STAN PRAWNY NA 2 MARCA 2021 Zatrudnianie osób w zastępstwie nauczycieli Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 ze zm.). Zatrudnienie nauczyciela przedszkola w trakcie roku szkolnego, gdy ruch kadrowy siłą rzeczy jest mniejszy, bywa często niewykonalne w czasie, który dawałby gwarancję ciągłości obsady godzin na dotychczasowym poziomie. Poszukiwania pedagoga posiadającego wymagane kwalifikacje mogą się opóźnić, a w tym czasie dyrektor może być zmuszony do stosowania godzin ponadwymiarowych w większym zakresie, niż planował, oraz godzin zastępstw do-raźnych – zgodnie z regulacją art. 35 Karty nauczyciela. Jednak takie rozwiązanie nie zawsze pozwoli na stabilne zabezpieczenie wszystkich wymaganych godzin dydaktycznych. Zgodnie z ust. 1 KN w szczególnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania, nauczyciel może być zobowiązany do odpłatnej pracy w go-dzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością, których liczba nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Przydzielenie nauczy-cielowi większej liczby godzin ponadwymiarowych może nastąpić wyłącznie za jego zgodą, jednak w wymiarze nieprzekraczającym 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Regulacja tego przepisu nie pozwala dyrektorowi na całkowicie swobodne przydzielanie nau-czycielom godzin ponadwymiarowych. Nie są one więc zanadto elastycznym narzędziem po-zwalającym na ustalenie obsady godzin w przypadku, gdy w pewnym okresie roku szkolnego pedagogów w przedszkolu jest zbyt mało. Oczywiście mamy jeszcze dodatkowe rozwiązanie w postaci godzin zastępstw doraźnych, uregulowanych w art. 35 ust. 2a KN. Przez godzinę doraźnego zastępstwa rozumie się przy-dzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowaw-czych lub opiekuńczych, której realizacja następuje w zastępstwie nieobecnego nauczyciela. W stosunku do godzin ponadwymiarowych zachodzą tu dwie istotne różnice. Po pierwsze, nie ma znaczenia specjalność nauczyciela, co pozwala na przydzielenie nauczycielowi, na pe-wien krótki czas, zajęć, do prowadzenia których nie posiada on kwalifikacji. Po drugie – brak wskazanego w KN limitu tych zajęć. Nie ma normy, która ograniczyła by czas przydzielonych godzin zastępstw doraźnych do 1/4 czy do 1/2 tygodniowego wymiaru godzin zajęć. Teore-tycznie można by przyznać tego rodzaju godzin dowolną liczbę, ale na przeszkodzie stoją ogólne normy czasu pracy nauczyciela, czyli art. 42 ust. 1 KN, zgodnie z którym czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na ty-dzień. Jest to maksymalny czas pracy „tablicowej”, jaki można przydzielić nauczycielowi, uwzględniając godziny zastępstw doraźnych. Ograniczenie dla użycia tego instrumentu stanowi też sam przymiotnik „doraźne”, przydzie-lenie tych godzin nie może mieć więc charakteru stałego. Można w jednym tygodniu wyko-rzystać maksymalny czas pracy pedagoga, ale dłuższe stosowanie tego instrumentu jest nie-dopuszczalne i może być uznane za metodę na obejście prawa. W efekcie dyrektorzy muszą szukać innych rozwiązań, które w dłuższej perspektywie umoż-liwiałyby zapewnienie realizacji zajęć w sytuacji, gdy brakuje możliwości natychmiastowego zatrudnienia wykwalifikowanych pedagogów. Zatrudnienie osoby niebędącej nauczycielem W przypadku przedszkoli publicznych, niezależnie od tego, czy są prowadzone przez samo-rządy, osoby fizyczne lub inne niż jednostki samorządu terytorialnego osoby prawne, istnieje możliwość skorzystania z regulacji art. 15 ust. 1 Prawa oświatowego, zgodnie z którym w uzasadnionych przypadkach w przedszkolu publicznym może być, za zgodą kuratora oświaty, zatrudniona osoba niebędąca nauczycielem do prowadzenia zajęć rozwijających za-interesowania, posiadająca przygotowanie uznane przez dyrektora przedszkola za odpowied-nie do ich prowadzenia. Oczywiście zastosowanie tej regulacji wymaga spełnienia warunków w niej określonych, czyli w pierwszej kolejności musi wystąpić uzasadniony przypadek. Takim przypadkiem jest bez wątpienia utrzymujący się brak chętnych do zatrudnienia w przedszkolu. Kolejnym warun-kiem jest uzyskanie zgody kuratorium, co sprawia, że ta metoda radzenia sobie z niedoborem kadry z uwagi na czasochłonność nie należy do najbardziej elastycznych. Zatrudniona w ten sposób osoba nie jest nauczycielem, gdyż osobę taką, zgodnie z art. 15 ust. 3 Prawa oświatowego, zatrudnia się na zasadach określonych w Ustawie z dnia 26 czerw-ca 1974 r. Kodeks pracy, z tym że do tej osoby stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć edukacyjnych nauczycieli oraz ustala się jej wynagrodzenie nie wyższe niż 184 proc. kwoty bazowej, określanej dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej. Organy prowadzące przedszkola mogą w indywidualnych przypadkach upoważniać dyrektorów do przyznawania wynagrodzenia w wyższej wysokości. Kwota bazowa wynosi w 2021 r. 3537,80 zł, w związku z czym dopuszczalne wynagrodzenie wynosi 6509,55 zł, przy czym chodzi tu oczywiście o kwotę brutto. Występując do kuratora oświaty o wyrażenie zgody na zatrudnienie osoby niebędącej nauczy-cielem, należy zawsze sprawdzić wymagania dotyczące wniosku, które z reguły publikowane są na stronach internetowych kuratoriów. Przykładowo na stronie kuratorium małopolskiego czytamy, że: 1. W uzasadnieniu potrzeby zatrudnienia należy wskazać przyczynę konieczności za-trudnienia osoby niebędącej nauczycielem lub przyczynę niezatrudnienia osoby, która zgłosiła się w związku z zamieszczeniem informacji o wolnym stanowisku pracy. 