Jak zachęcić młodzież do aktywności fizycznej? Opracowała: Kinga Bartkowiak, absolwentka etnologii, copywriterka, blogerka, miłośniczka zdrowego stylu życia, jogi i medytacji Epidemia COVID-19 zmieniła nasze codzienne funkcjonowanie. Młodzi ludzie coraz więcej czasu spędzają przed ekranami, a coraz mniej ruszają się i uprawiają sport. Jak zachęcić młode osoby do ruchu? Co zrobić, żeby również po pandemii chciały uprawiać sport? Inicjatywa z myślą o młodzieży O tym, że aktywność fizyczna jest ważna w każdym wieku, nikogo nie trzeba przekonywać. Mówimy przecież nie bez powodu „W zdrowym ciele – zdrowy duch”, w końcu zdrowie fizyczne jest skorelowane ze zdrowiem psychicznym, jeśli to pierwsze szwankuje, wówczas trudno mówić o dobrym samopoczuciu. Ostatnio wiele mówi się o ruchu w kontekście sytuacji dzieci i młodzieży. Minął rok od pierwszych przypadków zakażeń koronawirusem w Polsce oraz od rozpoczęcia edukacji zdalnej. I choć niektóre klasy przez ostatnie miesiące mogły wrócić do szkolnych ław, to jednak lekcje wychowania fizycznego omijają większość uczniów. Przed pandemią sytuacja zwolnień z zajęć sportowych również stała się niepokojącym trendem – coraz więcej uczniów rezygnowało z WF-u. Bez wątpienia nie wpływa to korzystnie na kondycję młodych osób. Jak więc zachęcić je, aby częściej uprawiały sport i aktywnie spędzały swój wolny czas, zwłaszcza w dobie pandemii? Ministerstwo Edukacji i Nauki pracuje obecnie nad programami, które mają zniwelować negatywne skutki sytuacji epidemicznej i związanej z nią nauki zdalnej. Ministerstwo informowało o kilku takich strategiach obejmujących wsparcie dla zdrowia psychicznego, badania wzroku oraz zachęcanie do aktywności fizycznej. Ten ostatni program ma ruszyć pomimo edukacji zdalnej. Na czym będzie polegał? Mają to być dodatkowe zajęcia sportowe, które nie będą dla uczniów obowiązkowe, jednak swoją atrakcyjnością mają przyciągać i zachęcać do odejścia od komputera. To dobra inicjatywa, ale czas pokaże, na ile skuteczna. MEiN zapowiada program „Aktywny powrót do szkoły” Nauczyciele wychowania fizycznego ze szkół podstawowych, średnich i nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej pod czujnym okiem specjalistów z Akademii Wychowania Fizycznego będą mogli zdobyć dodatkowe umiejętności potrzebne do efektywniejszego wykorzystania zajęć wychowania fizycznego przez uczniów. Uwaga zostanie zwrócona na takie kwestie jak: psychiczne konsekwencje nauczania zdalnego, izolacja społeczna, wzbudzanie i utrzymywanie motywacji, budowanie relacji społecznych w grupie rówieśniczej czy pokonywanie barier aktywności fizycznej. Skutki zmiany stylu życia Epidemia COVID-19 zmieniła funkcjonowanie dzieci również w zakresie czasu spędzanego online. Nie chodzi tu tylko o edukację zdalną, ale również o fakt, że inne aktywności młodzieży przeniosły się do internetu. W dobie największych restrykcji, kiedy ograniczone były również kontakty towarzyskie, dzieci podtrzymywały relacje społeczne głównie poprzez komunikatory i social media. Dla nich to tak samo rzeczywisty świat relacji społecznych – jak szkoła czy podwórko. Podczas pandemii zmieniły się także zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia dotyczące ruchu. Z opublikowanych w listopadzie 2020 r. rekomendacji wynika, że dzieci i młodzież powinny zapewnić sobie średnio 60 minut dziennie aktywności o umiarkowanej lub dużej intensywności aerobowej. Ponadto zalecane jest ograniczenie siedzącego trybu życia we wszystkich grupach wiekowych. Te zalecenia zostały opublikowane kilka miesięcy po rozpoczęciu