przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom, biorącym udział w egzaminie oraz zapewnienie jego prawidłowego przeprowadzenia przy zmienionej organizacji pracy szkoły (np. braki kadrowe spowodowane zwolnieniami chorobowymi).