STAN PRAWNY NA 26 MARCA 2021 System oceniania w dobie pandemii Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Rozporządzenie MEN z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493 ze zm.), • Rozporządzenie MEN z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 373), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1327 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Rozporządzenie MEN z dnia 12 sierpnia 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 1389 ze zm.). Minął już ponad rok, odkąd z powodu epidemii koronawirusa po raz pierwszy doszło w szkołach do zawieszenia zajęć stacjonarnych, a następnie rozpoczęcia, z przerwami i pewnymi wyjątkami, prowadzenia zajęć w formie zdalnej. Czas ten pozwolił wielu nauczycielom i dyrektorom na nabycie doświadczenia związanego z przeprowadzaniem lekcji w tej formie, w tym również w zakresie oceniania uczniów. Przepisy szczególne Stosownie do § 1 Rozporządzenia MEN w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 dyrektor jednostki systemu oświaty odpowiada za organizację realizacji zadań tej jednostki, w tym lekcji z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość lub innego sposobu realizacji tych zajęć, w szczególności m.in.: • ustala, we współpracy z nauczycielami, sposób monitorowania postępów uczniów oraz sposób weryfikacji ich wiedzy i umiejętności, w tym również informowania wychowanków lub rodziców o postępach w nauce, a także uzyskanych ocenach, • ustala warunki i sposób przeprowadzania egzaminu klasyfikacyjnego, egzaminu poprawkowego, sprawdzianu wiadomości i umiejętności oraz warunki i sposób ustalania rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania w przypadku wniesienia zastrzeżenia do trybu jej ustalenia. Co istotne, zajęcia z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość mogą być realizowane m.in. przez podejmowanie przez ucznia aktywności określonych przez nauczyciela, potwierdzających zapoznanie się ze wskazanym materiałem i dających podstawę do oceny jego pracy. Istotny jest również zakres dotychczas obowiązujących przepisów oświatowych, które uległy zawieszeniu w szkołach prowadzących nauczanie w trybie zdalnym. Co ciekawe, w zakresie systemu oceniania wewnątrzszkolnego zawieszeniu uległy wyłącznie przepisy § 15–17 Rozporządzenia w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych, tzn. regulacje określające szczegółowe zasady przeprowadzania egzaminu klasyfikacyjnego, egzaminu poprawkowego, sprawdzianu wiadomości i umiejętności oraz warunki i sposób ustalania rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania w przypadku wniesienia zastrzeżenia do trybu ustalenia tej oceny. Natomiast przepisy Ustawy o systemie oświaty dotyczące oceniania wewnątrzszkolnego oraz pozostałe regulacje Rozporządzenia w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych nie uległy zmianą i są nadal w mocy. Ważne! Zasady szczególne dotyczące sposobu monitorowania postępów uczniów, weryfikacji ich wiedzy i umiejętności (w tym informowania o postępach w nauce i ocenach), obowiązujące szkoły prowadzące zajęcia w formie zdalnej, powinny być pewnego rodzaju „nakładką” na istniejący w szkole system oceniania, która pozwoli na tymczasowe zmodyfikowanie go o specyfikę nauczania zdalnego. Ich wprowadzenie nie wymaga zatem zmian statutu szkoły w części dotyczącej szczegółowych warunków i sposobu oceniania wewnątrzszkolnego uczniów, lecz powinno mieć formę odrębnego dokumentu wewnętrznego, wprowadzonego zarządzeniem dyrektora szkoły. Powyższe szczególne regulacje mają zastosowanie jedynie w przypadku szkół objętych czasowym ograniczeniem w ich funkcjonowaniu – na podstawie Rozporządzenia MEN w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19; ponieważ katalog szkół objętych ograniczeniem w funkcjonowaniu podlega dynamicznym zmianom, w praktyce może okazać się, że w przypadku części uczniów w tej samej szkole będzie stosowany system oceniania wewnątrzszkolnego z uwzględnieniem przepisów szczególnych wydanych ze względu na epidemię, a w przypadku pozostałej części, uczącej