pandemii. Eksperci WHO zauważyli zmiany mobilności i spadek aktywności fizycznej społeczeństw, co ma negatywnie przełożenie na zdrowy styl życia ludzi. Skutki braku aktywności fizycznej w młodym wieku Z wiekiem coraz bardziej odczuwamy konsekwencje braku regularnego ruchu. Młode osoby często nie zauważają gorszego samopoczucia czy funkcjonowania organizmu mimo znacznego ograniczenia aktywności fizycznej, jednak to wcale nie oznacza, że siedzący tryb życia jest dla nich neutralny. Pierwszym niepokojącym objawem ograniczenia ruchu jest otyłość wśród Polaków, w tym również wśród dzieci i młodzieży. Dane zebrane jeszcze przed pandemią wskazywały, że wzrasta liczba młodych osób z nieprawidłową wagą ciała. Ocenia się, że co trzeci polski chłopiec i co czwarta polska dziewczynka mają nadwagę. Od 1990 r. liczba ta wzrosła ponad dwukrotnie. Warto tu wskazać, że to częściej chłopcy, zarówno w wieku dziecięcym, jak i nastoletnim, mają do czynienia ze zwiększoną masą. Dziewczynek w tej grupie jest mniej, co może wynikać ze zniekształconego obrazu swojego ciała i stosowania diet odchudzających już od wczesnego wieku nastoletniego. Specjaliści twierdzą, że jedną z przyczyn plagi nadwagi w Polsce (i nie tylko w naszym kraju) jest kwestia braku aktywności fizycznej dzieci. Lekcje wychowania fizycznego nie wystarczają bądź nie odpowiadają potrzebom i zainteresowaniom młodych ludzi. Część dzieci odczuwa również wstyd przed aktywnością na oczach innych osób lub lęk przed WF em. Rolą nauczycieli nie jest więc zmuszanie dzieci do aktywności, ale pokazanie im, że ruch może być atrakcyjną i ciekawą formą spędzania czasu dostosowaną do ich aktualnych możliwości. Należy jednocześnie pamiętać, że część dzieci doświadcza już nie tylko nadwagi, ale otyłości. Szacuje się, że diagnoza otyłości u dziecka zwiększa możliwość występowania otyłości w dorosłości. Co ważne, ta choroba wiąże się z powikłaniami zarówno w okresie dzieciństwa, jak i później. Początkowo, gdy dziecko lub nastolatek doświadcza otyłości, możemy mówić o powikłaniach ze strony układu krążenia i układu oddechowego, zaburzeniach metabolicznych, problemach psychologicznych. Jeśli otyłość trwa od wczesnego dzieciństwa lub od okresu dojrzewania aż do dorosłości, wówczas mogą pojawić się powikłania, np.: • zwiększone ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego, • przedwczesne zgony, • zmniejszenie płodności, • konsekwencje socjalno-ekonomiczne. To poważny problem wymagający profilaktyki i leczenia nie tylko w kontekście jednostki, ale przede wszystkim w formie narodowego, odgórnego programu zapobiegania nadwadze i otyłości. To jednak nie są jedyne problemy spowodowane brakiem ruchu. Do innych poważnych konsekwencji należą przede wszystkim rozwój ryzyka nadciśnienia tętniczego oraz cukrzyca typu II. To schorzenie przewlekłe, wymagające znacznych zmian w codziennym trybie życia oraz samokontroli, a dla dziecka może być szczególnie dotkliwe. Choć cukrzyca typu II jeszcze do niedawna była rzadko diagnozowana u młodych osób, teraz coraz częściej dotyka również dzieci. Ponadto warto pamiętać o tym, że rezygnacja z większości aktywności i częste korzystanie z komputera, telefonu czy gier komputerowych może prowadzić do uzależnienia. Kilka pomysłów na zachęcanie młodych ludzi do aktywności Pierwsze lata życia, w tym również wiek przedszkolny, to czas intensywnego rozwoju fizycznego i psychospołecznego. Zazwyczaj w tym okresie nie trzeba zachęcać dzieci do ruchu, one same chętnie spacerują, odkrywają świat poprzez piesze wycieczki lub bawią się na świeżym powietrzu. Jednak