Urlop wychowawczy to jedno z uprawnień pracowniczych, z którego może skorzystać pracownik wychowujący małe dziecko. Szczegółowo tematyka związana z urlopem wychowawczym uregulowana jest w Kodeksie pracy. Co warto o nim wiedzieć? Jakie są zasady jego przyznawania?
Podstawa prawna (stan prawny na: 1 sierpnia 2023):
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465),
- Rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 8 maja 2023 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz.U. z 2023 r. poz. 937),
- Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm.),
- Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2561 ze zm.),
- Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1969).
Zgodnie z art. 186 § 1 Kodeksu pracy prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przysługuje pracownikowi zatrudnionemu co najmniej sześć miesięcy. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia, więc jest to tzw. ogólny staż pracy, a nie okres zatrudnienia u danego pracodawcy. Pracownik może skorzystać z urlopu wychowawczego w wymiarze do 36 miesięcy. Urlop jest udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy szósty rok życia. Tak więc, jeżeli pracownica urodziła dziecko w 2023 r., to będzie mogła skorzystać z urlopu wychowawczego do 31 grudnia 2029 r.
Ważne!
Jeżeli z powodu stanu zdrowia (potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności) dziecko wymaga osobistej opieki, pracownik może skorzystać z dodatkowego urlopu wychowawczego w wymiarze do 36 miesięcy, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia (art. 186 § 3 k.p.). Urlop wychowawczy na dziecko niepełnosprawne przysługuje niezależnie od zwykłego urlopu wychowawczego. Rodzic dziecka z niepełnosprawnością może więc korzystać z urlopu wychowawczego łącznie przez okres 72 miesięcy.
Zgodnie z art. 186 § 4 k.p. każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka. Oznacza to, że jeden rodzic dziecka może skorzystać maksymalnie z 35 miesięcy urlopu wychowawczego. Jeżeli drugi rodzic nie wykorzysta miesiąca urlopu wychowawczego, to ten niewykorzystany miesiąc urlopu przepadnie. Nie może bowiem przenosić prawa do jednego miesiąca urlopu wychowawczego na drugiego rodzica.
Wyjątkowo, zgodnie z art. 186 § 9 k.p., prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze 36 miesięcy przysługuje rodzicowi samotnie wychowującemu dziecko, jeżeli:
- drugi rodzic dziecka nie żyje,
- drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska,
- drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu.
Również w sytuacji, gdy dziecko pozostaje pod opieką jednego opiekuna, przysługuje mu urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy. Z urlopu wychowawczego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice lub opiekunowie dziecka. W takim przypadku łączny wymiar urlopu wychowawczego nie może przekraczać 36 miesięcy.
Przykład
Pracownik wystąpił o udzielenie 12 miesięcy urlopu wychowawczego. W tym samym czasie z urlopu będzie korzystała pracownica-matka dziecka. Po tym okresie rodzicom pozostanie do wykorzystania jeszcze 12 miesiące urlopu (36 – 24 = 12).
Podział urlopu wychowawczego na części
Urlop wychowawczy może być wykorzystany nie więcej niż w pięciu częściach. Liczbę części urlopu ustala się w oparciu o liczbę złożonych wniosków o udzielenie urlopu.
Urlop wychowawczy na pisemny wniosek
Pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu wychowawczego, jeżeli złoży on w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu prawidłowy wniosek w postaci pisemnej lub elektronicznej. Artykuł 18 Rozporządzenia w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków określa, jakie informacje powinny być zawarte we wniosku o urlop wychowawczy. Są to m.in.:
- imię i nazwisko pracownika,
- imię i nazwisko dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część,
- wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część na dane dziecko,
- wskazanie okresu urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko,
- określenie liczby części urlopu wychowawczego, z których dotychczas skorzystano na dane dziecko.
Do wniosku pracownik starający się o urlop wychowawczy powinien dołączyć:
