STAN PRAWNY NA 5 MARCA 2021 Nauczyciel w dobie internetu Opracowała: Joanna Jarmużek, psycholog, trenerka, nauczyciel akademicki Wydziału Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu. W swojej pracy koncentruje się na grupach zagrożonych wykluczeniem społecznym, budowaniu zasobów osobowych i społecznych, rozwijaniu umiejętności radzenia sobie i przeciwdziałaniu skutkom przewlekłego stresu życiowego Współczesna sytuacja pandemiczna spowodowała przeniesienie wielu sfer naszego życia do internetu. Stało się tak również z edukacją formalną. Zamiast lekcji w budynku szkoły, spotykamy się z uczniami na Zoomie, Classroomie lub Teamsie. Materiały dydaktyczne są udostępniane, interaktywnie wypełniane oraz tłumaczone na odległość. Wiele obecnie zależy od sprawności sprzętu, skupienia uczniów i ich samodzielnej pracy oraz dojrzałości. Dla nauczycieli także jest to nowa i specyficzna forma pracy. Nie każdy doświadcza satysfakcji i braku obciążeń psychicznych z tego powodu. Pandemia zmusiła nauczycieli do pracy w warunkach, do których nie byli szkoleni i często mogli nie być na nie gotowi. Koronawirus spowodował, że trzeba było szybko dostosować się do nowych warunków pracy oraz mieć pomysł na przeformułowanie dotychczasowego warsztatu. Od predyspozycji psychologicznych (osobowość, temperament) pracownika oraz jego znajomości nowych technologii zależał proces adaptacji w nowej rzeczywistości. Istotnym czynnikiem wpływającym na jakość działań nauczyciela w warunkach pracy zdalnej był niewątpliwie rodzaj wsparcia ze strony pracodawcy – pomocy technologicznej czy klasy posiadanego sprzętu komputerowego. W środowisku nauczycielskim były osoby, które bardzo szybko odnalazły się w sytuacji pracy zdalnej i sprawnie, z satysfakcją realizowały podstawę programową, ale były też jednostki, dla których praca zdalna była okupiona wieloma trudnościami, stresem, nowymi obowiązkami, które je przerosły. Nauczyciele w trakcie pracy zdalnej zostali zmuszeni do oswojenia się z wirtualnym terytorium. Żeby swobodnie i kreatywnie korzystać z dóbr internetu, wielu pedagogów musiało na własną rękę się w tym zakresie dokształcić. Praca zdalna niesie ze sobą wiele korzyści: • daje większą swobodę działania – praca zdalna wiąże się z dużym poziomem autonomii i niezależności; w tym aspekcie wiele zależy od wymagań pracodawcy: może on narzucić np. godziny pracy zdalnej, formę nauczania lub intensywnie kontrolować działania pracownika, • mniejsze narażenie na stres – praca zdalna może znacznie ograniczyć poziom odczuwanego stresu związanego z obowiązkami zawodowymi; oczywiście bardzo dużo zależy od osobowości i temperamentu nauczyciela – osoba ekstrawertyczna będzie czuła się bardzo pewnie za kamerą, będzie dążyć do interakcji z uczniami na żywo, osoba introwertyczna będzie dostrzegać pozytywne aspekty związane z pracą zdalną niewymagającą kontaktu przed kamerą, nauczanie na żywo może być dla niej istotnym wyzwaniem, • większy komfort fizyczny i psychiczny – zmęczenie wywołane hałasem w pracy, tłokiem w komunikacji miejskiej lub korkami w drodze do placówki i domu zdecydowanie zachęcają do pracy zdalnej; większy komfort i poczucie bezpieczeństwa mogą szczególnie przemawiać za stanowiskiem pracy ulokowanym w przytulnym pokoju w naszym własnym mieszkaniu, • rozwój