z biegiem lat nauki szkolnej podejście uczniów do aktywności zmienia się. Warto w tym kontekście przeanalizować choćby tzw. plagę zwolnień lekarskich z zajęć wychowania fizycznego i właśnie tutaj szukać jednej z przyczyn niechęci do ruchu. Dlaczego dzieci rezygnują z tych lekcji pod wymyślonymi pretekstami? Najczęściej powodem wcale nie jest nuda, a wstyd i niedopasowanie zajęć do potrzeb dzieci. Dodatkowo nie pomagają oceny, gdyż ocenianie aktywności fizycznej może być demotywujące, zwłaszcza w przypadku dzieci, dla których wyzwaniem jest bieg na dystans, odbicie piłki podczas gry w siatkówkę czy skok przez kozła. Czasami z powodu kompleksów czy zaburzonego obrazu własnego ciała może pojawiać się wstyd przed przebieraniem w ogólnodostępnej szatni. Jednocześnie lekcje wychowania fizycznego są często najważniejszym i jedynym sposobem aktywnego spędzania czasu przez młodzież. Co zrobić, by uczniowie chętniej uczestniczyli w zajęciach? „Poradnik dla nauczycieli wychowania fizycznego w szkole ponadgimnazjalnej” wydany przez Ośrodek Rozwoju Edukacji mówi o tym, aby brać pod uwagę potrzeby zdrowotne uczniów, ich zainteresowania oraz osiągnięcia w danym sporcie lub aktywności fizycznej i wskazuje, że: „Umożliwienie uczniom dokonywania wyboru zajęć realizowanych w ramach wychowania fizycznego wpływa na lepsze dostosowanie oferty do oczekiwań uczniów oraz na uatrakcyjnienie zajęć przez możliwość zaoferowania uczniom udziału w różnorodnych formach aktywności”. Oczywiście trzeba pamiętać o ograniczeniach zaplecza sportowego czy brakach kadrowych. Nauczyciel w pojedynkę nie jest w stanie zmienić całego systemu czy zbyt małej liczby sprzętu sportowego dostępnego w szkole. Warto włączać uczniów w planowanie zajęć, pytać o ich potrzeby i starać się być elastycznym podczas prowadzenia lekcji. Ważne jest także, by nauczyciel motywował i nagradzał. Pozytywne wzmocnienia są tutaj kluczem do częstszego uczestnictwa dzieci i młodzieży w zajęciach. Za co może nagradzać nauczyciel, choćby pochwałą słowną? Za zaangażowanie w zajęcia, za postępy (pochwała jest wówczas dostosowana do możliwości ucznia) czy za grę fair play podczas zabaw zespołowych. Ponadto poza szkołą zachętą dla dziecka może być po prostu przykład dorosłego – takiego, który spaceruje, chętnie uprawia jakiś sport, pokazuje, że to nie tylko zdrowe, ale i przyjemne. Podejmowanie aktywności z dzieckiem jest świetnym sposobem na wspólne spędzanie czasu. Należy przy tym pamiętać, by nie traktować codziennej aktywności fizycznej jak wyczynowego sportu, bowiem nie każde dziecko musi chcieć zostać sportowcem. Wystarczy, że ruch będzie sprawiać mu radość. Mogą to być spacery po mieście, jazda na rolkach czy gra w badmintona. Ważne! Aktywność fizyczna zwiększa możliwości kognitywne, poprawia krążenie krwi, pobudza kreatywność, jest sposobem na domknięcie cyklu stresu, działa też relaksująco i poprawia samopoczucie. Jeśli dzieci od wczesnych lat będą kojarzyły sport z przyjemnością i czymś pożądanym, w życiu dorosłym nie będą musiały wyrabiać nowych, zdrowych nawyków. Zachęcanie dzieci do aktywności fizycznej powinno obejmować także działania nauczycieli i pedagogów, zwłaszcza w przypadku zajęć wychowania fizycznego. Bibliografia: • A. Gawlik, A. Zachurzok-Buczyńska i in., Powikłania otyłości u dzieci i młodzieży „Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii”2009, nr 5(1). • A. Rogacka, Poradnik dla nauczycieli wychowania fizycznego w szkole ponadgimnazjalnej, http://www.bc.ore.edu.pl/Content/594/poradnik+wf_interaktywny.pdf (dostęp: 15.03.2021).