się w danym momencie w formie stacjonarnej, stosowane będą wyłącznie standardowe regulacje wewnątrzszkolne. Z tego względu ważne jest, aby zasady wydane na czas epidemii podkreślały, że przy ustalaniu ocen rocznych uwzględnia się zarówno stopnie bieżące, uzyskane w czasie edukacji stacjonarnej, jak i te zdobyte podczas nauki prowadzonej w formie zdalnej. Ogólne zasady oceniania Rozporządzenie w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 nie zawiesiło ogólnych zasad oceniania uczniów, przewidzianych w Ustawie o systemie oświaty oraz w Rozporządzeniu w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (z wyjątkiem egzaminu klasyfikacyjnego, poprawkowego oraz sprawdzianu wiadomości i umiejętności ucznia). W okresie prowadzenia zajęć w formie zdalnej ocenianiu podlegają zarówno osiągnięcia edukacyjne ucznia, jak i jego zachowanie, poziom postępów w opanowaniu wiadomości i umiejętności w stosunku do: • wymagań określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego lub efektów kształcenia i kryteriów weryfikacji w podstawie programowej kształcenia w zawodzie szkolnictwa branżowego oraz wymagań edukacyjnych wynikających z realizowanych w szkole programów nauczania, • wymagań edukacyjnych wynikających z realizowanych w szkole programów nauczania – w przypadku dodatkowych zajęć edukacyjnych. W ramach nauczania zdalnego ocenianie osiągnięć edukacyjnych i zachowania ucznia powinno odbywać się w ramach oceniania wewnątrzszkolnego, które ma na celu: • informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowaniu oraz o postępach w tym zakresie, • udzielanie uczniowi pomocy w nauce poprzez przekazanie informacji o tym, co zrobił dobrze i jak powinien się dalej uczyć, • udzielanie wskazówek do samodzielnego planowania własnego rozwoju, • motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce i zachowaniu, • dostarczanie rodzicom i nauczycielom informacji o postępach i trudnościach w nauce i zachowaniu ucznia oraz o jego szczególnych uzdolnieniach, • umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej. W dalszym ciągu ma również zastosowanie przepis art. 44i Ustawy o systemie oświaty, wskazujący m.in. na możliwość skorzystania w określonych sytuacjach z ocen opisowych oraz konieczność używania stopni ustalonych według skali określonej w Rozporządzeniu w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych. Szczegółowe warunki i sposób oceniania wewnątrzszkolnego powinien określać statut danej szkoły (art. 98 ust. 1 pkt 8 Ustawy Prawo oświatowe), przy czym w stosunku do uczniów, którzy pobierają naukę w formie zdalnej, regulacje te powinny być stosowane z uwzględnieniem przepisów wewnętrznych wydanych na podstawie Rozporządzenia w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Monitorowanie postępów uczniów Nie jest możliwe wskazanie jednego sposobu postępowania w przypadku regulowania zasad dotyczących monitorowania postępów uczniów oraz sposobu weryfikacji ich wiedzy i umiejętności (w tym informowania o postępach w nauce i ocenach) w okresie zdalnego nauczania. Da się natomiast określić pewne elementy, które powinny być w związku z tym wzięte pod uwagę: • próba aktywizowania i mobilizowania uczniów do uczestniczenia w zajęciach (dotychczasowe doświadczenia wskazują, że wielu uczniów pozostaje biernych w trakcie lekcji prowadzonych w formie zdalnej), • wskazywanie jasnych kryteriów pozwalających na prawidłowe wykonanie zlecanych przez nauczycieli zadań, • możliwości psychofizyczne uczniów pobierających od dłuższego czasu naukę wyłącznie w formie zdalnej. Dobrym pomysłem jest również wskazanie przez poszczególnych nauczycieli sposobu monitorowania postępów uczniów oraz weryfikacji ich wiedzy i umiejętności w sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych z poszczególnych przedmiotów. Chociaż zgodnie z art. 44b ust. 8 pkt 2 Ustawy o systemie oświaty pedagodzy są zobligowani do poinformowania na początku roku wychowanków oraz ich rodziców o sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych, to jednak ze względu na trwającą epidemię