2. Zgoda wydawana jest na okres wskazany przez wnioskodawcę, jednak nie dłuższy niż jeden rok szkolny. 3. Zgoda nie jest wymagana w przypadku zatrudnienia osoby rozpoczynającej pracę w placówce, legitymującej się wymaganym poziomem wykształcenia, lecz nieposia-dającej przygotowania pedagogicznego – dopuszczalne jest wówczas, w szczególnych przypadkach uzasadnionych potrzebami placówki, nawiązanie stosunku pracy, o ile osoba ta zobowiąże się do uzyskania przygotowania pedagogicznego w trakcie odby-wania stażu (art. 10 ust. 3 KN). Karta nauczyciela Opisane wyżej rozwiązanie, które wynika z Prawa oświatowego, nie jest oczywiście jedynym, jakie można w tej sytuacji zastosować. O ile przepis art. 15 ust. 1 tej Ustawy dotyczy zajęć rozwijających zainteresowania, o tyle można również powierzyć prowadzenie każdych zajęć osobie, która nie spełnia wszystkich, lecz wyłącznie niektóre z wymogów Karty nauczyciela. Zgodnie z art. 10 ust. 7 KN w przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nau-czania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela, w tym w trakcie roku szkolnego, z osobą rozpoczynającą pracę w placówce, z nauczycielem kontraktowym lub z nauczycielami, o któ-rych mowa w ust. 5 (nauczyciel mianowany i dyplomowany), stosunek pracy nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas określony. Przepis ten jest stosowany w przypadku wystąpienia jednej z dwóch wymienionych w nim przesłanek – potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nauczyciela. W praktyce może dotyczyć każdego przypadku, w którym w przedszkolu brakuje pedagogów, i umożliwia zatrudnienie nauczyciela na umowie terminowej. Trzeba jednak zwrócić uwagę na ust. 9 przywołanej regulacji, stosownie do którego w sytuacji, o której mowa w ust. 7, jeżeli nie ma możliwości zatrudnienia osoby posiadającej wymagane kwalifikacje, można za zgodą organu sprawującego nadzór pedagogiczny zatrudnić nauczyciela, który nie spełnia warunku wymienionego w ust. 5 pkt 5 – czyli nie posiada wymaganych do pracy na danym stanowisku kwalifikacji. Przepis ten również wymaga zgody kuratora. Ponadto na jego podstawie zatrudnia się nau-czycieli, a nie osoby niebędące nauczycielami. Niemniej regulacje te pozwalają na zatrudnienie dowolnego nauczyciela bez względu na jego kwalifikacje. Można, o ile kuratorium wyrazi na to zgodę, zatrudnić nauczyciela nieposiadającego uprawnień do pracy z dziećmi przed-szkolnymi, np. nauczyciela szkoły podstawowej. Pracownicy niepedagogiczni Najprostszym, spotykanym czasem rozwiązaniem jest powierzenie opieki nad dziećmi pra-cownikom administracji i obsługi. W sytuacji, gdy nie ma w przedszkolu wystarczającej liczby pedagogów, zdarza się, że do czasu odbioru dziecka opiekę sprawuje woźna, a takie postę-powanie tłumaczy się tym, że jest to czas oczekiwania na odebranie dziecka przez rodziców, a więc czas, gdy nauczyciele nie muszą już prowadzić zajęć. Podkreślić jednak należy, że takie rozwiązanie nie jest dopuszczalne na gruncie obowiązują-cych regulacji, ponieważ pracownicy administracji i obsługi nie są osobami uprawnionymi do sprawowania opieki nad dziećmi. Należy tu zwrócić uwagę na treść art. pkt 1 KN, zgodnie z którym to nauczyciel zobowiązany jest rzetelnie realizować zadania związane z powierzo-nym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami przedszkola: dydaktyczną, wychowaw-czą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa dzieciom w czasie zajęć organizowanych przez przedszkole. Wyłącznie nauczyciel jest osobą uprawnioną do realizacji funkcji opiekuńczej, co wyklucza oddanie opieki nad dziećmi przedszkolnymi pra-cownikom niepedagogicznym. Przedszkola niepubliczne Przepis art. 15 ust. 1 Prawa oświatowego wprost stosuje się jedynie do przedszkoli publicz-nych, tylko takie zostały wymienione w tym przepisie, co nie oznacza, że regulacja ta nie ma zastosowania do przedszkoli niepublicznych. Należy tu zwrócić uwagę na treść art. 13 ust. 6 Prawa oświatowego, zgodnie z którym niepubliczne przedszkole: • realizuje programy wychowania przedszkolnego uwzględniające podstawę programo-wą wychowania przedszkolnego, • zatrudnia nauczycieli posiadających kwalifikacje określone dla nauczycieli przedszkoli publicznych. Z tych powodów stosuje się w nich odpowiednio przepisy art. 15 ust. 1 i 4. Również w przed-szkolach niepublicznych jest możliwe więc zatrudnienie osoby niebędącej nauczycielem do prowadzenia zajęć. Pamiętać jednak należy, że w takim przypadku nauczyciel musi spełniać warunki, o których mowa w art. 10 ust. 5 pkt 3 i 4 KN, czyli: • nie może być skazany prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe, • nie był prawomocnie ukarany karą dyscyplinarną. W przedszkolach niepublicznych również nie ma możliwości powierzenia opieki nad dziećmi pracownikowi obsługi.