nowych kompetencji – wykonując pracę zdalną, nauczymy się nowych narzędzi i kompetencji; co ważne, taka forma pracy wymaga od nas jeszcze lepszej organizacji własnego czasu i przestrzeni, które przekładają się na naszą produktywność, • satysfakcja z pracy – jeśli rośnie satysfakcja z wykonywanej pracy zdalnej, wzrasta zaangażowanie w działania; może się zdarzyć, że praca zdalna stanie się czynnikiem korzystnie wpływającym na życie społeczne, ponieważ pracownik będzie miał więcej czasu prywatnego; elastyczność pracy zdalnej może wiązać się z wyższym poczuciem kontroli, a także z większym zadowoleniem z życia. Można również wymienić wiele negatywnych aspektów pracy zdalnej: • problemy z organizacją czasu – dla osób mających problemy z wewnętrzną mobilizacją, odpowiednim motywowaniem się oraz skuteczną organizacją własnego czasu, brak zewnętrznej kontroli może się okazać ogromnym wyzwaniem; gdy edukacja odbywa się w szkole, harmonogram naszego dnia jest usystematyzowany; pracujemy z domu, może się okazać, że pracę będziemy rozwlekali na cały dzień, co spowoduje, że będziemy pracowali jeszcze dłużej, niż gdybyśmy codziennie wychodzili do szkoły, • trudności ze skupieniem uwagi – nie bez powodu nie powinniśmy spać tam, gdzie pracujemy i pracować tam, gdzie śpimy; nasz mózg uczy się kojarzenia konkretnych miejsc z określonymi zachowaniami – jeżeli próbujemy pracować w miejscu, które zazwyczaj służy nam do odpoczynku, nasz organizm będzie dążył do uzyskania uczucia relaksu, odprężenia; konsekwencją psychospołeczną może być obniżenie poziomu koncentracji, ponieważ w środowisku domowym może występować wiele czynników rozpraszających uwagę, a także chęć wykonywania dodatkowych czynności typowo domowych – właśnie przez to nauczyciel może być mniej kreatywny lub wykonywać swoje obowiązki „na ostatnią chwilę”, • prokrastynacja – praca w placówce może w jakimś stopniu wywoływać u nas stres, jednak może być także skuteczną motywacją do działania; osoby prokrastynujące będą odwlekały obowiązki na ostatnią chwilę, co będzie tylko potęgować stres związany z pandemią oraz pracą zdalną, • słabszy rozwój kompetencji społecznych – dla tych osób, którym trudniej jest nawiązywać nowe znajomości, praca zdalna może okazać się czymś szczególnie niesprzyjającym; praca w placówce może stanowić okazję do nawiązywania relacji ze współpracownikami oraz ćwiczenia własnych kompetencji społecznych, może umożliwiać rozwój komunikatywności, współpracy, otwartości, śmiałości, asertywności, tymczasem praca zdalna może uniemożliwiać nam rozwój specyficznych kompetencji, przynajmniej na płaszczyźnie zawodowej; warto wspomnieć, iż osoby ekstrawertyczne, które potrzebują codziennego kontaktu z innymi pracownikami, mogą odczuwać przy tego typu komunikacji spadek energii, a także niechęć do swoich codziennych obowiązków, • zagrożenie pracoholizmem, gdy nauczyciel nie potrafi rozgraniczyć czasu pracy i czasu wolnego. Wskazówki dla nauczycieli Dbaj o higienę pracy: • staraj się nie pracować w pokoju, w którym śpisz i odpoczywasz, • w trakcie pracy rób krótkie przerwy, żeby odpoczął twój kręgosłup i odpoczęły oczy, • przejdź się, przeciągnij, zamknij oczy, spójrz na zieleń za oknem, • koniecznie się wysypiaj i nie denerwuj tym, na co nie masz wpływu. Staraj się przeciwdziałać