oraz prowadzoną w związku z tym edukację w formie zdalnej, informacje te powinny być przekazywane w miarę bieżących potrzeb, zwłaszcza w przypadku uczniów, którzy nie pobierali wcześniej nauki w tej formie. Nauczyciele mają możliwość monitorowania i weryfikowania wiedzy uczniów za pomocą np. testów, prac zamieszczanych na platformach edukacyjnych, jednak przy doborze materiałów powinni uwzględniać możliwości psychofizyczne poszczególnych podopiecznych, ich poziom kompetencji informatycznych czy dostęp do odpowiedniej infrastruktury, pozwalającej na realne wykonywanie poleceń nauczyciela. Regulacje wewnętrzne powinny również określać kwestie techniczno-organizacyjne związane np. z przeprowadzaniem testów czy prac pisemnych. Chodzi tu o konieczność wcześniejszego powiadomienia uczniów o zamiarze ich przeprowadzenia, określenie ram czasowych na wykonanie zadania czy możliwość wykonania pracy w terminie dodatkowym (np. ze względu na nieobecność ucznia). Ocenione prace winny być stosownie do art. 44e ust. 4 Ustawy o systemie oświaty udostępnione uczniowi i jego rodzicom. W związku z powyższym regulacje obowiązujące w czasie nauki zdalnej muszą określać również zasady archiwizowania i przekazywania do wglądu sprawdzonych zadań podopiecznych. Egzamin klasyfikacyjny, poprawkowy oraz sprawdzian wiadomości i umiejętności ucznia W przypadku szkół objętych nauczaniem zdalnym obowiązują nieco odmienne zasady przeprowadzania egzaminu klasyfikacyjnego, egzaminu poprawkowego, egzaminu semestralnego, a także sprawdzianu wiadomości i umiejętności oraz warunki i sposób ustalania rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania w przypadku wniesienia zastrzeżenia do trybu ustalenia tej oceny. Dyrektor ma możliwość (czy też obowiązek) wprowadzenia szczególnych rozwiązań organizacyjnych, przewidzianych na czas epidemii, które mają zapewnić większe bezpieczeństwo uczniom i nauczycielom. Co istotne, w okresie objęcia szkoły nauczaniem zdalnym zawieszone zostaje stosowanie w danej szkole przepisów § 15–17 Rozporządzenia w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych dotyczących szczegółowych zasad przeprowadzania ww. egzaminów i sprawdzianu. Dalej jednak funkcjonują wszystkie regulacje odnoszące się do egzaminów i sprawdzianów zamieszczone w Ustawie o systemie oświaty, a dyrektor nie ma uprawnień do wprowadzania w tym zakresie zmian. Modyfikacje będą zatem dotyczyć: • w przypadku egzaminu klasyfikacyjnego – formy, składu komisji, możliwości obserwowania egzaminu przez rodziców ucznia, sporządzania protokołu, • w przypadku egzaminu poprawkowego – formy, terminu przeprowadzania (co do zasady ostatni tydzień ferii letnich bądź nie później niż do końca lutego, w zależności od rodzaju szkoły), składu komisji, sporządzania protokołu, • w przypadku sprawdzianu wiadomości i umiejętności ucznia – formy, terminu przeprowadzenia (co do zasady – jest przeprowadzany w terminie pięciu dni od dnia zgłoszenia zastrzeżeń), składu komisji, sporządzania protokołu, • w przypadku ustalania rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania w sytuacji wniesienia zastrzeżenia do trybu ustalenia tej oceny – składu komisji, terminu ustalania oceny (co do zasady – ocena jest ustalana w terminie pięciu dni od dnia zgłoszenia zastrzeżeń), sposobu ustalania oceny (normalnie jest ona ustalana w drodze głosowania zwykłą większością głosów), sporządzania protokołu. W powyższym zakresie dyrektor może wprowadzić szczególne rozwiązania na czas nauczania zdalnego prowadzonego w szkole. Oczywiście zasady te mogą bazować na ogólnie obowiązujących, a zawieszonych na czas edukacji zdalnej rozwiązaniach, a jedyna różnica może polegać na zastosowaniu formy zdalnej egzaminu w miejsce stacjonarnej. Kryterium decydującym o przyjęciu danego rozwiązania powinno być przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom biorącym udział w ww. egzaminach i sprawdzianie oraz zapewnienie ich prawidłowego przeprowadzenia przy zmienionej organizacji pracy szkoły (np. braki kadrowe spowodowane zwolnieniami chorobowymi).