deficytom, żeby nie dokładać sobie stresu: • jeżeli nie masz odpowiednich narzędzi do pracy w domu (komputer, skaner), poproś o pomoc pracodawcę (dofinansowanie, wypożyczenie sprzętu), • jeżeli uważasz, że masz braki w znajomości technologii, poproś o odpowiednie przeszkolenie lub wsparcie innych nauczycieli, • jeżeli doświadczasz stresu związanego z pracą zdalną, z izolacją społeczną lub lęków związanych z rozwojem pandemii i niepewnością jutra – poszukaj wsparcia wśród najbliższych lub u profesjonalistów, • postaraj się rozwijać swoje umiejętności radzenia sobie ze stresem: dobra książka lub film, ruch, rozmowa, joga lub relaksacja – próbuj, póki nie znajdziesz czegoś dla siebie, • jeżeli poza pracą zdalną musisz wspierać edukację własnych dzieci lub wnuków, to zadbaj w miarę możliwości o równowagę, odpoczynek, wsparcie (chociażby logistyczne, zakupowe) ze strony innych. Wypróbuj w edukacji takie aplikacje jak: • Quizizz, Kahoot – do szybkiego i krótkiego sprawdzania lub powtarzania wiedzy uczniów, • różnorodne tablice online ułatwiające pracę na przedmiotach ścisłych: Limnu, OpenBoard, ClassRoomScreen, Whiteborad, • aplikacje do powtarzania słówek – interaktywne fiszki, gdzie nauczyciel tworzy zadania i śledzi postępy uczniów: Memrise, Quizlet i wiele, wiele innych. Jak dyrektor może wesprzeć nauczyciela Najlepsze, co może zrobić dyrektor dla swoich pedagogów, to wspieranie pojedynczego człowieka i pracownika szkoły. Motywowanie go do efektywnej pracy, wspomaganie w chwilach zwątpienia, dbanie o jego dobre samopoczucie oraz wysokie poczucie skuteczności. Nauczyciel wypalony, niezadowolony lub zestresowany nie będzie dobrym pracownikiem. Pedagog z pasją, spełniony, pracujący w ciekawym miejscu ma szansę rozwoju swoich umiejętności i poczucia spełnienia. Jak konkretnie jeszcze można wesprzeć nauczycieli w obecnej sytuacji pandemicznej, zakładając, że diagnozę potrzeb i deficytów, działania mające na celu doszkolenie nauczycieli i dokupienie niezbędnego sprzętu dyrektor szkoły ma już za sobą? Można: • zachęcić nauczycieli do korzystania z pomocy psychologa i innych metod wsparcia systemowego, • umożliwić nauczycielom przećwiczenie na terenie placówki korzystania z nowego sprzętu, platform czy aplikacji, np. przeprowadzanie quizu sprawdzającego wiedzę, tworzenie list obecności, zamieszczanie i przesyłanie zadań domowych, dopytanie się o wszelkie wątpliwości, • praktykować otwarty dialog i zachęcać do niego w związku z doświadczanymi trudnościami i problemami, • wspierać nauczycieli nową wiedzą i umiejętnościami związanymi z radzeniem sobie ze stresem oraz trudnymi zachowaniami uczniów, wypracować określone metody reagowania, • stosować aktywny coaching i wprowadzać działania prorozwojowe w codziennym działaniu szkoły. W czasie pandemii nauczyciele musieli podjąć pracę zdalną ze względów bezpieczeństwa. Taka praca ma swoje wady i zalety, dla jednych jest wymarzoną formą wypełniania obowiązków, dla innych wyzwaniem. Ważne są stworzenie wygodnych i komfortowych warunków do pracy i zadbanie o siebie w tych trudnych czasach. Literatura: • G. Mazurkiewicz, Przywództwo edukacyjne. Odpowiedzialne zarządzanie edukacją wobec wyzwań współczesności, Kraków 2011. • P.G. Zimbardo, R.L. Johnson, V. McCann, Motywacja i uczenie się, Warszawa 2017.